Εκκλησία του Χριστού και Ιουδαϊσμός

 

ΤΕΥΧΟΣ 113    ΤΡΙΠΟΛΙΣ      ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ  2020 

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΚΑΙ ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ

ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ 

Εἰσαγωγικές παρατηρήσεις 

Ἡ σχέση Ἰουδαϊσμοῦ καί Χριστιανισμοῦ ἔρχεται συχνά στό προσκήνιο μέ πολλές καί διάφορες ἀφορμές. Μία ἀπ’ αὐτές εἶναι τό κατά καιρούς αἴτημα τῶν ἑβραϊκῶν ἀρχῶν νά ἀφαιρεθοῦν ἀπό τήν ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μας ὑποτιμητικές ἐκφράσεις γιά τό ἑβραϊκό ἔθνος, ἀναφερόμενες κυρίως στή Σταύρωση τοῦ Ἰησοῦ. Ἄλλες προέρχονται ἀπό ἰσχυρισμούς ἀκραίων ἐθνικιστῶν Ἑλλήνων ἀρχαιολατρῶν - νεοειδωλολατρῶν, ὅτι ὁ Ἰουδαϊσμός, μέσω τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀλλοίωσε καί κατέστρεψε τό γνήσιο ἑλληνικό πνεῦμα, ὅτι ὁ Χριστιανισμός ἀποτελεῖ μορφή ἤ προσωπεῖο του (χρησιμοποιεῖται χαρακτηριστικά ὁ ὑποτιμητικός τίτλος «Ἰουδαιοχριστιανισμός»), ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὁ ἀπόστολος Παῦλος καί ἄλλα ἱερά πρόσωπα ἦταν ἀπατεῶνες - πράκτορες τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ, ὅτι ἡ ἀνάκτηση τῆς ἀρχαίας αἴγλης τοῦ Ἑλληνισμοῦ θά ἐπιτευχθεῖ μόνο μέ τήν ἀποκάθαρσή του ἀπό κάθε χριστιανικό στοιχεῖο καί μέ τήν ἐπιστροφή στήν «πατρῶα θρησκεία» τῶν ἐνδόξων προγόνων κ.λπ. Ἄλλες, προερχόμενες ἀπό τόν ἴδιο χῶρο, ἐπιχειροῦν νά συμβιβάσουν τά ἀσυμβίβαστα μέ ψευδεῖς καί ἀνιστόρητους ἰσχυρισμούς ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἦταν Ἕλληνας, ὅτι ἡ σημερινή μορφή τοῦ Χριστιανισμοῦ ἔχει δῆθεν ἀλλοιωθεῖ μέ παρέμβλητα ἰουδαϊκά στοιχεῖα καί ὅτι πρέπει νά ἀποκαθαρθεῖ ἀπ’ αὐτά, μέ πρῶτο βῆμα τόν ἐξοβελισμό τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης! κ.ἄ.

Στό τεῦχος αὐτό δέν θά ἀσχοληθοῦμε μέ τέτοιους ἰσχυρισμούς. Θά προσπαθήσουμε μόνο νά παραθέσουμε κάποια ἀδιαμφισβήτητα ἱστορικά δεδομένα καί ἔπειτα νά ἀναφερθοῦμε στίς κυριώτερες διαφορές μεταξύ Χριστιανισμοῦ καί Ἰουδαϊσμοῦ. Ὡς πρός τούς παραπάνω ἰσχυρισμούς, ἐπισημαίνουμε μόνο ὅτι, ὄντως, μεταξύ ἀρχαίου Ἑλληνισμοῦ καί Ἰουδαϊσμοῦ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὑπάρχουν πολλές διαφορές, ὅπως ἡ ἀντίληψη γιά τή δημιουργία τοῦ κόσμου, πού εἶναι καθαρά Βιβλικῆς προέλευσης. Ὡστόσο, χαρακτηριστικό τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος ἦταν πάντοτε ἡ ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας ἀπ’ ὅπου καί ἄν προέρχεται. Γι’ αὐτό ὁ Ἑλληνισμός προσελάμβανε ἄνετα κάθε ἀλήθεια, πού ἀνακάλυπτε σέ ἄλλους πολιτισμούς, καί τήν ἐνέτασσε ὀργανικά στό σῶμα του. Οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες ἀρχαιολάτρες, ἀντίθετα, φαίνεται νά υἱοθετοῦν τό δόγμα τοῦ μεταγενέστερου Ἰουδαϊσμοῦ (ἤ μᾶλλον τοῦ γερμανικοῦ Ἐθνικισμοῦ) πῶς, «ὅ,τι εἶναι δικό μας εἶναι καλό καί ἀλήθεια, ὅ,τι εἶναι ξένο εἶναι κακό καί ψεῦδος»!

«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Ανθρώπινη φαντασία και φαινόμενα πλάνης

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΕ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021. 

Εἰσαγωγικά: Ἀναφερόμενος στήν ἀνθρώπινη φαντασία ὁ ἅγ. Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης τήν ἐπεσήμανε ὡς πηγή πλάνης, α) στήν «ἠθική φιλοσοφία», δηλ. στή διαδικασία τῆς σωτηρίας μας, καί β) στή Θεολογία, δηλ. στή μέθοδο, μέ τήν ὁποία προσεγγίζεται ἡ περί Θεοῦ Ἀλήθεια. Στήν πρώτη περίπτωση συμβαίνει ἐκτροπή ἀπό τήν ὁδό τῆς σωτηρίας πρακτικά (στό πεδίο τῆς πράξεως) καί, κατά συνέπειαν, ἔκπτωση ἀπό τή σωτηρία. Στή δεύτερη περίπτωση συμβαίνει ἐκτροπή στό πεδίο τῆς πίστεως (αἵρεση), οἱ δέ αἱρέσεις ὁδηγοῦν συστηματικά στήν ἀπώλεια, ὡς «αἱρέσεις ἀπωλείας» (Β΄ Πέτρ. 2,1). Γενικά, ὁ κίνδυνος τῆς πλάνης εἶναι πολύ ὑπαρκτός γιά κάθε ἀγωνιζόμενο γιά τή σωτηρία του. Κατά κανόνα, τά φαινόμενα πλάνης προηγοῦνται κάθε πνευματικῆς ἐμπειρίας. Ἡ διαδικασία τῆς σωτηρίας ἀπό τήν ἀρνητική της πλευρά (τοῦ ἀγῶνος κατά τοῦ κακοῦ) συνίστασται συνήθως στόν ἀγώνα πρῶτα κατά τῶν μεγάλων ἁμαρτημάτων, ἔπειτα κατά τῶν μικρότερων, ἔπειτα κατά τῶν λογισμῶν καί, τέλος, κατά τῶν φαινομένων τῆς πλάνης. Μέσω αὐτῶν ὁ διάβολος ἐπιχειρεῖ νά ἐκτρέψει τόν ἀγωνιζόμενο ἀπό τήν ὁδό τῆς σωτηρίας καί νά τόν ἐγκλωβίσει στόν δικό του χῶρο, δηλ. νά τόν αἰχμαλωτίσει. Μεταξύ τῶν φαινομένων τῆς πλάνης ἐξέχουσα θέση κατέχουν τά ὄνειρα καί τά ὁράματα. Ὄνειρα («κατ’ ὄναρ» παραστάσεις) εἶναι οἱ παραστάσεις, πού βλέπουμε κοιμώμενοι («καθ’ ὕπνους»), καί ὁράματα («καθ’ ὕπαρ» παραστάσεις) εἶναι οἱ παραστάσεις ἤ οἱ ὁπτασίες, πού βλέπουμε ξύπνιοι («ἐν ἐγρηγόρσει») καί διαφέρουν ἀπό τά συνήθη δεδομένα τῶν αἰσθήσεων.

«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Η θεραπεία της φαντασίας

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΔ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021. 

