«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Ανθρώπινη θέληση και «έξεις» του καλού

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΑ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021. 

Εἰσαγωγικά: Ὁ ἅγ. Νικόδημος, ὁμιλώντας γιά τή θεραπεία τῆς θελήσεως μέσῳ τῆς προσαρμογῆς της στό θεῖο θέλημα, ἀναφέρθηκε στό «τέλος», δηλ. στόν σκοπό, γιά τόν ὁποῖο ἐπιτελεῖται τό θεῖο θέλημα. Σκοπός μπορεῖ νά εἶναι ὁ φόβος τῆς Κολάσεως ἤ ἡ προσδοκία τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν. Ὡστόσο, οἱ σκοποί αὐτοί εἶναι μέν θεμιτοί καί ἀγαθοί, εἶναι ὅμως ἀτελεῖς καί ἐλλιπεῖς. Ἡ τέλεια θεραπεία προϋποθέτει τέλειο σκοπό καί τέλειος σκοπός εἶναι ἡ ἀγάπη καί ἡ εὐαρέστηση τοῦ Θεοῦ, εἶναι τό νά ἀκολουθοῦμε τό θεῖο θέλημα ἀποκλειστικά καί μόνο ἐπειδή ἔτσι θέλει ὁ Θεός. 

«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Στοιχεία θεραπείας της θελήσεως

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ι' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021.

 Εἰσαγωγικά: Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὁμιλώντας γιά τόν Ἀόρατο Πόλεμο, μέσω τοῦ ὁποίου ἐπιτυγχάνεται ἡ σωτηρία μας, ἀναφέρεται στή θεραπεία τῶν ἐπιμέρους δυνάμεων τῆς ψυχῆς, μία τῶν ὁποίων, ἰδιαίτερα σημαντική, εἶναι ἡ θέληση ἤ ἡ βούληση. Ἡ οὐσία τοῦ ἀνθρώπου («ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς», κατά τόν Ἅγιο) ἔγκειται περισσότερο στή βούληση (σέ ὅσα θέλουμε, ἐπιθυμοῦμε), παρά στή νόηση (σέ ὅσα σκεπτόμεθα), ἄν καί ἡ βούληση δέν πρέπει νά εἶναι «ἄλογος», ἀλλά «λογική» (κατευθυνόμενη - ἐλεγχόμενη ἀπό τόν λόγο). Ἡ μεταπτωτική ἀνθρώπινη βούληση εἶναι διεστραμμένη - ἀρρωστημένη: ἔχει ἀποστατήσει ἀπό τόν Θεό, ὥστε ὅλοι σχεδόν νά μήν ζοῦμε κατά τό θέλημά Του, ἀλλά «κατά τά θελήματα τῶν καρδιῶν ἡμῶν». Ἡ σωτηρία ταυτίζεται σχεδόν μέ τή θεραπεία τῆς βουλήσεως. Αὐτή ἔγκειται στήν ταύτιση τοῦ προσωπικοῦ μας θελήματος μέ τό «ἀγαθόν καί τέλειον» θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἤ διαφορετικά, ἡ σωτηρία ἔγκειται στήν κατάργηση τοῦ λεγομένου «γνωμικοῦ θελήματος» ἤ τῆς «γνώμης» (σέ ὅ,τι ἡ Ἀσκητική Παράδοση ἀποκαλεῖ «ἐκκοπή τοῦ ἰδίου θελήματος») καί στήν ἐπικράτηση τοῦ «φυσικοῦ θελήματός» μας. Ὁ ἅγιος Νικόδημος μᾶς παρέχει ἀποτελεσματικές τεχνικές (τρόπους) γιά τήν τέλεια προσαρμογή τοῦ προσωπικοῦ μας θελήματος στό θεῖο θέλημα.

«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Ανθρωπολογικές προϋποθέσεις του «Αοράτου Πολέμου»

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Θ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021.

