Χριστιανική αγάπη και αγαπολογία

 

ΤΕΥΧΟΣ 128      ΤΡΙΠΟΛΗ          ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2024 

Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΓΑΠΗ
ΚΑΙ Η ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ ΜΑΣ 

Μιά ματιά στή σύγχρονη πραγματικότητα 

Στίς μέρες μας γίνεται πολύς λόγος περί ἀγάπης, πολύ περισσότερο ἴσως ἀπό κάθε ἄλλη ἐποχή. Ὅλοι σχεδόν μιλοῦν γιά ἀγάπη. Ὡστόσο, ἡ ἔντονη ἀγαπολογία τῶν ἡμερῶν μας, οὔτε μέ τήν αὐθεντική ἀγάπη ἔχει κάποια σχέση, ὅπως θά δοῦμε, οὔτε μέ τά δεδομένα τῆς πραγματικότητας συνάδει. Γιά τήν ἀκρίβεια, ἡ ἐποχή μας χαρακτηρίζεται ἀπό παντελῆ σχεδόν ἔλλειψη αὐτῆς τῆς ἀρετῆς. Τό βεβαιώνουν οἱ συνεχιζόμενοι μέ ἀμείωτη ἔνταση πόλεμοι, ἡ συστηματική ἐκμετάλλευση καί ἐξαθλίωση τῶν λαῶν, ἡ μαζοποίηση τῶν κοινωνιῶν, ἡ ἔξαρση τῶν κοινωνικῶν προβλημάτων, ἡ ψυχρότητα τῶν ἀνθρωπίνων σχέσεων, ἡ ἀπομόνωση τῶν ἀνθρώπων, ἡ ἀδιαφορία γιά τόν πλησίον καί πολλά ἄλλα. Ποιοῖ, ὅμως, ὁμιλοῦν σήμερα περί ἀγάπης καί μέ ποιόν τρόπο;

Ὁπωσδήποτε, ὁμιλεῖ ἡ Ἐκκλησία, ἡ ὁποία, ὅπως πάντα, ἐπιχειρεῖ νά μεταφέρει τό μήνυμα τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ στόν σύγχρονο κόσμο. Ὁ Κύριος μίλησε γιά τήν «καινή (νέα) ἐντολή», πού ἔδωσε στόν κόσμο, τήν ἐντολή τῆς ἀγάπης (τό «ἀγαπᾶτε ἀλλήλους», Ἰω. 13,34). Σέ ἄλλη περίπτωση, ὅταν τόν ρώτησαν γιά τή μεγαλύτερη ἐντολή, εἷπε ὅτι πρώτη καί μεγάλη ἐντολή εἶναι τό νά ἀγαπήσεις τόν Θεό μέ ὅλη σου τήν ὕπαρξη. Καί δεύτερη, ὅμοια μέ τήν πρώτη, εἶναι τό νά ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου, ὅπως τόν ἑαυτό σου. Ἀπό αὐτές τίς δύο ἐντολές ἐξαρτῶνται «ὅλος ὁ Νόμος καί οἱ Προφῆται» (Ματθ. 22, 35-40), δηλ. ὅλες οἱ ἄλλες ἐντολές ἤ ἀρετές. Σέ ὁλόκληρη τήν Καινή Διαθήκη καί σέ ἄλλα ἱερά κείμενα τῆς Ἐκκλησίας συνεχῶς προβάλλεται ἡ ἀγάπη, ὡς κορυφαία χριστιανική ἀρετή.

