«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Στοιχεία της προβαπτισματικής διαδικασίας

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΔ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΣΤ΄, ἔτους 2021-2022. 

Εἰσαγωγικά: Τό Βάπτισμα στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας θεωρεῖται μέγα Μυστήριο μαζί μέ τή Θεία Εὐχαριστία. Κάποιοι Πατέρες εἶδαν στό Αἶμα καί στό Ὕδωρ, πού ἔρευσαν ἀπό τήν πλευρά τοῦ Κυρίου στή Σταύρωση, τόν συμβολισμό τῶν δύο συστατικῶν Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας, τῆς Θείας Εὐχαριστίας καί τοῦ Βαπτίσματος. Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία ἡ προετοιμασία γιά τό Βάπτισμα ἦταν μακρά καί ὑπεύθυνη διαδικασία. Περιέλαμβανε τρεῖς μορφές Κατηχήσεων: α) τίς ἁπλές τῶν Κατηχουμένων, μέ θέμα τή ζωή, τή διδασκαλία, τά θαύματα, τό Πάθος καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, β) τίς Κατηχήσεις τῶν Φωτιζομένων, μέ θέμα τήν ἀνάλυση τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως, καί γ) τίς Μυσταγωγικές Κατηχήσεις τῶν Νεοφωτίστων, μέ θέμα τά ἱερά Μυστήρια καί τή Θεία Λειτουργία. Ἡ πράξη τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας μᾶς ἀποκαλύπτει πτυχές τῆς οὐσίας τοῦ Μυστηρίου τοῦ Βαπτίσματος, οἱ ὁποῖες ὑφίστανται μέν, ἀλλά ἔχουν περιπέσει σέ λήθη ἤ δέν τονίζονται ὅσο πρέπει. Μία ἀπό τίς αἰτίες αὐτοῦ τοῦ φαινομένου εἶναι ἡ γενική ἐπικράτηση τοῦ Νηπιοβαπτισμοῦ.

Πρωτείο και Ορθόδοξη Εκκλησία

 

ΤΕΥΧΟΣ 117      ΤΡΙΠΟΛΙΣ      ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021 

ΠΡΩΤΕΙΟ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ 

Ἡ ἐπικαιρότητα τοῦ θέματος 

Ἀφορμή γιά νά ἀσχοληθοῦμε μέ τό θέμα τοῦ πρωτείου μᾶς δόθηκε ἀπό δύο χαρακτηριστικά γεγονότα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐπικαιρότητας, πού συνέβησαν ἐντός τοῦ Δεκεμβρίου τοῦ ἤδη παρελθόντος ἔτους. Τό πρῶτο εἶναι ἡ ἐπίσημη ἐπίσκεψη τοῦ Πάπα Φραγκίσκου στήν Ἑλλάδα (4-6/12/2021) καί τό δεύτερο ἡ ἵδρυση ἀπό τό Πατριαρχεῖο τῆς Μόσχας Ἐξαρχίας στήν Ἀφρική (δηλαδή ἐντός τῆς κανονικῆς δικαιοδοσίας τοῦ παλαιφάτου Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας) στήν ἐκπνοή σχεδόν τοῦ ἔτους (29/12/2021). Καί τά δύο αὐτά γεγονότα σχετίζονται ἄμεσα μέ τό πρωτεῖο.

Ἡ ἐπίσκεψη τοῦ Πάπα ἔδωσε ἀφορμή νά ἔλθουν καί πάλι στό προσκήνιο οἱ σχέσεις τῆς Ὀρθοδοξίας μέ τόν Ρωμαιοκαθολικισμό, μέ ἐπίσημες δηλώσεις, μέ ἱστορικές καί θεολογικές ἀναφορές, ἀκόμη καί μέ ἀντιδράσεις ἐκ μέρους παραδοσιακῶν Ὀρθοδόξων. Ὅπως εἶναι γνωστό, τό παπικό πρωτεῖο εἶναι ἡ μεγαλύτερη, ἴσως, διαφορά μεταξύ Ὀρθοδοξίας καί Παπισμοῦ καί τό μεγαλύτερο, προφανῶς, ἐμπόδιο γιά τήν προσέγγιση Ἀνατολῆς καί Δύσης. Ἱστορικά, ὑπῆρξε τό κατ’ ἐξοχήν αἴτιο τοῦ μεγάλου Σχίσματος τοῦ δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ (1054 μ.Χ.). Τίς τελευταῖες, μάλιστα, δεκαετίες συζητεῖται, ὡς ἀποκλειστικό σχεδόν θέμα στόν
ἐπίσημο Θεολογικό Διάλογο μεταξύ Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καί Ρωμαιοκαθολικισμοῦ.