 Εἰσαγωγικά: Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης μέ τό ἔργο του «Ἀόρατος Πόλεμος» μᾶς διδάσκει τίς τεχνικές τοῦ πνευματικοῦ πολέμου, μέσῳ τοῦ ὁποίου ἐπιτυγχάνεται ὁ ἀνθρώπινος προορισμός: ἡ σωτηρία καί ἡ θέωση. Ἡ ἀνθρωπολογική προοπτική τοῦ Ἁγίου: ὁ ἄνθρωπος στό ἐπίκεντρο τοῦ ἐνδιαφέροντος. Ὡστόσο, ὁ ἄνθρωπος στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση δέν κατανοεῖται αὐτονομημένος, ἀλλά σέ ἀναφορά α) πρός τόν Θεό καί β) τόν κόσμο. Ἡ ἱστορικότητα τοῦ ἀνθρώπου: ὁ ἄνθρωπος σέ σχέση πρός τήν ἱστορία του. Ἡ θεολογική κατανόηση τοῦ ἀνθρώπου σέ ἀντιδιαστολή μέ τίς μή θεολογικές ἀπόπειρες κατανοήσεώς του: οἱ ἐπιστῆμες γνωρίζουν μόνο τήν ἐνεστῶσα κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου, τή μεταπτωτική. Ἡ Ὀρθόδοξη Θεολογία, ἀντίθετα, θεωρεῖ τόν ἄνθρωπο στήν πρωτολογική (προπτωτική) κατάστασή του, στήν ἐνεστῶσα (μεταπτωτική) καί στήν ἐσχατολογική (θέωση). Τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ὡς «κλειδί» γιά τήν κατανόηση τοῦ ἀνθρώπου: ὁ Χριστός ὡς «τέλειος ἄνθρωπος» καί ὡς «ἀρχέτυπον» τῆς δημιουργίας τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ «διά πίστεως» καί ἡ «διά γνώσεως» πορεία. Ἡ ζωή τῶν Ἁγίων ὡς μαρτυρία («σημεῖον») τῆς μελλούσης καταστάσεως τοῦ ἀνθρώπου (ὡς εἴσοδος τῶν Ἐσχάτων στό παρόν καί στήν ἱστορία, ὡς πρόγευση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ). Οἱ Ἅγιοι, καί μόνο διά τῆς ἁπλῆς παρουσίας τους, μᾶς ἀποκαλύπτουν τήν «κατά φύσιν» (προπτωτική) καί τήν «ὑπέρ φύσιν» (θέωση) κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁμίλησε ἤδη γιά τή θεραπεία δύο προβληματικῶν καταστάσεων (ἀσθενειῶν) τοῦ ἀνθρώπινου νοῦ: α) τῆς αὐτοπεποιθήσεως καί β) τῆς ἀγνωσίας καί τῆς πεπλανημένης γνώσεως. Στή συνέχεια, ἐπανερχόμενος, θά ὁμιλήσει γιά τή θεραπεία τῆς θελήσεως (κεφ. 10 ἑξ.). Ὡστόσο, γιά νά κατανοηθεῖ ἡ διδασκαλία του γιά τή θεραπεία τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητος, πρέπει νά κατανοηθεῖ ἡ ἀνθρωπολογία πού προϋποθέτει.

«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Η αυθεντική γνώση

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Η' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021.