Ὅμως, τό μήνυμα τῆς Ἐκκλησίας, στήν αὐθεντικότητά του τουλάχιστον, ἐλάχιστη ἀπήχηση φαίνεται νά ἔχει στήν τρέχουσα καθημερινότητα. Στίς περισσότερες περιπτώσεις, συγχέεται καί διαστρέφεται. Ἡ πλειονότητα τῶν ἀνθρώπων, ὅταν ὁμιλεῖ περί ἀγάπης, ἐννοεῖ σχεδόν ἀποκλειστικά τίς σεξουαλικές σχέσεις, σέ ὅλες μάλιστα τίς μορφές τους, ἤ τουλάχιστον ἐννοεῖ τίς ἐρωτικές σχέσεις. Πολλοί πιστεύουν ὅτι ὁ περί ἀγάπης λόγος τοῦ Χριστοῦ, συμπεριλαμβάνει ὅλες αὐτές τίς περιπτώσεις! Ὅταν ἡ Ἐκκλησία προβάλλει τήν πάγια θέση της, ὅτι ἡ πορνεία, ἡ μοιχεία, ἡ ὁμοφυλοφιλία κ.λπ. ἀποτελοῦν μεγάλα ἁμαρτήματα, κατηγορεῖται γιά «ἔλλειψη ἀγάπης»(!), γιά σκοταδισμό, γιά ἀναλγησία κ.ἄ. Ἔτσι, κατά τήν τρέχουσα ἀντίληψη, οἱ λεγόμενες «ἐλεύθερες σχέσεις» ἀποτελοῦν πράξη ἀγάπης, ἡ πορνεία ἀποτελεῖ πράξη ἀγάπης, ἡ μοιχεία ἀποτελεῖ ἐκδήλωση ἀγάπης, ἡ ἐγκατάλειψη τῆς οἰκογένειας γιά ἕνα τρίτο πρόσωπο ἀποτελεῖ ἐκδήλωση ἀγάπης πρός αὐτό, ἡ ὁμοφυλοφιλία ἀποτελεῖ πράξη ἀγάπης, οἱ παράλληλες σχέσεις ἐντός τοῦ Γάμου μέ τή γνώση καί μέ τήν ἀνοχή τῶν συζύγων (συμβαίνουν, δυστυχῶς, καί αὐτά!) συνιστοῦν «ὑπερεκχύλιση» ἀγάπης, ἡ πολυγαμία συνιστᾶ ἐπίσης «ἔξαρση» ἀγάπης, πού διαμοιράζεται σέ πολλά πρόσωπα κ.ο.κ.

Στίς σύγχρονες αἱρέσεις (προφανῶς καί στίς παλαιότερες) παρατηρεῖται τό γνωστό φαινόμενο τοῦ «βομβαρδισμοῦ ἀγάπης» στή διαδικασία προσέγγισης καί προσηλυτισμοῦ νέων μελῶν. Ἐδῶ ἀνακάλυψες τήν ἰδανική κοινωνία, ἐδῶ ὅλοι σέ ἀγαποῦν, ὅλοι εἶναι πρόθυμοι νά σέ ἀγκαλιάσουν καί νά σέ στηρίξουν, ἐδῶ θά βρεῖς τήν ἀληθινή ζεστασιά, στοργή καί καλοσύνη, ἐπαγγέλονται οἱ νέες αὐτές ὀργανώσεις. Μέ διάφορους τρόπους (κολακεῖες, ἐναγκαλισμούς, ἀγγίγματα, τραγούδια, παιχνίδια κ.ἄ.), ἐπιχειροῦν νά δημιουργήσουν τήν ψευδαίσθηση οἰκείου καί φιλικοῦ περιβάλλοντος. Ὡστόσο, ὁ «βομβαρδισμός ἀγάπης» ἀποτελεῖ «μορφή χειραγώγησης», πού ὁδηγεῖ σέ ψυχολογική ἐξάρτηση, ὅπως μᾶς διαβεβαιώνουν οἱ ψυχολόγοι. Μέσω αὐτοῦ ἐνισχύεται ἡ ἀνάγκη τοῦ προσηλύτου νά παραδοθεῖ ὁλοκληρωτικά στήν ὁμάδα. Καί ὅταν συμβεῖ αὐτό, τά πράγματα ἀντιστρέφονται καί ἡ «ἀγάπη» μετατρέπεται σέ ψυχολογική τρομοκρατία καί ἐξαναγκασμό γιά πλήρη ὑποταγή!

Οἱ ἀρχαιολατρικές ὁμάδες, εἰδικότερα, ὅσες ἀπεργάζονται τήν κατάργηση τοῦ Χριστιανισμοῦ καί τήν ἐπιστροφή στήν «πατρῶα» πολυθεϊστική καί εἰδωλολατρική θρησκεία, προβάλλουν τούς ἀνυπόστατους ἰσχυρισμούς ὅτι ὁ Χριστιανισμός κατέστρεψε τόν ἰδανικό κόσμο τῆς ζωῆς, τοῦ φωτός καί τοῦ ἔρωτα, πού δῆθεν ὑπῆρχε στήν ἀρχαία Ἑλλάδα, ἐπέβαλε τή στέρηση καί τό σκοτάδι, μετέβαλε κάθε ἀξία σέ ἀπαξία, ἀποτελεῖ μεγάλη κατάρα καί διαστροφή, ἐπέβαλε τή σεξουαλική καταπίεση, εἶναι θρησκεία ἀνέραστων σκοταδιστῶν κ.ἄ.