Εἰσαγωγικά: Ὁμιλώντας γιά τή «φυλακή» (προσοχή, ἐπιτήρηση) τῶν αἰσθήσεων ὁ  ἅγ. Νικόδημος, διακρίνει τίς ἀνθρώπινες αἰσθήσεις σέ ἐξωτερικές καί σέ ἐσωτερικές. Ἐξωτερικές εἶναι οἱ γνωστές πέντε σωματικές αἰσθήσεις. Ἐσωτερική ὑπάρχει μία μόνο καί «κοινή» ἀνθρώπινη αἴσθηση, ἡ φαντασία, ἡ ὁποία λειτουργεῖ μέ βάση τά δεδομένα ὅλων τῶν ἐξωτερικῶν αἰσθήσεων, ἐξ οὗ καί «κοινή». Ὡστόσο, οἱ μέν σωματικές αἰσθήσεις εἶναι φυσικές, ἡ δέ φαντασία εἶναι ἐπισυμβάν καί ἐπιγενόμενο στοιχεῖο στόν ἄνθρωπο. Δέν ἀνήκει στήν αὐθεντική φύση του καί εἶναι φαινόμενο μεταπτωτικό. Γι’ αὐτό, α) ὁ Θεός εἶναι ἐκτός καί ὑπεράνω κάθε φαντασίας, β) ὁ Ἑωσφόρος πρίν ἐκπέσει ἦταν «νοῦς» καθαρός χωρίς φαντασία, ἐξέπεσε δέ στήν παχυλή φαντασία, φανταζόμενος τήν ἰσοθεΐα, καί γ) ὁ πρωτόπλαστος Ἀδάμ δημιουργήθηκε χωρίς φαντασία, ἐξέπεσε δέ, φανταζόμενος καί αὐτός τήν ἰσοθεΐα, ὅπως ὁ διάβολος καί μέ τήν προτροπή τοῦ διαβόλου. Ἄρα, ἡ φαντασία εἶναι κοινή αἰτία τῆς πτώσεως τόσο τοῦ διαβόλου, ὅσο καί τοῦ ἀνθρώπου. Ἔχει δαιμονική προέλευση καί εἶναι ἰδιότητα ἀνοικεία μέν στόν Θεό, οἰκεία δέ καί ἀγαπητή στόν διάβολο. Εἶναι, ἐπίσης, ἡ γέφυρα ἀπό τήν ὁποία δαιμονίζεται ὁ ἄνθρωπος καί ἀπό τήν ὁποία τρέφονται καί ἰσχυροποιοῦνται τά πάθη. Στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση ἡ φαντασία ἐμφανίζεται στενά συνδεδεμένη μέ τή μνήμη, τά δέ στοιχεῖα τά ὁποῖα τήν συγκροτοῦν εἶναι: σχῆμα, χρῶμα, διάστημα, «εἶδος» (μορφή) κ.ἄ. Εἶναι πηγή κάθε πλάνης, τόσο στήν «ἠθική φιλοσοφία», δηλ. στή διαδικασία τῆς σωτηρίας μας, ὅσο καί στή Θεολογία, δηλ. στή μέθοδο μέ τήν ὁποία προσεγγίζεται ἡ περί Θεοῦ Ἀλήθεια. Κατά συνέπειαν, ἡ φαντασία, ἄν καί ἀπαραίτητο στοιχεῖο στήν παροῦσα κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου, χρήζει μέν θεραπείας στήν κατάστασή μας αὐτή (τήν παροῦσα), μπορεῖ δέ νά ὑπερβαθεῖ στά ἀνώτερα στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς.

«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Έννοια και προέλευση της φαντασίας

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΓ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021. 

