Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Β΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025.
Ἡ Ἐκκλησία προσευχομένη: Ἡ Θεία Εὐχαριστία καί ἡ προσευχή ἦταν ἐξ ἀρχῆς τά κέντρα τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας. Τά δύο αὐτά στοιχεῖα συνδέθηκαν μεταξύ τους: ἡ Θ. Εὐχαριστία (Θ. Λειτουργία) ἐντάχθηκε στό σύστημα προσευχῶν (Ἀκολουθιῶν) τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ προσευχή διακρίνεται σέ α) προσωπική («κατ’ οἶκον» ἤ «ἐν τῷ ταμείῳ» ἑκάστου) καί β) κοινή (στόν Ναό, μέ ὁλόκληρη τή χριστιανική Κοινότητα - Ἐνορία), ἐκ τῶν ὁποίων ἡ κοινή προσευχή εἶχε πάντοτε προτεραιότητα. Ἔτσι, οἱ πρῶτοι Χριστιανοί «ἦσαν προσκαρτεροῦντες τῇ διδαχῇ τῶν ἀποστόλων καί τῇ κοινωνίᾳ καί τῇ κλάσει τοῦ ἄρτου καί ταῖς προσευχαῖς ... καθ’ ἡμέραν τε προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδὸν ἐν τῷ ἱερῷ, κλῶντές τε κατ’ οἶκον ἄρτον» (Πραξ. 2, 42-46). Ὅταν ἀπέκτησαν δικούς τους Ναούς, στήν ἀρχή μετέβαιναν στόν Ναό ἑπτά φορές τήν ἡμέρα, σύμφωνα μέ τό ψαλμικό «ἑπτάκις τῆς ἡμέρας ᾔνεσά σε» (Ψαλ. 118-164), ἔτσι διαμορφώθηκαν οἱ ἑπτά βασικές Ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας: 1) ὁ Ὄρθρος, 2) ἡ Α΄ Ὥρα, 3) ἡ Γ΄ Ὥρα, 4) ἡ ΣΤ΄ Ὥρα, 5) ἡ Θ΄ Ὥρα, 6) ὁ Ἑσπερινός καί 7) τό Μεσονυκτικό. Ὅμως, γιά πρακτικούς λόγους ἐπικράτησε ἡ μετάβαση στόν Ναό δύο φορές τήν ἡμέρα, πρωΐ καί ἀπόγευμα, χωρίς ὅμως νά καταργηθοῦν καί οἱ ἀντίστοιχες Ἀκολουθίες. Ἔτσι τό πρωΐ τελοῦνται τό Μεσονυκτικό, ὁ Ὄρθρος καί οἱ Ὧρες Α΄, Γ΄ καί ΣΤ΄, καί τό ἀπόγευμα ἡ Θ΄ Ὥρα καί ὁ Ἑσπερινός. Σήμερα οἱ Ἀκολουθίες αὐτές τελοῦνται μόνο στίς Μονές, ἐνῶ στίς Ἐνορίες τελοῦνται (ὅταν τελοῦνται) μόνο ὁ Ὄρθρος καί ὁ Ἑσπερινός. Ἡ Θ. Λειτουργία τελεῖται τίς Κυριακές καί ἑορτές καί συνδέθηκε κυρίως μέ τήν πρωϊνή Ἀκολουθία καί, εἰδικότερα μέ τόν Ὄρθρο, σπανιώτερα δέ μέ τόν Ἑσπερινό. Πρακτικά, πηγαίνοντας τό πρωΐ στόν Ναό νά ἐκκλησιαστοῦμε («ἐκκλησιάζομαι» = ἀνανεώνω συνεχῶς καί ἐπιβεβαιώνω τήν ἰδιότητα τοῦ μέλους τῆς Ἐκκλησίας, καθώς καί τήν κοινωνία μου μέ τόν Χριστό), μετέχουμε σέ δύο Ἀκολουθίες: α) στόν Ὄρθρο, ὁ ὁποῖος ὁλοκληρώνεται συνήθως μέ τή Δοξολογία (ἤ μέ κάποιους ὕμνους μετά ἀπό αὐτήν), καί β) στή Θ. Λειτουργία, ἡ ὁποία ἀρχίζει μέ τήν Ἐκφώνηση «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρός...» καί λήγει μέ τήν Ἀπόλυση τῆς Ἀκολουθίας καί τό «Δι’ εὐχῶν...».