Σέ περιβάλλοντα ἔξω ἀπό τόν παραδοσιακό Ὀρθόδοξο χῶρο, ὅπως γιά παράδειγμα στόν λεγόμενο Δυτικό πολιτισμό, συναντᾶμε μιά ἐπίφαση ἀγάπης, ἕνα προσωπεῖο εὐγένειας καί καλοσύνης, πού ἐνυπωσιάζει. Συναναστρεφόμενος ὁ Ὀρθοδοξος μέ Εὐρωπαίους ἤ Ἀμερικανούς, σχηματίζει πολλές φορές τήν ἐντύπωση ὅτι ξεπερνοῦν στήν ἀρετή αὐτή τούς μεγάλους Πατέρες ἤ τούς μεγάλους Ἀσκητές τῆς Ἐκκλησίας! Ὅμως, τά ἔργα τους ἔρχονται σέ πλήρη ἀντίθεση μέ τούς λόγους τους καί μέ τή συμπεριφορά τους. Πίσω ἀπό τό προσωπεῖο τῶν καλῶν τρόπων καί τῆς ἐπιτηδευμένης συμπεριφορᾶς ἀκμάζουν ἡ ψυχρότητα, ἡ ἰδιοτέλεια καί ἡ ἀδιαφορία. 

Μορφές καί βαθμίδες ἀγάπης 

Ὅσοι ταυτίζουν ὅλες τίς παραπάνω περιπτώσεις μέ τή χριστιανική ἀγάπη, ἀγνοοῦν τό ἁπλό δεδομένο, ὅτι ὑπάρχουν πολλές μορφές καί πολλές βαθμίδες ἀγάπης. «Πολλαχῶς ἡ ἀγάπη νοεῖται» (Κλήμης Ἀλεξανδρεύς), δηλ. ἡ ἀγάπη ἐκλαμβάνεται μέ πολλούς καί διάφορους τρόπους! Ὑπό τό ὄνομά της στεγάζονται ἐντελῶς διαφορετικές περιπτώσεις. Ἔτσι, οὔτε ὅλες οἱ μορφές ἀγάπης ἔχουν τήν ἴδια ἀξία, οὔτε ὅλες ἀποτελοῦν ἀρετές. Ὑπάρχουν βαθμίδες, δηλ. ἀνώτερες καί κατώτερες μορφές ἀγάπης καί καμμία ἀπ’ ὅσες εἴδαμε δέν ταυτίζεται μέ τή χριστιανική ἀγάπη, μέ τήν ἀγάπη, ὅπως τή δίδαξε καί τή θέλει ὁ Χριστός.

Γιά παράδειγμα, ἡ ἀποκλειστική ἀγάπη πρός τόν ἑαυτό μας («φιλαυτία»), οὔτε ἀρέτη εἶναι, οὔτε ταυτίζεται μέ τή χριστιανική ἀγάπη. Ἀντίθετα, οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας τήν ἐντάσσουν στούς «γίγαντες τῶν παθῶν».

Ἡ ἀγάπη πρός τά χρήματα («φιλαργυρία»), πρός τίς κάθε εἴδους ἀπολαύσεις («φιληδονία») καί πρός τή δόξα («φιλοδοξία»), ἀποτελεῖ ἐπίσης γιγαντιαῖο πάθος καί οὔτε ἀρέτη εἶναι, οὔτε ταυτίζεται μέ τή χριστιανική ἀγάπη.

Ἡ ἀγάπη πρός τό κακό καί τήν ἁμαρτία, οὔτε ἀρέτη εἶναι, οὔτε ταυτίζεται μέ τή χριστιανική ἀγάπη.

Ἡ ἀγάπη πού διατηρεῖ ἑνωμένη μιά ὁμάδα ληστῶν, γιά τήν ἐπίτευξη τοῦ κοινοῦ στόχου τῆς ληστείας, οὔτε ἀρέτη εἶναι, οὔτε ταυτίζεται μέ τή χριστιανική ἀγάπη. Τό ἴδιο ἰσχύει γιά κάθε ἄλλη μορφή ἀγάπης, πού ὑπαγορεύεται ἀπό τό κοινό συμφέρον.

