Ουσία και προέλευση του θανάτου

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Ζ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Ι', ἔτους 2015-2016.

Ἡ οὐσία τοῦ θανάτου: Θάνατος οὐσιαστικά εἶναι ὁ ἀποχωρισμός ἀπό τόν Θεό. Ὁ Θεός εἶναι Ζωή. Ὅ,τι εἶναι ἑνωμένο μέ τόν Θεό, ζεῖ, καί ὅ,τι ἀποχωρίζεται ἀπό τόν Θεό, ἀποθνήσκει. Ὁ θάνατος εἶναι ἀπουσία καί στέρησις Θεοῦ: «Ὅσον ἀφίστατο ὁ Ἀδάμ τῆς ζωῆς, τοσοῦτον προσήγγιζε τῷ θανάτῳ. Ζωή γάρ ὁ Θεός. Στέρησις δέ τῆς ζωῆς θάνατος» (Μ. Βασίλειος). Ὁ θάνατος ἐμφανίζεται μέ δύο μορφές: α) πνευματικός θάνατος ἤ «θάνατος πρῶτος» εἶναι ὁ διά τῆς ἁμαρτίας ἀποχωρισμός ἀπό τόν Θεό (ὁ κατ’ ἐξοχήν θάνατος) καί β) φυσικός θάνατος ἤ «θάνατος δεύτερος» εἶναι ὁ χωρισμός τῆς ψυχῆς ἀπό τό σῶμα. Ὁ φυσικός θάνατος εἶναι τό ἀναγκαῖο ἀποτέλεσμα τοῦ πνευματικοῦ. Κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, ὁ θάνατος, παρά τήν μεγάλη καί πραγματική του δύναμη, δέν εἶναι «οὐσία», ἀλλά στέρηση καί ἀπουσία: «κακία οὐκ οὐσία τίς ἐστιν, οὐδέ οὐσίας ἰδίωμα, ἀλλά συμβεβηκός, ἤτοι ἐκ τοῦ κατά φύσιν εἰς τό παρά φύσιν ἑκούσιος παρεκτροπή» (Ἰω. Δαμασκηνός). Ὁ θάνατος ὡς «μέγιστο κακό», συνδέεται στενά με τό «πρόβλημα τῆς θεοδικίας»: Γιατί τό κακό στόν κόσμο; Γιατί οἱ πόλεμοι καί οἱ ἀναταραχές; Γιατί οἱ σεισμοί, οἱ θεομηνίες, οἱ φυσικές καταστροφές; Γιατί εὐημερεῖ ὁ ἀσεβής καί δυστυχεῖ ὁ δίκαιος; «Τί ὅτι ὁδός ἀσεβῶν εὐοδοῦται;» (Ἱερ. 12,1). Τό κακό, γενικά, εἶναι «μή ὄν», «ἀπουσία», «στέρησις» καί «παρυπόστασις», ὅπως τό σκότος εἶναι ἀπουσία φωτός. Ὅλες οἱ μορφές τοῦ κακοῦ εἶναι «συμβεβηκότα», «ἐπισυμβάντα», «ἐπεισελθόντα τῇ φύσει» καί «παρά φύσιν προσθήκη» σ’ αὐτήν (ἅγ. Ἰουστῖνος Πόποβιτς). Ἡ δημιουργία τοῦ Θεοῦ εἶναι «καλή λίαν», τό δέ κακό καί ὁ θάνατος, εἶναι μία «παράσιτος δύναμις» στήν «καλήν λίαν» δημιουργία τοῦ Θεοῦ. Τό κακό ἔγκειται ὄχι στή φύση, ἀλλά στήν προαίρεση τῶν πραγμάτων. Προαίρεση, ὅμως, ἔχουν μόνο τά λογικά ὄντα.

Αγρυπνία Αγίου Λαζάρου, 22-2-2016

Ο θάνατος ως αποτέλεσμα της πτώσεως

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΣΤ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Ι', ἔτους 2015-2016.

Ἡ πρώτη πτώση (ἡ πτώση τοῦ Ἑωσφόρου): Στά Βιβλικά κείμενα ὁ θάνατος ἐμφανίζεται γιά πρώτη φορά ὡς «ἀπειλή» γιά τήν παράβαση τῆς ἐντολῆς τοῦ Θεοῦ, δηλ. σχετίζεται μέ τήν ἀνθρώπινη πτώση. Ἡ πτώση ἀποτελεῖ «κλειδί», γιά τήν κατανόηση τῆς Ὀρθόδοξης Σωτηριολογίας καί, γενικά, τῆς Ὀρθόδοξης Θεολογίας. Ὡστόσο, τῆς ἀνθρώπινης πτώσης προηγεῖται μιά ἄλλη πτώση, ἐκείνη τοῦ Ἑωσφόρου. Ἡ ἀρχική κατάσταση τῶν δαιμόνων: Ἄγγελοι φωτός. Ὁ διάβολος, ὡς ἐλεύθερο («αὐτεξούσιον») δημιούργημα καί ὡς «φύσει ἀγαθός» καί «προαιρέσει κακός». Ἡ πτῶσις τοῦ Ἑωσφόρου: «Ἐκεῖνος (ὁ Σατανᾶς) ἀνθρωποκτόνος ἦν ἀπ’ ἀρχῆς, καί ἐν τῇ ἀληθείᾳ οὐκ ἔστηκεν» (Ἰω. 8,44). «Ἐθεώρουν τόν Σατανᾶν ὡς ἀστραπήν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα» (Λουκ. 10,18). Ἡ αἰτία τῆς πτώσεως: ἡ «παράχρησις» (κακή χρήση) τοῦ «αὐτεξουσίου» (τῆς ἐλευθερίας του). Ἡ οὐσία τῆς πτώσεως: «ὕβρις», «ὑπερηφανία» καί «ἔπαρσις». «Σύ δέ εἶπας ἐν τῇ διανοίᾳ σου· Εἰς τόν οὐρανόν ἀναβήσομαι, ἐπάνω τῶν ἀστέρων τοῦ οὐρανοῦ θήσω τόν θρόνον μου, καθιῶ ἐν ὄρει ὑψηλῷ, ἐπί τά ὄρη τά ὑψηλά τά πρός Βορρᾶν, ἀναβήσομαι ἐπάνω τῶν νεφῶν, ἔσομαι ὅμοιος τῷ Ὑψίστῳ» (Ἡσ. 14, 12-14). Ἡ πτώση τοῦ Ἑωσφόρου, ὡς κατάσταση θανάτου (πνευματικοῦ θανάτου - ἀπομακρύνσεως - ἀποκοπῆς ἀπό τόν Θεό). Οἱ δαίμονες, ὡς «ἀκίνητοι πρός τό καλόν», «οὐ φύσει, ἀλλά χάριτι».

Εισηγητικό κείμενο: «Σχέσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας προς τον λοιπόν χριστιανικόν κόσμον»

ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΛΟΙΠΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΝ ΚΟΣΜΟΝ

[Τό ὑπό τῆς Ε´ Προσυνοδικῆς Πανορθοδόξου Διασκέψεως (Σαμπεζύ-Γενεύη, 10-17 Ὀκτωβρίου 2015) ἐγκριθέν σχέδιον κειμένου τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Δημοσιεύεται συμφώνως πρός τήν ἀπόφασιν τῆς Συνάξεως τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, Σαμπεζύ-Γενεύη, 21-28 Ἰανουαρίου 2016]

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, οὖσα ἡ Μία, Ἁγία, Καθολική καί Ἀποστολική Ἐκκλησία, ἐν τῇ βαθείᾳ ἐκκλησιαστικῇ αὐτοσυνειδησίᾳ αὐτῆς πιστεύει ἀκραδάντως ὅτι κατέχει κυρίαν θέσιν εἰς τήν ὑπόθεσιν τῆς προωθήσεως τῆς ἑνότητος τῶν Χριστιανῶν ἐντός τοῦ συγχρόνου κόσμου.