Ὁριοθέτηση τῆς φαντασίας: Ὁ ἅγ. Νικόδημος, ὁμιλώντας γιά τήν τέχνη τῆς σωτηρίας, ἀναφέρθηκε στήν «φυλακή» (ἐπιτήρηση) τῶν σωματικῶν αἰσθήσεων, ὥστε νά μήν εἰσέρχονται στόν «νοῦ» μας «πονηροί διαλογισμοί». Ὡστόσο, οἱ «διαλογισμοί» αὐτοί δέν προέχονται μόνο «ἔξωθεν», ἀλλά καί «ἔσωθεν». Ἡ «ἔσωθεν» πηγή τους εἶναι ἡ φαντασία. Ὁ Ἅγιος ἀποκαλεῖ τίς πέντε σωματικές αἰσθήσεις «ἐξωτερικές», τή δέ φαντασία «ἐσωτερική» καί «κοινή» αἴσθηση. Γενικά, ἡ Πατερική Παράδοση θεωρεῖ τή φαντασία γέφυρα, ἀπό τήν ὁποία εἰσέρχεται κάθε κακό, ἀλλά καί οἱ ἴδιοι οἱ δαίμονες ἐντός τοῦ ἀνθρώπου, γι’ αὐτό ὁμόφωνα τήν ἀπορρίπτει. Φαντασία εἶναι ἡ ἰδιότητα τῆς ψυχῆς νά ἐντυπώνει καί νά ἀνακαλεῖ τά αἰσθητά (τίς εἰκόνες τῶν αἰσθητῶν, τά δεδομένα τῶν αἰσθήσεων). Αὐτό σημαίνει ὅτι συνδέεται στενά μέ τή μνήμη: ἡ μνήμη ἀποτελεῖ οὐσιώδες στοιχεῖο της. Ἄς σημειωθεῖ ὅτι, ἡ περί φαντασίας ἀντίληψη τῆς Ὀρθόδοξης Παράδοσης δέν ταυτίζεται ἀπόλυτα μέ τήν τρέχουσα τῆς ἐποχῆς μας, ὅπως π.χ. μέ αὐτή τῶν ἐπιστημῶν. Ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση, ἄν καί ἀγνοεῖ τίς περί ἀσυνειδήτου καί ὑποσυνειδήτου νεότερες ἀντιλήψεις, ὡστόσο, γνωρίζει πολλά ἐπιμέρους στοιχεῖα γιά τό θέμα, τά ὁποῖα ἐνσωματώνει στήν περί φαντασίας ἤ σέ ἄλλες παραπλήσιες ἀντιλήψεις της. Γνωρίζει, ἐπίσης, ὅτι ὑπάρχουν πολλά εἴδη φαντασίας, καθώς ὅτι ἀπό αὐτήν προέρχονται «τά διάφορα καί πολυποίκιλα ὄνειρα, εἰς τά ὁποῖα πρόσεχε νά μή πιστεύσῃς ποτέ», συμβουλεύει ὁ ἅγιος Νικόδημος. Ἡ φαντασία εἶναι δύναμη τῆς ψυχῆς «ἄλογος» (δέν κατευθύνεται, δέν κυβερνᾶται ἀπό τόν λόγο) καί παχυλή (τυπώνει τά αἰσθητά μέ σχῆμα, χρῶμα, διάστημα, μορφή κ.λπ.).

«Βασίλειος ο Μέγας», τεύχ. 88, Οκτ. - Δεκ. 2020

 

ΤΕΥΧΟΣ 88      ΤΡΙΠΟΛΙΣ      ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ  2020 

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

Χάριτι Θεοῦ Μητροπολίτης Μαντινείας καί Κυνουρίας

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Πρός

Τόν Ἱερόν Κλῆρον, τίς Μοναστικές Ἀδελφότητες καί τόν εὐσεβῆ Λαόν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας

Τέκνα μου ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,

Γιά σήμερα ἔχουν θεσπίσει οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, νά ἑορτάζουν «ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθησαν», τό ὑπερφυές γεγονός τῆς κατά σάρκα Γεννήσεως τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος Ἰησοῦ Χριστοῦ καί ἐν Ἐκκλησίαις πανευφροσύνως νά προσκυνοῦν καί νά δοξάζουν τό μέγα καί παράδοξον Μυστήριον τῆς Σαρκώσεώς Του. Νά ἑορτάζουν τά Χριστούγεννα.