Ἡ ἀγάπη μεταξύ φίλων εἶναι μέν ἀρετή, ἀλλά δέν ταυτίζεται μέ τή χριστιανική ἀγάπη. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τήν ἀγάπη μεταξύ συζύγων ἐντός τοῦ Γάμου. Ὁ ἀνθρώπινος ἔρωτας ἐπίσης, δέν ταυτίζεται μέ τή χριστιανική ἀγάπη (στό θέμα αὐτό ἔχουμε ἀναφερθεῖ εἰδικότερα σέ ἄλλη περίπτωση: τεῦχ. 72 τοῦ ἐντύπου μας). Ἡ ἀγάπη μεταξύ γονέων καί τέκνων εἶναι μιά φυσική κατάσταση, ἀλλά δέν ταυτίζεται μέ τή χριστιανική ἀγάπη.

Ἡ ἀγάπη, κατά τό «φρόνημα τοῦ κόσμου»,
εἶναι μιά συναισθηματική κατάσταση

Ἡ φιλανθρωπία καί ἡ ἐπίδοση σέ «καλά ἔργα» ἤ αὐτό πού σήμερα ἀποκαλεῖται «ἀκτιβισμός» (ἐθελοντισμός, ἀτομικές ἤ συλλογικές δράσεις γιά τά ἀνθρώπινα δικαιώματα, γιά τή βελτίωση τῶν συνθηκῶν τῆς ζωῆς, γιά τήν προστασία τοῦ περιβάλλοντος κ.ἄ.) εἶναι συνήθως ἀρετές, ἀλλά δέν ταυτίζονται μέ τή χριστιανική ἀγάπη. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος ὑπονοεῖ σαφῶς ὅτι, ὑπάρχει περίπτωση νά προσφέρει κάποιος ὅλα τά ὑπάρχοντά του ἤ ἀκόμη νά παραδώσει τό σῶμα του στή φωτιά (νά θυσιάσει τόν ἑαυτό του!) ὑπέρ τῶν συνανθρώπων, χωρίς νά ἔχει ἀγάπη: «ἐάν ψωμίσω πάντα τά ὑπάρχοντά μου, καί ἐάν παραδῶ τό σῶμά μου ἵνα καυθήσωμαι, ἀγάπην δέ μή ἔχω, οὐδέν ὠφελοῦμαι» (Α΄ Κορ. 13,3)!

Ποιά εἶναι, ὅμως, ἡ χριστιανική ἀγάπη καί ποιά τά χαρακτηριστικά της; Τό θέμα, βέβαια, εἶναι τόσο μεγάλο, πού μόνο κάποιες πλευρές του μποροῦμε ἐδῶ νά θίξουμε. Ἀπό τούς λόγους τοῦ Κυρίου στά Εὐαγγέλια προκύπτει ὅτι, ἡ γνήσια ἀγάπη, ἡ χριστιανική, περιλαμβάνει τούς πάντες καί τά πάντα, ἀκόμη καί τούς ἐχθρούς μας. Τό στοιχεῖο αὐτό εἰδικότερα, ἡ ἀγάπη πρός τούς ἐχθρούς, δέν συναντᾶται σέ καμμία ἄλλη μορφή ἀγάπης. Ὡστόσο, δέν εἶναι τό μόνο στοιχεῖο αὐθεντικότητας. Ὁ ἀπ. Παῦλος μᾶς διαβεβαιώνει ὅτι ἡ γνήσια ἀγάπη «οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς» (Α΄ Κορ. 13,5), δηλ. δέν ζητᾶ ἀνταπόδοση καί δέν ἀναμένει ἀνταπόκριση. Ἀντίθετα, ὅπως διαπιστώνουμε στήν πράξη, πολλές φορές ἡ «ἀνταπόδοση» τῆς ἀγάπης εἶναι ἡ ἀχαριστία καί ἡ ἐχθρότητα ἐκ μέρους τῶν εὐεργετημένων.

Ἕνα ἀπό τά λαμπρότερα κείμενα τῆς Πατερικῆς Παράδοσης εἶναι τό ἐκτενές ἔργο τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ (580-662 μ.Χ.) μέ τίτλο «Κεφάλαια περί ἀγάπης». Ἐκεῖ ὁ Ἅγιος διαπραγματεύεται ἀναλυτικά τό ζήτημα τῆς αὐθεντικῆς ἀγάπης. Ἀπό τήν ἀρχή σχεδόν τοῦ ἔργου διευκρινίζονται τά ἑξῆς: α) Δέν μπορεῖ νά ἔχει κάποιος ἀγάπη πρός τόν συνάνθρωπο καί πρός τόν κόσμο, ἄν δέν ἔχει πρῶτα ἀποκτήσει τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό. β) Ἡ ἀπόκτηση τῆς ἀγάπης πρός τόν Θεό ἐμποδίζεται ἀπό τήν παρουσία τῶν παθῶν ἐντός τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος τοῦ ἀνθρώπου. γ) Ἡ θεραπεία τῶν παθῶν εἶναι ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν ἀπόκτηση τῆς ἀγάπη πρός τόν Θεό καί τῆς ἀγάπης πρός τόν ἄνθρωπο καί τόν κόσμο. Στό μεγαλύτερο μέρος τοῦ ἔργου ὁ ἅγιος Μάξιμος ἀσχολεῖται μέ τή διαδικασία τῆς θεραπείας τῶν παθῶν, δηλαδή ἐκθέτει τή θεραπευτική μέθοδο τῆς Ἐκκλησίας, μέ σκοπό τήν ἀπόκτηση τῆς αὐθεντικῆς ἀγάπης. 