Ἡ διαμόρφωση τοῦ Ἑορτολογίου: Ἄν ἡ Ἐκκλησία ἐμφανίστηκε ἐντός τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ, εἶναι φυσικό ἡ λατρεία της νά ἀκολούθησε ἐν πολλοῖς τά ἰουδαϊκά πρότυπα. Κέντρο τῆς ἰουδαϊκῆς λατρείας ἦταν τό «Σάββατον» («κατάπαυση» - «ἀνάπαυση»). Ἔτσι, ἡ Ἐκκλησία, διατηρεῖ τήν ἑβραϊκή ὀνομασία τῶν ἡμερῶν, ἀλλά μετέθεσε τό κέντρο τῆς ἑβδομαδιαίας λατρείας στή «μία τῶν Σαββάτων», τήν «ἡμέρα Κυρίου» («Κυριακή»). Σ’ αὐτήν ἑορτάζεται ἐπαναλαμβανόμενα ἡ Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ καί τελεῖται ἡ Θ. Λειτουργία. Ἐξ ἀρχῆς ἦταν ἀδιανόητο νά λείπει κάποιος Χριστιανός ἀπό τή Λειτουργία τῆς Κυριακῆς! Παράλληλα, ἄρχισε νά διαμορφώνεται καί ὁ ἐτήσιος ἑορταστικός κύκλος, μέ κέντρο τήν ἑορτή τοῦ Πάσχα. Ἔριδες στήν ἀρχαία Ἐκκλησία γιά τόν ἑορτασμό τοῦ Πάσχα (κάποιες τοπικές Ἐκκλησίες τό ἑόρταζαν στίς 14 τοῦ μηνός Νισάν - Ἀπριλίου) ἔληξαν μέ τή διευθέτηση τοῦ θέματος ἀπό τήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο (325 μ.Χ.). Ἐπίσης, ἄρχισε ἡ Ἐκκλησία νά ἑορτάζει τούς σταθμούς τοῦ ἐπίγειου βίου τοῦ Κυρίου (Γέννηση, Βάπτιση, Μεταμόρφωση, Ἀνάληψη κ.ἄ.), ἀλλά καί τῆς ζωῆς τῆς Θεοτόκου (Κοίμηση, Γέννηση, Εὐαγγελισμός). Σχετικά ἐνωρίς ἄρχισαν νά τιμῶνται τά πρόσωπα τά συνδεμένα στενότερα μέ τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, οἱ κατ’ ἐξοχήν Ἅγιοι: Μάρτυρες, Ἀπόστολοι, Προφῆτες κ.ἄ. Στήν περίοδο τῶν Διωγμῶν ἡ Λειτουργία ἐτελεῖτο πάνω στούς Τάφους τῶν Μαρτύρων στίς Κατακόμβες, μετά δέ τούς Διωγμούς Λείψανα Μαρτύρων ἐτοποθετοῦντο κάτω ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα, ὅπως περίπου ἰσχύει μέχρι σήμερα. Ἡ τιμή πρός τά Λείψανα τῶν Μαρτύρων («τιμιώτερα λίθων πολυτελῶν»!), μαρυρεῖται ἤδη ἀπό τόν β΄ αἰ. (156 μ.Χ.). Ἔτσι διαμορφώθηκαν τά εἴδη τῶν ἑορτῶν: α) Δεσποτικές, β) Θεομητορικές, γ) μνῆμες Ἁγίων. Τό Ψαλτήριο, κατ’ ἐξοχήν ὑμνολογικό κείμενο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἀπετέλεσε τό πρῶτο ὑμνολόγιο τῆς Ἐκκλησίας. Παράλληλα, ἄρχισαν νά συντάσσονται εἰδικοί Ὕμνοι διάφορων εἰδῶν καί Εὐχές μέ εἰδικά αἰτήματα. Προϊόντος τοῦ χρόνου οἱ Ὕμνοι ὑπερίσχυσαν τῶν Ψάλμῶν, ὡστόσο μέχρι σήμερα τά βασικά στοιχεῖα τῶν ἱερῶν Ἀκολουθιῶν εἶναι Ψαλμοί, Ὕμνοι καί Εὐχές. Κατά τό ἰουδαϊκό ἡμερολόγιο, ἡ «ἡμέρα» (τό εἰκοσιτετράωρο) ἀρχίζει τό ἑσπέρας («νυχθήμερον»). Ὅπως ἰσχύει μέχρι σήμερα, ἡ πρώτη Ἀκολουθία κάθε ἑορτῆς εἶναι ὁ Ἑσπερινός, ὅπου ψάλλονται οἱ Ὕμνοι τῆς ἑορτῆς τῆς ἑπόμενης ἡμέρας. Ἡ ὑμνολογία τῆς ἑορτῆς συνεχίζεται καί ἐξαντλεῖται σχεδόν στόν Ὄρθρο, ἐνῶ ἐλάχιστα ὑμνολογικά στοιχεῖα τῆς ἑορτῆς ὑπάρχουν στή Λειτουργία της. Ἔτσι, ἡ Λειτουργία ἐμπεριέχει κοινά καί ἐπαναλαμβανόμενα στοιχεῖα, ἐνῶ ὁ Ἑσπερινός καί ὁ Ὄρθρος περιέχουν συνεχῶς ἐναλασσόμενα στοιχεῖα.
(«Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», Πρόγραμμα
Ὀρθόδοξης Κατήχησης, Τρίπολη, Πνευματικό Κέντρο Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου
Βασιλείου Τριπόλεως, πλατεία Ἐθνάρχου Μακαρίου. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ.
Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β', ἔτος 2024-2025).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου