«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Στοιχεία θεολογίας και τελετουργίας του Βαπτίσματος

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Δ΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Ἡ ἀξιοποίηση τῶν δωρεῶν τοῦ Βαπτίσματος: Εἶναι πάγια θέση τῆς Ἐκκλησίας μας, πού πηγάζει ἀπό τούς λόγους τοῦ ἴδιου τοῦ Ἰησοῦ, ὅτι τό Βάπτισμα σώζει, καί σώζει ὄντως - πραγματικά. Ὡστόσο, δέν σώζει μέ μαγικό τρόπο. Ὅπως ὅλα τά Μυστήρια, ἀπαιτεῖ τήν προσωπική συμβολή τοῦ μετέχοντος γιά νά ἐνεργήσει. Ὁ διάβολος μετά τό Βάπτισμα δέν μένει ἀνενεργός. Ἀντίθετα, πολεμᾶ τόν ἄνθρωπο «ἔξωθεν», ἐπιστρατεύοντας ὅλες τίς δυνάμεις καί «τάς μεθοδείας» του ἐναντίον τοῦ βαπτισμένου. Γιά τήν ἀκρίβεια, τότε ἀρχίζει ὁ «ἀόρατος πόλεμος», ὁ πόλεμος «πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας» (Ἐφ. 6,12). Ἐπικρατεῖ ἡ ἄποψη ὅτι μέ τό Βάπτισμα γίνεται κάποιος Χριστιανός, ἀφοῦ λαμβάνει καί νέο χριστιανικό ὄνομα. Ὡστόσο, ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος λέγει ὅτι ὅταν κάποιος (βαπτισμένος) «εἰσέρχεται εἰς γυμνασίαν καί παιδείαν πολέμου ... πρός τόν σατανᾶν» καί ἀναδεικνύεται νικητής («ἀποφέρεται τά νικητήρια») τότε γίνεται Χριστιανός! Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας περιγράφουν τή διαδικασία, μέ τήν ὁποία ὁ βαπτισμένος μπορεῖ νά γίνει καί πάλι αἰχμάλωτος τῶν παθῶν καί δοῦλος - ὑποχείριο τοῦ διαβόλου. Ἄλλωστε, ἡ καθημερινή ἐμπειρία μᾶς διαβεβαιώνει ὅτι δέν σώζονται ὅλοι οἱ βαπτισμένοι! Τό Βάπτισμα, λοιπόν, προϋποθέτει τόν ἀγώνα ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας καί τῶν παθῶν, παρέχοντας στόν βαπτισμένο τίς δυνάμεις νά ἀγωνισθεῖ καί νά νικήσει. Ἐπίσης, συνδέεται στενά μέ τά τρία στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς, τήν «κάθαρση», τόν «φωτισμό» καί τή «θέωση». Μάλιστα, ἡ ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας διαβεβαιώνει ὅτι τό πρῶτο στάδιο, ἡ «κάθαρση» ἀπό τά πάθη, μπορεῖ νά ἐπιτευχθεῖ καί πρό τοῦ Βαπτίσματος στίς τάξεις τῶν Κατηχουμένων, καί ὅτι ἡ καθαρτική Χάρη ἐνεργεῖ ἐπίσης καί πρό τοῦ Βαπτίσματος. Ἔτσι, στήν ἀποστολική καί στήν ἀρχαία Ἐκκλησία τό στάδιο τῆς «καθάρσεως» ἐταυτίζετο σχεδόν μέ τό στάδιο τῆς Κατηχήσεως. Στό Βάπτισμα ἔφθαναν ὅσοι εἶχαν ὁλοκληρώσει τή διαδικασία τῆς «καθάρσεως», μέ ἀποτέλεσμα ἀμέσως μετά τό Βάπτισμα, καί εἰδικότερα ἀμέσως μετά τό Χρίσμα, νά ἔχουν ὁρατές ἐκδηλώσεις χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου Πνευματος, ὅπως «γλωσσολαλία», «προφητεία», «χάρισμα ἰαμάτων» κ.ἄ.!

Ἡ Προβαπτισματική Ἀκολουθία: Ἡ ὅλη τελετουργία τοῦ Βαπτίσματος ἀποδίδει ἀκριβῶς τή θεολογία καί τό βάθος τοῦ Μυστηρίου. Τῆς καθ’ αὐτό Ἀκολουθίας προηγεῖται ἡ «Τάξις πρό τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος» (Προβαπτισματική Ἀκολουθία). Μέ τήν πρώτη Εὐχή «Εἰς τό ποιῆσαι Κατηχούμενον» ἐντάσσεται κάποιος καί τυπικά στίς τάξεις τῶν Κατηχουμένων. Ἀκολουθοῦν ἀμέσως οἱ Εὐχές - Ἐξορκισμοί ἐναντίον τοῦ διαβόλου, μέ τίς ὁποῖες ἐκεῖνος ἐξέρχεται ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς τοῦ Κατηχουμένου. Ὁ χῶρος αὐτός δέν θά μείνει γιά πολύ κενός, ἀφοῦ σέ λίγο θά ἐγκατασταθεῖ ἐκεῖ ἡ Βαπτισματική Χάρη καί, μάλιστα, ἀνεξάλειπτα. Ἀκολουθεῖ ἡ «ἀπόταξη» τοῦ σατανᾶ καί «πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ», ὅπου ὁ Κατηχούμενος ὑπόσχεται ὅτι ἀρνεῖται κάθε σχέση μέ τόν σατανᾶ καί μέ ὅ,τιδήποτε ἔχει σχέση αὐτόν. Στό σημεῖο αὐτό, γιά τήν ἀκρίβεια, «ἀπεκδύεται» καί «ὑπολύεται» (βγάζει τά ροῦχα καί τά παπούτσια του καί ἵσταται γυμνός), ὑποδεικνύοντας ὅτι ἀποβάλλει ἐντελῶς τόν «παλαιό ἄνθρωπο» καί ἑτοιμάζεται νά ἔνδυθεῖ τόν «νέο». Ἀκολουθεῖ ἡ «σύνταξη» μέ τόν Χριστό, ὅπου ὁ Κατηχούμενος ὁμολογεῖ ὅτι θέλει νά εἶναι μάζί μέ τόν Χριστό καί θά παραμένει ἑνωμένος Του. Ἑπόμενη πράξη εἶναι ἡ «ὁμολογία», ὅπου ἀπαγγέλει τό Σύμβολο τῆς Πίστεως, διαβεβαιώνοντας ὅτι ἀποδέχεται ὁλόκληρο τό περιεχόμενό του. Τό Σύμβολο τῆς Πίστεως εἶναι Βαπτιστήριο Σύμβολο (προορισμένο ἐξ ἀρχῆς γιά τό Βάπτισμα). Περιέχει σέ συνεπτυγμένη μορφή ὁλόκληρη τή διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ. Οἱ ἐπιμέρους ἀλήθειες, πού περιέχει, εἶναι ὅλες ὑποχρεωτικές προκειμένου νά βαπτιστεῖ κάποιος καί νά συνεχίσει νά εἶναι Χριστιανός. Μέ μιά τελευταία Εὐχή ὁ Λειτουργός τοῦ Μυστηρίου προσκαλεῖ τόν Κατηχούμενο νά προσέλθη στό ἅγιο Βάπτισμα.

Ἡ Ἀκολουθία τοῦ Βαπτίσματος: Ἡ καθ’ αὐτό Ἀκολουθία ἀρχίζει μέ τή δοξολογική ἐκφώνηση τῆς Θείας Λειτουργίας «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρός», ἔνδειξη ὅτι κάποτε τό Βάπτισμα ἐτελεῖτο ἐντός τῆς Λειτουργίας. Μετά ἀπό κάποιες δεήσεις («Εἰρηνικά»), ἀκολουθεῖ ἡ Εὐχή τοῦ Καθαγιασμοῦ τοῦ ὕδατος. Ἡ Θεία Χάρη κατέρχεται στό ὑλικό στοιχεῖο τοῦ Μυστηρίου, στό νερό, μέσῳ τοῦ ὁποίου θά μεταβιβαστεῖ στόν Βαπτιζόμενο. Ἀκολουθεῖ ἡ Εὐχή τοῦ Ἐλαίου: προσφέρεται τό «ἐπορκιστόν ἔλαιον», στό ὁποῖο, ἐπίσης, κατέρχεται ἡ Θεία Χάρη καί μέ τό ὁποῖο ἀλείφεται ὁλόκληρο τό σῶμα τοῦ Βαπτιζομένου, ἀφοῦ πρῶτα ὁ Λειτουργός σταυρώσει μέ αὐτό τά κυριώτερα σημεῖα τοῦ σώματός του. Συμβολίζει τήν προστασία τοῦ Θεοῦ, ἀλλά εἰδικότερα, ἐπειδή ὁ συμβολισμός του προέρχεται ἀπό τούς ἀρχαίους ἑλληνικούς ἀγῶνες, συμβολίζει τήν ἑτοιμότητα τοῦ Βαπτιζομένου γιά πνευματικά ἀγωνίσματα. Τό Βάπτισμα δέν σημαίνει ἀπαλλαγή ἀπό τίς δαιμονικές ἐνέργειες, ἀλλά μᾶλλον ἔναρξη τοῦ πνευματικοῦ πολέμου, ὁ ὁποῖος πλέον θά ἐνεργεῖται «ἔξωθεν». Ἀμέσως μετά τελεῖται ἡ κατ’ ἐξοχήν πράξη τοῦ Βαπτίσματος, δηλ. ἡ τριπλή κατάδυση στό νερό, στό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί εἰς τύπον τῆς τριημέρου Καθόδου στόν Ἄδη καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ. Ἐκεῖ ἀποθνήσκει ὁ «παλαιός ἄνθρωπος», ὁ ἄνθρωπος τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ διαβόλου, καί ἀνίσταται ὁ «νέος ἄνθρωπος», ὁ ἄνθρωπος τοῦ Χριστοῦ, ἔχοντας τή Χάρη τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος ἐγκατεστημένη στό κέντρο τῆς προσωπικότητάς του ἀνεξαλείπτως καί ὄντας ἀπαλλαγμένος ἀπό κάθε ἁμάρτημα. Ἡ Κολυμβήθρα ὁμοιάζει μέ μήτρα, ἀπό τήν ὁποία προέρχεται νέα γέννηση, ἡ «ἀναγέννησις ἄνωθεν», «ἐξ ὕδατος καί Πνεύματος». Ἀκολουθεῖ ἡ Εὐχή τοῦ ἁγίου Μύρου (ἡ ὁποία δέν εἶναι καθαγιαστική - τό ἅγ. Μύρο εἶναι «προηγιασμένο») καί ἡ μετάδοση τοῦ Χρίσματος στόν Νεοφώτιστο. Τό Χρίσμα εἶναι σφραγίδα τοῦ Ἁγ. Πνεύματος, ἐπικύρωση τοῦ Βαπτίσματος καί μετάδοση τῶν Χαρισμάτων τοῦ Ἁγ. Πνεύματος. Ἀκολουθοῦν κάποιες συμβολικές πράξεις, μέ ἀντίστοιχες Εὐχές, ὅπως ἡ ἔνδυση μέ λευκά ἐνδύματα, σύμβολο τῆς ἀφέσεως καί καθαρότητος, πού παρέχει τό Βάπτισμα, ἡ παράδοση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, τόν ὁποῖο ὁ Βαπτισμένος ὀφείλει νά φέρει συνεχῶς, ἡ παράδοση ἀναμένης λαμπάδας, ἔνδειξη ὅτι ὁ Νεοφώτιστος, μέ τή Βαπτισματική Χάρη ἔγινε «ὅλος φῶς» (γι’ αὐτό τό Βάπτισμα ὀνομάζεται καί «Φώτισμα» καί ὁ Βαπτισμένος «Νεοφώτιστος»), ὁ «ἱερός χορός» γύρω ἀπό τήν Κολυμβήθρα, ἔνδειξη τῆς χαρᾶς, πού διέπει τά ἐπίγεια καί τά ἐπουράνια, ἐπειδή ἕνας ἀκόμη ἄνθρωπος λυτρώθηκε ἀπό τήν ἐξουσία τοῦ διαβόλου καί «ἐνεδύθη» τόν Χριστό, μέ τήν δοξολογική ἐκφώνηση τοῦ ἀπ. Παύλου «ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε, Χριστόν ἐνεδύσασθε» (Γαλ. 3,27). Ἀκολουθοῦν τά Ἀναγνώσματα (Ἀπόστολος καί Εύαγγέλιο) μέ περιεχόμενο σχετικό μέ τό Βάπτισμα, κάποιες εύχαριστήριες Εὐχές καί ἡ Ἀπόλυση τῆς Ἀκολουθίας. 

(«Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», Πρόγραμμα Ὀρθόδοξης Κατήχησης, Τρίπολη, Πνευματικό Κέντρο Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως, πλατεία Ἐθνάρχου Μακαρίου. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β', ἔτος 2024-2025).