Προπτωτική καί πτωτική μορφή τῆς ἀγάπης 

Σύμφωνα μέ τά παραπάνω, ὅλες οἱ γνωστές μορφές ἀγάπης, πού συναντᾶμε στόν κόσμο, ἀποτελοῦν ἔκπτωση ἀπό τή γνήσια καί αὐθεντική μορφή αὐτῆς τῆς ἀρετῆς ἤ εἶναι ὑποκατάστατα τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης. Ὡστόσο, ἡ ὕπαρξή τους μᾶς διαβεβαιώνει ὅτι, ἡ ἀγάπη, ἀκόμη καί στίς κατώτατες μορφές της, εἶναι καθολικό φαινόμενο στήν ἀνθρωπότητα καί φυσική κατάσταση ἤ ἰδιότητα τοῦ ἀνθρώπου. Ὅλοι τήν ἀναζητοῦν, ὅλοι ἔχουν ἀνάγκη νά ἀγαποῦν κάτι καί ὅλοι ἐπιδιώκουν νά ἀγαπῶνται.

Πῶς, ὅμως, συμβαίνει ἡ ἔκπτωση ἀπό τήν αὐθεντική ἀγάπη; Γιά νά κατανοηθεῖ αὐτό, ἀπαιτοῦνται οἱ ἑξῆς θεολογικές καί ἀνθρωπολογικές προϋποθέσεις.

«Ὁ Θεός ἀγάπη ἐστί», κατά τήν Ἁγία Γραφή (Α΄ Ἰω. 4,16). Ὁ Θεός εἶναι ἀγάπη! Καί ὁ ἄνθρωπος, ἀφοῦ εἶναι δημιούργημα τοῦ Θεοῦ καί ἀφοῦ ἔχει δημιουργηθεῖ «κατ’ εἰκόνα» Θεοῦ (Γεν. 1,27), εἶναι κι αὐτός ἀγάπη. Εἶναι μικρογραφία ἤ ἀπεικόνισμα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ. Πράγματι, οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας διδάσκουν ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀπό τήν κατασκευή του μιά φυσική δύναμη, τόσο χαρακτηριστική, ὥστε ταυτίζεται σχεδόν μέ τήν οὐσία του. Ἄλλοι τήν ὀνομάζουν «ἀγάπη», ἄλλοι «ἔρωτα», ἄλλοι «ἔφεση», ἄλλοι «βούληση», ἄλλοι «θέληση» κ.ἄ., ἐννοῶντας περίπου τό ἴδιο πράγμα. Εἶναι χαρακτηριστικό, ὅτι καί οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες σοφοί εἶχαν ἀνακαλύψει τήν ὕπαρξη αὐτῆς τῆς δύναμης ἐντός τοῦ ἀνθρώπου (βλ., γιά παράδειγμα, τήν περί ἔρωτος θεωρία τοῦ Πλάτωνα).

Ὡστόσο, αὐτή ἡ δύναμη διαφορετικά λειτουργοῦσε στήν αὐθεντική - προπτωτική κατάσταση τοῦ ἀνθρωπου, δηλ. ὅσο ὁ ἄνθρωπος ζοῦσε στόν Παράδεισο, καί διαφορετικά λειτουργεῖ μετά τήν ἀνθρώπινη πτώση. Πῶς γνωρίζουμε, ὅμως, τί συνέβαινε στήν προπτωτική κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου; Τό γνωρίζουμε, βέβαια, ἀπό τίς ἀποκαλύψεις τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ, ὅπως καταγράφονται στήν Ἁγία Γραφή καί σέ ἄλλα ἱερά κείμενα, ἀλλά τό γνωρίζουμε πολύ περισσότερο ἀπό τήν προσωπική ἐμπειρία τῶν Ἁγίων. Οἱ Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας, διαχρονικά καί μέχρι σήμερα, φτάνουν στήν προπτωτική κατάσταση τῶν Πρωτοπλάστων (ἄρα τήν γνωρίζουν πολύ καλά), ἀλλά καί ξεπερνοῦν τήν κατάσταση τῶν Πρωτοπλάστων (ἔχουν ἐνεργοποιήσει τό «καθ’ ὁμοίωσιν»).