«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Προβαπτισματική διαδικασία και Κατηχήσεις

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΓ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΣΤ΄, ἔτους 2021-2022. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Ἐκκλησία δέν «σημαίνεται» μόνο στό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας, ἀλλά καί στό Μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος, μέ τήν ἔννοια ὅτι μέλη τῆς Ἐκκλησίας εἶναι μόνο οἱ βαπτισμένοι πιστοί. Τό Βάπτισμα εἶναι ἡ «θύρα» τῆς Ἐκκλησίας. Ὡστόσο, ἡ εἴσοδος στήν Ἐκκλησία δέν εἶναι τό μόνο ἀποτέλεσμα τοῦ Βαπτίσματος, ἀφοῦ τό Βάπτισμα ἐπιπλέον, παρέχει τή βαπτισματική Χάρη, ἀναγεννᾶ τόν βαπτιζόμενο, παρέχει τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν, ἀπελευθερώνει ἀπό τήν ἐξουσία τοῦ Διαβόλου κ.λπ. Τό Βάπτισμα, λοιπόν, εἶναι κάτι πολύ περισσότερο τῆς «θύρας». Μάλιστα, μιά σύγχρονη θεολογική τάση, ἡ λεγόμενη «Βαπτισματική Θεολογία», μετατοπίζει τόν πηρύνα τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τή Θεία Εὐχαριστία πρός τό Βάπτισμα. Ἄν καί ἡ τάση αὐτή πάσχει σοβαρά ὡς πρός τήν ὀρθότητά της, τό Βάπτισμα σώζει κυριολεκτικά. Ὅμως, δέν σώζει αὐτόματα, δηλ. δέν ἐνεργεῖ μαγικά (ὅπως μιά μαγική πράξη ἤ τελετή). Σώζει μέ προϋποθέσεις, δηλ. μέ τήν κατάλληλη προεργασία καί μέ τήν προσωπική συμβολή τοῦ βαπτιζομένου. Σώζει, ἐπίσης, συνδεδεμένο ἄρρηκτα μέ τά ἄλλα Μυστήρια, εἰδικότερα δέ μέ τή Θεία Εὐχαριστία καί μέ τό Χρίσμα. Γιά νά ἐμβαθύνουμε στήν οὐσία τοῦ Βαπτίσματος, πρέπει νά ἀνατρέξουμε στήν πράξη τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας, ἐπειδή α) ἡ γενική ἐπικράτηση τοῦ Νηπιοβαπτισμοῦ ἐπέφερε τή λήθη κάποιων χαρακτηριστικῶν στοιχείων του καί τῶν πράξεων πού σχετίζονται μέ αὐτό καί β) ἡ κοσμικοποίηση τῶν Μυστηρίων στήν ἐποχή μας, ἡ μετατροπή τους σέ κοινωνικές ἐκδηλώσεις, ἀποξενώνει ἀπό τόν οὐσιώδη πηρύνα τους. Ὄντως, στήν ἀρχαία Ἐκκλησία, γιά πολλούς αἰῶνες καί σέ ἀντίθεση μέ ὅ,τι συμβαίνει σήμερα, τό Βαπτισμα τῶν ἐνηλίκων ἦταν κανόνας καί τό Βάπτισμα τῶν νηπίων ἦταν ἐξαίρεση. Τό Βάπτισμα ἦταν μέρος τῆς Χριστιανικῆς μυήσεως, δηλ. τῆς διαδικασίας εἰσόδου στήν Ἐκκλησία, πού περιελάβανε τό τρίπτυχο Βάπτισμα - Χρίσμα - Θεία Εὐχαριστία. Ὡστόσο, τοῦ Βαπτίσματος προηγεῖτο ἀπαραιτήτως ἡ Κατήχηση.