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία θεμελιοῖ τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας ἐπί τοῦ γεγονότος τῆς ἱδρύσεως αὐτῆς ὑπό τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί ἐπί τῆς κοινωνίας ἐν τῇ Ἁγίᾳ Τριάδι καί τοῖς μυστηρίοις. Ἡ ἑνότης αὕτη ἐκφράζεται διά τῆς ἀποστολικῆς διαδοχῆς καί τῆς πατερικῆς παραδόσεως καί βιοῦται μέχρι σήμερον ἐν αὐτῇ. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἔχει τήν ἀποστολήν καί ὑποχρέωσιν ἵνα μεταδίδῃ καί κηρύττῃ πᾶσαν τήν ἐν τῇ Ἁγίᾳ Γραφῇ καί τῇ Ἱερᾷ Παραδόσει ἀλήθειαν, ἥτις καί προσδίδει τῇ Ἐκκλησίᾳ τόν καθολικόν αὐτῆς χαρακτῆρα.

Εισηγητικό κείμενο: «Η σπουδαιότης της νηστείας και η τήρησις αυτής σήμερον»

Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΣ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΚΑΙ Η ΤΗΡΗΣΙΣ 

ΑΥΤΗΣ ΣΗΜΕΡΟΝ

[Τό ὑπό τῆς Ε´ Προσυνοδικῆς Πανορθοδόξου Διασκέψεως (Σαμπεζύ-Γενεύη, 10-17 Ὀκτωβρίου 2015) ἐγκριθέν σχέδιον κειμένου τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Δημοσιεύεται συμφώνως πρός τήν ἀπόφασιν τῆς Συνάξεως τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, Σαμπεζύ-Γενεύη, 21-28 Ἰανουαρίου 2016].

Ἡ νηστεία εἶναι θεία ἐντολή (Γεν. 2, 16-17). Κατά τόν Μ. Βασίλειον, «συνηλικιῶτίς ἐστι τῆς ἀνθρωπότητος· νηστεία γάρ ἐν τῷ παραδείσῳ ἐνομοθετήθη» (Περί νηστείας, 1,3. PG 31, 168 A). Εἶναι μέγα πνευματικόν ἀγώνισμα καί ἡ κατ’ ἐξοχήν ἔκφρασις τοῦ ἀσκητικοῦ ἰδεώδους τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἀπαρεγκλίτως στοιχοῦσα εἴς τε τά ἀποστολικά θεσπίσματα καί τούς συνοδικούς κανόνας καί εἰς τήν καθ’ ὅλου πατερικήν παράδοσιν, διεκήρυξε πάντοτε τήν ὑψίστην ἀξίαν τῆς νηστείας διά τόν πνευματικόν βίον τοῦ ἀνθρώπου καί τήν σωτηρίαν αὐτοῦ. Εἰς τόν κύκλον τῆς λατρείας τοῦ ἐνιαυτοῦ τοῦ Κυρίου προβάλλεται ἡ ὅλη περί τῆς νηστείας πατερική παράδοσις καί διδασκαλία διά τήν συνεχῆ καί ἀδιάπτωτον ἐγρήγορσιν τοῦ ἀνθρώπου καί τήν ἐπίδοσιν αὐτοῦ εἰς τούς πνευματικούς ἀγῶνας. Διό καί ὑμνεῖται εἰς τό Τριῴδιον ὡς χάρις πολύφωτος, ὡς ὅπλον ἀκαταμάχητον, ὡς πνευματικῶν ἀγώνων ἀρχή, ὡς καλλίστη τρίβος ἀρετῶν, ὡς τροφή ψυχῆς, ὡς πηγή φιλοσοφίας ἁπάσης, ὡς ἀφθάρτου διαγωγῆς καί ἰσαγγέλου πολιτείας τό μίμημα, ὡς μήτηρ τῶν ἀγαθῶν ἁπάντων καί τῶν ἀρετῶν καί ὡς εἰκών τῆς μελλούσης ζωῆς.