Στήν προπτωτική, λοιπόν, κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου ὅλη δύναμη τῆς ἀγάπης ἦταν στραμμένη πρός τόν Θεό. Ὁ Θεός ἦταν τό πρῶτο καί κατ’ ἐξοχήν «ἀγαπώμενον», «ἐρώμενον», «ἐφετόν», «βούλημα», «θέλημα» κ.λπ. Στήν κατάσταση αὐτή, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος ἀγαπᾶ πρῶτα τόν Θεό, ἀγαπᾶ στή συνέχεια διά τοῦ Θεοῦ ὅλα τά δημιουργήματά Του, πρόσωπα καί πράγματα, χωρίς καμμία διάκριση, ἀπαθῶς καί ἀνιδιοτελῶς. Κατά τούς Πατέρες, ἡ οὐσία τῆς ἀνθρώπινης πτώσης ἔγκειται στό γεγονός ὅτι ἡ ἐντός τοῦ ἀνθρώπου δύναμη τῆς ἀγάπης δέν ἐξέλειψε μέ τήν πτώση τῶν Πρωτοπλάστων, ἀλλά ἐξετράπη, δηλ. ἄλλαξε κατεύθυνση καί προορισμό: ἀντί νά εἶναι στραμμένη πρός τόν Θεό, στρέφεται πλέον πρός τόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο. Ἔτσι, ὁ πτωτικός ἤ μεταπτωτικός ἄνθρωπος ἀγαπᾶ πρῶτα καί κατ’ ἐξοχήν τόν ἑαυτό του, καί διά τοῦ ἑαυτοῦ του ἀγαπᾶ ὅσα τόν περιβάλλουν, πρόσωπα ἤ πράγματα, ἀκόμη καί τόν Θεό! Τί σημαίνει, ὅμως, αὐτό; Σημαίνει ὅτι, δέν ἀγαπᾶ πλέον ὅλα τά δημιουργήματα ἀδιακρίτως, οὔτε ἀπαθῶς, οὔτε ἀνιδιοτελῶς, ὅπως πρῶτα, ἀλλά διακρίνει μεταξύ «φίλων» καί «ἐχθρῶν», «καλῶν» καί «κακῶν» πραγμάτων: ὅσους ἀπό τά πρόσωπα πού τόν περιβάλλουν τόν ἱκανοποιοῦν, τούς θεωρεῖ «φίλους», καί ὅσους δέν τόν ἱκανοποιοῦν ἤ τόν ἐνοχλοῦν, τούς θεωρεῖ «ἐχθρούς»· ὅσα πράγματα τοῦ προκαλοῦν εὐχαρίστηση, τά ἀποκαλεῖ «καλά», καί ὅσα δέν τοῦ προκαλοῦν ἡδονή ἤ τόν βλάπτουν, τά ἀποκαλεῖ «κακά». Νά γιατί ὁ Κύριος ἐπέμενε ὅτι, ἡ γνήσια ἀγάπη ἀπευθύνεται καί στούς ἐχθρούς: «ἀγαπᾶτε τούς ἐχθρούς ὑμῶν» (Ματθ. 5,44 κ.ἄ.)!

Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος συνδέεται μέ τό περιβάλλον, ἀποκλειστικά σχεδόν, μέ ἐμπαθεῖς σχέσεις. Αὐτή εἶναι περίπου ἡ διαδικασία, μέ τήν ὁποία γεννῶνται τά πάθη, κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση. Ὁ ἄνθρωπος στήν κατάσταση αὐτή ἐμπαθῶς ἀγαπᾶ ὅσους καί ὅσα ἀγαπᾶ, καί ἐμπαθῶς μισεῖ ὅσους καί ὅσα μισεῖ. Ἡ ἀγάπη σ’ αὐτή τήν περίπτωση δέν εἶναι αὐθεντική κατάσταση, ἀλλά ἀρρωστημένη, ἀφοῦ τήν χαρακτηρίζουν τά στοιχεῖα τῆς ἰδιοτέλειας καί τοῦ συμφέροντος. Ὅλοι πλέον εἴμαστε φορεῖς αὐτῆς τῆς ἀρρωστημένης ἀγάπης. Ὅλοι, ἄν ἐρευνήσουμε βαθύτερα τόν ἑαυτό μας, θά διαπιστώσουμε ὅτι ἀγαπᾶμε ἰδιοτελῶς καί συμφεροντολογικῶς, δηλ. ἐμπαθῶς. Ἡ ἀγάπη μας ζητεῖ ἄμεσα ἀνταπόδοση καί ἀνταπόκριση, δηλ. «ζητεῖ τά ἑαυτῆς», κατά τόν ἀπόστολο Παῦλο.

