Προϋποθέσεις της αυθεντικής προσευχής

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΙΑ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΓ', ἔτους 2018-2019.

Αὐθεντική καί μή αὐθεντική προσευχή: Ὅπως εἶναι γνωστό, ὅλες οἱ προσευχές δέν εἶναι ἀποδεκτές ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ: ὑπάρχουν αὐθεντικές καί μή αὐθεντικές προσευχές, εἰσακουόμενες καί μή εἰσακουόμενες. Ἄρα, ὑπάρχουν προϋποθέσεις τῆς αὐθεντικῆς προσευχῆς: ἐξωτερικές καί ἐσωτερικές. Ἐξωτερικές εἶναι ὁ τόπος, ὁ χρόνος, ἡ στάση, ἡ ἡσυχία, οἱ συνθῆκες γενικότερα κ.ἄ. Ἐσωτερικές εἶναι ὁ ἀγώνας κατά τῶν παθῶν καί τῆς ἁμαρτίας καί ἡ παράλληλη καλλιέργεια ὅλων τῶν εὐαγγελικῶν ἀρετῶν. Ἡ προσευχή συμβαδίζει ἀναγκαστικά μέ τίς ἄλλες ἀρετές. Χαρακτηριστικά παραδείγματα:

Η δύναμη του ονόματος

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Ι' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΓ', ἔτους 2018-2019.

Τό ἔργο τοῦ «νοῦ» «ἐν τῇ καρδίᾳ»: Ἄν θεραπεία τοῦ «νοῦ» εἶναι ὁ φωτισμός του καί ἡ ἐπιστροφή στόν φυσικό του χῶρο, τήν κεκαθαρμένη ἀπό τά πάθη «καρδία», τότε ἔργο τοῦ ἐνεργοῦντος ἐν τῇ «καρδίᾳ» πεφωτισμένου «νοῦ» εἶναι ἡ προσευχή, ἡ ὁποία ἐντός τῆς «καρδίας» τελεῖται «ἀδιαλείπτως», ἡμέρα καί νύκτα, ἀκόμη καί ὅταν ὁ προσευχόμενος κοιμᾶται, ἤ ὅταν ὁ «λόγος» δέν προσεύχεται, ἀλλά ἀσχολεῖται μέ τίς συνήθεις δραστηριότητές του. Μέ αὐτές τίς ἐμπειρικές προϋποθέσεις ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση ἑρμηνεύει τήν προτροπή τοῦ ἀπ. Παύλου «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθαι» (Α' Θεσ. 5, 17). Ἡ ἀδιάλειπτη προσευχή τοῦ «νοῦ» ἐντός τῆς «καρδίας» καλεῖται «νοερά» ἤ «καρδιακή» προσευχή («καρδιακή», κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, δέν εἶναι ἡ συναισθηματική, ἀλλά ἡ τελουμένη «ἐν τῇ καρδίᾳ» προσευχή). Ἡ προσευχή αὐτή δέν εἶναι κάποια αὐτόνομη ἐνέργεια τοῦ «νοῦ», ἀλλά εἶναι ἤδη μιά κατάσταση πνευματική, μιά κατάσταση Χάριτος ἤ ἐνοικήσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐντός τοῦ ἀνθρώπου, τό Ὁποῖο συμπροσεύχεται μέ τό ἀνθρώπινο «πνεῦμα» (τόν «νοῦ»). Ἡ «νοερά προσευχή» εἶναι ἀκριβῶς συμπροσευχή τοῦ ἀνθρώπου μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα. Αὐτή ἡ συνοίκησις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μετά τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι ἡ φυσική κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου, γι’ αὐτό σέ κάποια ἱερά κείμενα συναντᾶμε καί τήν τριμερῆ διαίρεση τοῦ ἀνθρώπου σέ «σῶμα», «ψυχή» καί «πνεῦμα». Ἐπειδή δέ ἡ κατ’ ἐξοχήν λειτουργία τοῦ «νοῦ» εἶναι ἡ ὀπτική (ὁ «νοῦς» εἶναι κυρίως «ὀφθαλμός», εἶναι ὄργανο ὀπτικό), ἡ «νοερά προσευχή» εἶναι καί κατάσταση θέας τοῦ Θεοῦ, ἀλλά θέας «δι’ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι» ἤ «ἐκ μέρους» καί ὄχι «πρόσωπον πρός πρόσωπον» θέας (Α' Κορ. 13,12). Ὡστόσο, αὐτή ἡ «δι’ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι» θέα εἶναι τό προστάδιο τῆς καθ’ αὐτό θέας τοῦ Θεοῦ, κατά τήν ὁποία διακόπτετται προσωρινά ἡ «νοερά προσευχή» καί τότε ὁ «νοῦς», διά τοῦ ἐνοικοῦντος Ἁγίου Πνεύματος, ὁρᾶ τόν Θεό ἐν τῇ ἀκτίστῳ Αὐτοῦ Δόξῃ καί Ἐνεργείᾳ «πρόσωπον πρός πρόσωπον». Γιά τήν ἐπίτευξη τῆς «νοερᾶς προσευχῆς» εἶναι γνωστές κάποιες «ψυχοτεχνικές μέθοδοι», οἱ ὁποῖες εἶναι μέν βοηθητικές, ἀλλά δέν ἀποτελοῦν οὐσιαστικό καί ἀναγκαῖο στοιχεῖο τῆς προσευχῆς. Τέτοιες εἶναι ἡ συγκεκριμένη στάση τοῦ σώματος, ἡ κλίση τῆς κεφαλῆς, ὁ ἔλεγχος τῆς ἀναπνοῆς κ.ἄ. Π.χ. ἡ λεγόμενη «ἀναπνευστική προσευχή» χρησιμοποιήθηκε συστηματικά στήν ἀσκητική Παράδοση.