 Εἰσαγωγικά: Ὁ ἅγιος Νικόδημος μᾶς δίδαξε ἤδη δύο γενικά πνευματικά ὅπλα γιά τόν ἀόρατο πόλεμο: α) τήν «ἀπιστία» τοῦ ἑαυτοῦ μας (τήν ἀποβολή τῆς αὐτοπεποιθήσεως) καί β) τήν ἐλπίδα καί ἐμπιστοσύνη στόν Θεό. Μέ τό πρῶτο θεραπεύεται ἡ πηγή καί ἡ ρίζα κάθε πάθους ἤ κακοῦ, ἡ Φιλαυτία. Πρόκειται γιά τήν «ἀπάρνηση ἑαυτοῦ» (Ματθ. 16,24), γιά τήν πλήρη ἀπέκδυση τοῦ ἰδίου θελήματος («συμφέροντος»), γιά τήν ἀποβολή κάθε ἄχρηστου καί ἀναποτελεσματικοῦ ὅπλου. Ὡστόσο, ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά παραμένει γυμνός καί ἄοπλος ἐνώπιον τοῦ ἐχθροῦ του, χωρίς «αὐτοεκτίμηση», ἀπογοητευμένος καί ἀπελπισμένος, ἀλλά πρέπει νά ὁπλιστεῖ μέ ἄλλα ἰσχυρά ὅπλα. Αὐτά εἶναι ἡ ἐμπιστοσύνη καί ἡ ἐλπίδα στόν Θεό. Χρησιμοποιώντας τά γενικά αὐτά ὅπλα, ὁ ἄνθρωπος γνωρίζει καλύτερα τόν ἑαυτό του, ἀποκτᾶ μεταξύ ἄλλων αὐθεντική γνώση.

«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Ο κίνδυνος της αυτοπεποιθήσεως

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ζ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021.

 Εἰσαγωγικά: Ὁ ἀόρατος πόλεμος, στόν ὁποῖο ἀναφέρεται ὁ ἅγιος Νικόδημος, εἶναι ὁ πόλεμος ἐναντίον τοῦ διαβόλου. Συνήθως, ὅμως, ὁ διάβολος δέν μᾶς πολεμᾶ «πρόσωπον πρός πρόσωπον», ἀλλά κυρίως, μέσῳ τῶν ἁμαρτιῶν καί τῶν παθῶν μας. Ἡ ἁμαρτία ἐπιφέρει τόν θάνατο, ὁ δέ «ἔχων τό κράτος τοῦ θανάτου» εἶναι ὁ διάβολος (Ἑβρ. 2,14). Διάβολος, ἁμαρτία καί θάνατος εἶναι στοιχεῖα ἄρηκτα συνδεδεμένα. Ὡστόσο, ὑπάρχει διαφορά μεταξύ «ἁμαρτίας» καί «πάθους». «Ἁμαρτία» εἶναι, βέβαια, κάθε ἀπόκλιση ἀπό τό θεῖο θέλημα, ἀλλά «πάθος» εἶναι ἡ ἐπαναλαμβανόμενη ἁμαρτία, ἐκείνη πού ἔχει ρίξει βαθειές ρίζες στήν ἀνθρώπινη προσωπικότητα. «Πάθος» εἶναι, ἐπίσης, κάθε προσκόληση (ἰσχυρή σύνδεση) μέ πρόσωπα ἤ πράγματα τοῦ κόσμου τούτου. Κατά συνέπεια, τό πάθος εἶναι ἀσθένεια πολύ βαρύτερη τῆς ἁμαρτίας, ὁ δέ πνευματικός πόλεμος στρέφεται κυρίως ἐναντίον τῶν παθῶν. Ὑπάρχουν ἰσχυρότερα καί ἀσθενέστερα πάθη, ὅπως καί πάθη, πού γεννῶνται ἀπό ἄλλα. καί πάθη. τά ὁποῖα στή συνέχεια γεννοῦν ἄλλα πάθη. Ἡ Πατερική Παράδοση ὁμόφωνα δέχεται ὅτι ὅλα τά πάθη προέρχονται ἀπό τή Φιλαυτία (τήν «ἄλογο» ἀγάπη πρός τόν ἑαυτό μας). Κατά τόν ἅγ. Νικόδημο, ἡ Φιλαυτία εἶναι «ἡ προκαταρκτική αἰτία καί ρίζα, καί ἀρχή ὅλων τῶν ἄλλων παθῶν καί κακῶν». Ἀπό αὐτήν προέρχονται οἱ τρεῖς «γίναντες τῶν παθῶν»: ἡ Φιλαργυρία, ἡ Φιληδονία καί ἡ Φιλοδοξία (τά τρία «Φ») καί ἀπό αὐτές ὅλα τά ἄλλα πάθη.