«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Η είσοδος στην Εκκλησία και το Βάπτισμα

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΒ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΣΤ΄, ἔτους 2021-2022. 

Εἰσαγωγικά: Οἱ δύο ὄψεις τῆς Ἐκκλησίας καί τά μέλης της. Μέλη τῆς Ἐκκλησίας εἶναι τά μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ἡ Ἐκκλησία «σημαίνεται ἐν τοῖς Μυστηρίοις». Εἰδικότερα, ὁρᾶται στό Δισκάριο τῆς Θείας Λειτουργίας, ὅπου ὑπάρχει ὁ Χριστός καί «οἱ μετά τοῦ Χριστοῦ», δηλ. ἡ Θεοτόκος, τά τάγματα τῶν Ἀγγέλων καί τῶν Ἁγίων ὁ Ἐπίσκοπος, οἱ ζῶντες βεβαπτισμένοι καί οἱ κεκοιμημένοι βεβαπτισμένοι πιστοί. Ἡ Ἐκκλησία «σημαίνεται» κατ’ ἐξοχήν στή Θεία Εὐχαριστία, ἀλλά ἐξ ἴσου καί στό Μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος. Τό Βάπτισμα, ὡς «θύρα» τῆς Ἐκκλησίας καί ὡς προϋπόθεση κάθε ἄλλου Μυστηρίου. Ἡ στενή σύνδεση Βαπτίσματος καί Θείας Εὐχαριστίας. Διά τῶν Μυστηρίων ἐνεργεῖ ὁ Χριστός. Ἡ εἴσοδος στήν Ἐκκλησία γίνεται διά τοῦ Χριστοῦ. «Θύρα» τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ Χριστός: «ἐγώ εἰμι ἡ θύρα· δι’ ἐμοῦ ἐάν τις εἰσέλθῃ σωθήσεται» (Ἰω. 10,9). Στή συγκεκριμένη περίπτωση ὁ Χριστός ἐνεργεῖ διά τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος. Διά τοῦ Βαπτίσματος χριστοποιεῖται ὁ ἄνθρωπος: «ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε, Χριστόν ἐνεδύσασθε» (Γαλ. 3,27).

«Βασίλειος ο Μέγας», τεύχ. 92, Οκτ. - Δεκ. 2021

 

ΤΕΥΧΟΣ 92       ΤΡΙΠΟΛΙΣ      ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

Χάριτι Θεοῦ Μητροπολίτης Μαντινείας καί Κυνουρίας

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Πρός

Τόν Ἱερόν Κλῆρον, τίς Μοναστικές Ἀδελφότητες καί τόν εὐσεβῆ Λαόν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας

Τέκνα μου ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,

Σήμερα ἡ σκέψις ὅλων μας στρέφεται εὐλαβικά πρός τό Θεῖον Βρέφος καί ὅλοι νοερά μεταφερόμεθα στή Βηθλεέμ καί ὁ καθένας ἀνάλογα μέ τή δύναμι τῆς πίστεώς του, τό βαθμό τῆς γνώσεώς του καί τήν ποιότητα τῆς ἀγάπης του, θεωρεῖ, στοχάζεται καί ζεῖ τό μυστήριον τῆς ἐνσάρκου φανερώσεως τοῦ Θεοϋ.

Οἱ προρρήσεις τῶν Προφητῶν, οἱ διηγήσεις τῶν Εὐαγγελιστῶν, οἱ λόγοι τῶν Πατέρων καί τῶν Ἑρμηνευτῶν, οἱ εἰκόνες τῶν ἁγιογράφων καί οἱ ὕμνοι τῶν ὑμνογράφων εἶναι πλούσια προσφορά καί βοήθεια θετική διά νά προσεγγίσωμε τόν δι’ ἡμᾶς γεννηθέντα Ἰησοῦν καί νά διδαχθοῦμε ἀπό τά πρόσωπα πού συνεργοῦν καί μυσταγωγοῦν γύρω ἀπό τό Μέγα τοῦτο Μυστήριον τῆς Γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.