Ὁ ἐφετινός ὅμως ἑορτασμός τῶν Χριστουγέννων εἶναι διαφορετικός ἀπό τούς ἑορτασμούς τῶν περασμένων χρόνων. Ἡ ἀτμόσφαιρα εἶναι θολή καί ἡ κατάστασις παγερή. Στίς ἡμέρες μας, πού κυριαρχεῖ ἡ σύγχυσις τῶν πολιτικῶν πνευμάτων καί ἡ ἀγωνία τῶν κοινωνικῶν πραγμάτων, ἦλθεν καί ἐπεκάθισεν ἡ ἀπειλή τῶν λοιμικῶν νοσημάτων, μέ ἀποτέλεσμα ἡ ἀνθρωπίνη ὕπαρξις νά βασανίζεται καί, μέσα σέ πνεῦμα ἀγωνίας καί τρομοκρατίας, νά διερωτᾶται «τί τέξεται ἡ ἐπιοῦσα».

«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Η «φυλακή» των πέντε αισθήσεων

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΒ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021. 

Εἰσαγωγικά: Κατά τόν ἅγ. Νικόδημο, ὁ ἀόρατος πόλεμος γιά τή σωτηρία μας εἶναι περισσότερο ἐσωτερικός, παρά ἐξωτερικός. Στάδιο αὐτοῦ τοῦ πολέμου εἶναι «ἡ ἰδία σου καρδία καί ὅλος ὁ ἐσωτερικός ἄνθρωπος». Μέ ἄλλα λόγια, εἶναι πολύ πιό εὔκολο νά ἀντιμετωπιστεῖ ἡ «κατ’ ἐνέργειαν» ἁμαρτία παρά ἡ «κατά διάνοιαν» ἤ μᾶλλον ἡ «ἔσω», ἡ «ἐν τῇ καρδίᾳ» ἁμαρτία. Ἡ ἐξωτερική ἁμαρτία εἶναι ἁπλή ἐκδήλωση τῆς ἐσωτερικῆς, ἐκείνης πού ἐμφωλεύει «ἐν τῇ καρδίᾳ»: «ἐκ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοί πονηροί, φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βασφημίαι» (Ματθ. 15, 19). Ἄρα, χρειάζεται ἰδιαίτερη προσοχή γιά τό τί ἀκριβῶς εἰσέρχεται στήν «καρδία» μας. Αὐτή ἡ συνεχής προσοχή ὀνομάζεται «νῆψις» στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση. Οἱ πύλες ἀπό τίς ὁποιες εἰσέρχονται οἱ «πονηροί διαλογισμοί» εἶναι οἱ σωματικές αἰσθήσεις: «ἀνέβη θάνατος διά τῶν θυρίδων» (Ἱερ. 9,21). Αὐτές μολύνουν πρῶτα τόν «νοῦ» καί ἐκεῖνος στή συνέχεια μολύνει τήν «καρδία». Γι’ αὐτό καί ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση, ἀλλά καί ὁ ἅγ. Νικόδημος στήν προκειμένη περίπτωση κάνουν ἐκτενῆ λόγο «περί φυλακῆς τῶν αἰσθήσεων»: ὅρασης, ἀκοῆς, γεύσης, ὄσφρησης καί ἀφῆς. Μέσῳ αὐτῶν, ἡ ἀρρωστημένη φύση μας, στερημένη τῶν θείων καί ἀρρήτων ἡδονῶν, ἀναζητεῖ τίς ἡδονές στά πράγματα, ὅσο δέ αἰχμαλωτίζεται ἀπό αὐτές, τόσο ἀφίσταται τοῦ Θεοῦ. Ἡ θεραπεία αὐτῆς τῆς καταστάσεως γίνεται μέ τήν ἐπιστροφή τοῦ «νοῦ» στόν ἑαυτό του ἀπό τή διάχυσή του στόν κόσμο μέσῳ τῶν αἰσθήσεων καί στή συνέχεια ἡ ἄνοδός του στόν Θεό, μέσω τῆς «μνήμης» τοῦ Θεοῦ (νοερᾶς προσευχῆς).