Το ζήτημα της γνώσεως του Θεού

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Ε' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΔ', ἔτους 2019-2020.

Ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση: Ἡ πεπλανημένη ἀντίληψη περί ἀπροσώπου Θεοῦ τῶν Ἀνατολικῶν θρησκειῶν καί τῆς «Νέας Ἐποχῆς» στόν ἀντίποδα τῆς χριστιανικῆς περί Θεοῦ ἀντιλήψεως. Ἡ διάκριση μεταξύ ὀρθῆς καί πεπλανημένης ἀντιλήψεως περί Θεοῦ ἐξαρτᾶται ἐν πολλοῖς ἀπό τόν τρόπο (τή μέθοδο), μέ τήν ὁποία προσεγγίζεται ἤ γνωρίζεται τόν Θεό. Ὑπάρχει, ὅμως, μέθοδος γνώσεως τοῦ Θεοῦ; Μποροῦμε νά γνωρίσουμε τόν Θεό; Στήν πράξη ἐμφανίζονται πολλές «μέθοδοι», ἤ τουλάχιστον ἀπόπειρες, γνώσεως τοῦ Θεοῦ. Ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση τίς θεωρεῖ ὅλες ἀποτυχημένες, ὁ δέ ἀπ. Παῦλος διαβεβαιώνει ὅτι «διά τῆς σοφίας» (δηλ. μέ ἀνθρώπινα μέσα) κανείς ποτέ δέν γνώρισε (προφανῶς, οὔτε πρόκειται νά γνωρίσει) τόν Θεό (Α' Κορ. 1,21), ὁ Ὁποῖος γνωρίζεται μόνο ἐκεῖ πού ἀποκαλύπτεται ὁ Ἴδιος: ὁ Θεός δέν ἀνακαλύπτεται, ἀλλά μόνο ἀποκαλύπτεται. Ἔτσι, ὑπάρχουν ἄνθρωποι, πού Τόν ἔχουν δεῖ, ἐπειδή ὁ Ἴδιος τούς ἔχει ἀποκαλυφθεῖ, καί αὐτοί εἶναι οἱ Προφῆτες καί οἱ Δίκαιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, οἱ Ἀπόστολοι τῆς Καινῆς καί οἱ Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας. Ὀνομάζονται «θεόπτες», ἐπειδή ἀκριβῶς ἔχουν δεῖ τόν Θεό, ἐπειδή Τόν ἔχουν γνωρίσει ἐμπειρικά. Γνωρίζοντας τόν Θεό ἐμπειρικά (=πραγματικά), κατέχουν τήν ἀλήθεια περί Αὐτοῦ καί τήν μεταδίδουν στούς ἐνδιαφερομένους. Εἶναι οἱ μόνοι ἀψευδεῖς Διδάσκαλοι περί Θεοῦ, οἱ μόνοι αὐθεντικοί Θεολόγοι). Ἡ διδασκαλία τους, ὡς προερχόμενη ἀπό τήν ἴδια ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ, εἶναι κοινή καί συνιστᾶ τή ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας (οἱ ἴδιοι εἶναι «Διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας»). Ἄρα, ἡ μόνη αὐθεντική «ὁδός» γνώσεως τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ἐμπειρική, ἡ «ὁδός» τῆς θεοπτίας. Ὅσα μέλη τῆς Ἐκκλησίας δέν ἔχουν προσωπική ἐμπειρία θεοπτίας, δέχονται τήν ἀλήθεια περί Θεοῦ διά πίστεως. Πίστη σημαίνει ἀποδοχή τῆς διδασκαλίας τῶν Ἁγίων, σημαίνει ἀναγνώριση τοῦ ὅτι ἡ περί Θεοῦ μαρτυρία τῶν Ἁγίων εἶναι αὐθεντική.

Η περί Θεού αντίληψη της «Νέας Εποχής»

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Δ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΔ', ἔτους 2019-2020.

Κριτική στή θρησκεία καί «Νέα Ἐποχή»: Οἱ ρίζες τῆς «Νέας Ἐποχῆς» στίς ἀντιλήψεις τῶν Ἕλενας Μπλαβάτσκυ (1831-1891) καί Ἀλίκης Μπέϊλη (1880-1949) καί οἱ ἔρευνες τῶν παραπάνω ἀποκρυφιστριῶν στό φαινόμενο τῆς θρησκείας. Ἡ «νέα» κατανόηση τῶν θρησκειῶν ἐπέφερε μιά «νέα» ἀντίληψη περί Θεοῦ στό κίνημα τῆς «Νέας Ἐποχῆς». Εἶχε ἤδη προηγηθεῖ μιά σφοδρή κριτική κατά τῆς θρησκείας καί τοῦ Θεοῦ ἐκ μέρους τῆς εὐρωπαϊκῆς φιλοσοφίας. Εἰδικότερα, ἐμφανίστηκαν τά ἔργα τῶν Ludwig Feuerbach (1804-1872), «Ἡ οὐσία τοῦ Χριστιανισμοῦ» (1841), Karl Marx (1818-1883), «Ἡ κριτική τῆς Ἐγελιανῆς Φιλοσοφίας καί τό κράτος τοῦ δικαίου» (1844, ὅπου ἡ γνωστή φράση, «Ἡ θρησκεία εἶναι τό ὄπιο τοῦ λαοῦ»), Friedrich Nietzsche (1844-1900), «Ὁ τρελλός» (στό «Χαρούμενη ἐπιστήμη», 1882, ὅπου ἡ διακήρυξη τοῦ ὑποτιθεμένου «θανάτου τοῦ Θεοῦ»), Sigmund Freud (1856-1939), «Τό μέλλον μιᾶς αὐταπάτης» (1927, ὅπου ὡς «αὐταπάτη» χαρακτηρίζεται ἡ θρησκεία) κ.ἄ. Ἀφετηρία τῆς φιλοσοφικῆς κριτικῆς στή θρησκεία ἦταν ὁ Χριστιανισμός, εἰδικότερα δέ ὁ Δυτικός (Παπικός καί Προτεσταντικός) Χριστιανισμός, καί ἀφετηρία τῆς κριτικῆς στήν περί Θεοῦ ἀντίληψη ἦταν ἡ χριστιανική περί Θεοῦ ἀντίληψη. Ἡ κριτική αὐτή, ἰδιαίτερα μέ τήν διακήρυξη τοῦ «θανάτου τοῦ Θεοῦ» ἀπό τόν Fr. Nietzsche, ἐπηρέασε καθοριστικά τήν πορεία τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ: οἱ μετέπειτα φιλόσοφοι ἤ ἐκφραστές του εἶναι κατά κανόνα ἄθεοι, ὁ δέ δυτικός πολιτισμός κατέστη ἀθεϊστικός ἤ τουλάχιστον θεολογικά ἀγνωστικιστικός καί βαθύτατα ἐκκοσμικευμένος. Αὐτό ἀποτελεῖ καίρια στροφή στήν πορεία τοῦ παγκόσμιου πολιτισμοῦ: μέχρι τότε τό «ὅτι ἐστιν» (ἡ ὕπαρξη) τοῦ Θεοῦ δέν ἀπασχολοῦσε σοβαρά κανένα σχεδόν πολιτισμό, ὁ δέ ἀρνούμενος τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ ἐθεωρεῖτο «ἄφρων» (πρβλ. Ψαλμ. 13, 1). Τό «τί ἐστιν» τοῦ Θεοῦ ἀπασχολοῦσε συνήθως τόν ἄνθρωπο.