Γιά νά κατανοήσουμε καλύτερα τά παραπάνω, ἀς ἔχουμε ὑπ’ ὄψιν τόν ὁρισμό, πού δίνει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής στό πάθος. Ἀναφέρει χαρακτηριστικά: «Πάθος ἐστί κίνησις ψυχῆς παρά φύσιν, ἤ ἐπί φιλίαν ἄλογον, ἤ ἐπί μῖσος ἄκριτον, ἤ τινος, ἤ διά τι τῶν αἰσθητῶν» (πάθος εἶναι ἡ παρά φύση κίνηση τῆς ψυχῆς, εἴτε μέ τή μορφή μιᾶς παράλογης ἀγάπης, εἴτε μέ τή μορφή ἑνός ἄκριτου μίσους γιά κάποιο πρόσωπο ἤ γιά κάποιο πράγμα ἀπό τά αἰσθητά). Τό πάθος εἶναι ἀσθένεια τῆς ψυχῆς καί ἐμπόδιο μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου. Ὅσο ὁ ἄνθρωπος δένεται μέ ἰσχυρές ἐμπαθεῖς σχέσεις μέ πρόσωπα ἤ πράγματα τοῦ κόσμου τούτου, τόσο ἀποξενώνεται ἀπό τόν Θεό, καί ὅσο χαλαρώνουν οἱ ἐμπαθεῖς σχέσεις του μέ πρόσωπα ἤ πράγματα τοῦ κόσμου, τόσο ἐνισχύεται ἡ σχέση του μέ τόν Θεό. Γι’ αὐτό οἱ ἅγιοι Πατέρες τονίζουν ὅτι, γιά νά ἀγαπήσει ὁ ἄνθρωπος πραγματικά τόν Θεό, πρέπει νά «μισήσει» τόν κόσμο. 

Πρός τήν αὐθεντικότητα τῆς ἀγάπης 

Εἶναι φανερό ὅτι, ἡ γνήσια ἀγάπη ἀπέχει πολύ ἀπό τό νά εἶναι μιά ἁπλή συναισθηματική κατάσταση, ἕνα ἀνθρώπινο συναίσθημα. Εἶναι κάτι πολύ βαθύτερο καί οὐσιαστικότερο. Ἐνδέχεται κάποιος νά ἀγαπᾶ συναισθηματικά καί μέ ἐνθουσιασμό, χωρίς νά ἔχει πραγματική ἀγάπη, ἁπλούστατα ἐπειδή ἀγαπᾶ μέ τήν ἀρρωστημένη μεταπτωτική ἀγάπη. Ἡ ἀγάπη αὐτή χρήζει ὁπωσδήποτε θεραπείας. Ἡ οὐσία τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ὁ ἴδιος ὁ προορισμός τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀπό μιά ἄποψη ἡ μεταβολή τῆς ἐμπαθοῦς καί ἰδιοτελοῦς ἀγάπης, ἡ ὁποία «ζητεῖ τά ἑαυτῆς», σέ ἀπαθή καί ἀνιδιοτελή ἀγάπη, ἡ ὁποία «οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς» (Α΄ Κορ. 13,5). Αὐτό προϋποθέτει, ὅπως εἴδαμε, τήν κάθαρση ἀπό τά πάθη, τή θεραπεία τῶν παθῶν.

Ἡ ἀγάπη, κατά τό «φρόνημα τοῦ Χριστοῦ»,
εἶναι Σταυρός καί θυσία:
Ἡ Σταύρωση τοῦ Κυρίου ἀποκαλύπτει
τό μέγεθος τῆς ἀγάπης Του γιά τόν ἄνθρωπο καί τόν κόσμο!

Πῶς ἐπιτυγχάνεται αὐτή ἡ θεραπεία; Ἐπιτυγχάνεται μόνο διά τοῦ Χριστοῦ (ὁ Χριστός εἶναι «ὁ Ἰατρός τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων ἡμῶν»), μέ τή θέληση, βέβαια, καί μέ τή συμβολή τοῦ ἀνθρώπου. Ἐκτός τοῦ Χριστοῦ, οὔτε θεραπεία παθῶν μπορεῖ νά ὑπάρξει, οὔτε γνήσια ἀγάπη! Ὁ Χριστός, ὅμως, ἐνεργεῖ μέσα στήν Ἐκκλησία καί ἀπό τά ἱερά Μυστήριά της. Ἡ Ἐκκλησία καί τά Μυστήρια εἶναι ὁ χῶρος καί ὁ τρόπος γιά τήν ἀπόκτηση τῆς αὐθεντικῆς ἀγάπης. Οἱ Πατέρες τονίζουν ἰδιαίτερα τή θεραπευτική ἐνέργεια τῶν Μυστηρίων τοῦ Βαπτίσματος, τῆς Ἐξομολογήσεως καί τῆς Θείας Εὐχαριστίας: βαπτιζόμεθα «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν» (Σύμβολο τῆς Πίστεως), ἐξομολογούμεθα γιά τή λύση τῶν ἁμαρτημάτων μας καί κοινωνοῦμε «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καί εἰς ζωήν αἰώνιον». Ὡστόσο, τά Μυστήρια ἀπαλλάσσουν μέν ἀπό τήν ἁμαρτία, ἀλλά δέν θεραπεύουν αὐτόματα τά πάθη. Ἡ θεραπεία τῶν παθῶν ἀπαιτεῖ χρόνο, μέ τήν ἀσκητική συμβολή τοῦ ἴδιου τοῦ ἀνθρώπου. Ὅμως, κάθε συμμετοχή στά Μυστήρια εἶναι ἕνα ἰσχυρό πλῆγμα γιά τά πάθη, μέχρι τήν τελική θεραπεία τους.

Ὅσο ὁ ἄνθρωπος προοδεύει στή διαδικασία γιά τήν κάθαρση τῶν παθῶν καί γιά τήν ἀποκατάσταση τῆς ὑγειοῦς καί ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης, τόσο ὁμοιάζει στόν Θεό, ὁ Ὁποῖος «ἀγάπη ἐστί» (Α΄ Ἰω. 4,16). Τί σημαίνει, ὅμως, ἡ ἔκφραση «ὁ Θεός ἀγάπη ἐστί»; Σημαίνει ὅτι ὁ Θεός εἶναι ἀγάπη κατά τήν Οὐσία Του; Γνωρίζουμε ὅτι ἡ Οὐσία τοῦ Θεοῦ εἶναι παντελῶς ἀπρόσιτη καί ἀκατάληπτη γιά τούς ἀνθρώπους, ἀλλά καί γιά τούς Ἀγγέλους, καί βρίσκεται πάνω  ἀπό κάθε χαρακτηρισμό καί ἀπό κάθε ὄνομα. Ὅμως, ἡ ἄκτιστη Ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ἀποκαλύπτεται σέ ἐμᾶς ὡς Ἀγάπη: Ἀγάπη εἶναι ἡ ἄκτιστη Ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, μέ τήν ὁποία Ἐκεῖνος δημιουργεῖ, συντηρεῖ καί σώζει τόν ἄνθρωπο καί τόν κόσμο. Ὅσο, λοιπόν, ὁ ἄνθρωπος ἀγωνίζεται γιά τήν ἀπόκτηση τῆς αὐθεντικῆς ἀγάπης, ἐντός τῆς Ἐκκλησίας καί μέ τόν τρόπο πού εἴδαμε, τόσο μετέχει στήν ἄκτιστη Ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, καί ὅσο μετέχει σ’ Αὐτήν, τόσο θεώνεται, δηλ. γίνεται «ὅμοιος τῷ Θεῷ» καί «θεός κατά χάριν». Ἄν ἡ Ἀγάπη ἀπό τήν πλευρά τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ἄκτιστη Ἐνέργειά Του, ἡ (αὐθεντική) ἀγάπη ἀπό τήν πλευρά τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ θέωση τοῦ ἀνθρώπου. Καί ἄν στήν κατάσταση τῆς θέωσης βρίσκονται οἱ Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας, τότε οἱ Ἅγιοι εἶναι οἱ μόνοι, πού μποροῦν νά ἀγαποῦν γνήσια καί αὐθεντικά, ὅπως ἀκριβῶς θέλει καί ὅπως μᾶς ἀγαπᾶ ὁ Χριστός!