Το περί Θεού ερώτημα στην Ορθόδοξη Παράδοση

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Β' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Α', ἔτους 2006-2007.

Εἰσαγωγή: Πρόγραμμα εἰσαγωγῆς στήν Ὀρθόδοξη πίστη. Ἕνα θεολογικό πρόγραμμα. Θεολογία = Θεός + λόγος. Τί εἶναι ὁ Θεός; Ὑπάρχει ὁ Θεός; Γνωρίζεται ὁ Θεός; Πῶς γνωρίζεται ὁ Θεός; Τί γνωρίζουμε ἀπό τόν Θεό; Πόσο μᾶς ἐνδιαφέρει ὁ Θεός; Τό Σύμβολο τῆς Πίστεως: «Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν». Τό πρῶτο ἐρώτημα: Ὑπάρχει ὁ Θεός; Τό «ὅτι ἐστιν» τοῦ Θεοῦ.

Ἡ τοποθέτηση τοῦ ἐρωτήματος: Ὁ ἄνθρωπος καί τά ζῶα. Ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι μόνο βιολογική ὕπαρξη. Διαφέρει ἀπό τά ζῶα, μεταξύ ἄλλων, στό ὅτι τόν «βασανίζουν» τά λεγόμενα «ὑπαρξιακά ἐρωτήματα»: Ποιός εἶμαι; Ἀπό πού προέρχομαι; Ποῦ πηγαίνω; Γιατί ζῶ; Ποιός εἶναι ὁ σκοπός τῆς ζωῆς μου; Τί ἔχει ἀξία στή ζωή; Μεταξύ αὐτῶν, τόν ἀπασχολεῖ ἔντονα ἡ πραγματικότης τοῦ θανάτου. Γιατί ὑπάρχει ὁ θάνατος; Εἶναι ὁ θάνατος τό ἔσχατο ὅριο τῆς ὑπάρξεώς μας; Τί μπορεῖ νά ἔχει ἀξία ἐνώπιον τῆς πραγματικότητος τοῦ θανάτου; Ἄλλα συναφή ἐρωτήματα: Εἶμαι μόνος μου σ’ αὐτό τόν κόσμο; Ὑπάρχει κάποιος ἄλλος πέρα ἀπό μένα ἤ πάνω ἀπό μένα; Ὑπάρχει κάποιος στόν ὁποῖο ὀφείλω τήν ὕπαρξή μου;

Τό καθολικό ἐνδιαφέρον: Τό περί Θεοῦ ἐρώτημα, ὡς πρωταρχικό ἐρώτημα κάθε σκεπτομένου ἀνθρώπου. Ὁ Θεός, ὡς πανανθρώπινη - καθολική ἀναζήτηση, ἀπό τά βάθη τῆς ἀρχαιότητος μέχρι σήμερα. Ὁ Ξενοφών (430-355 π.Χ. περ.) περί πόλεως ἀθέου. Τό σύγχρονο φαινόμενο τῆς ἀθεΐας. Ἡ ἀθεΐα, ὡς «σύμπτωμα» ἑνός μόνου πολιτισμοῦ: τοῦ λεγόμενου «δυτικοευρωπαϊκοῦ» πολιτισμοῦ. Τό «ὅτι ἐστιν» τοῦ Θεοῦ δέν ἀπασχολεῖ οὔτε τούς συγγραφεῖς τῆς Ἁγίας Γραφῆς, οὔτε τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἔναντι τοῦ περί Θεοῦ ἐρωτήματος καθολική τοποθέτηση τοῦ ἀνθρώπου: συνειδητή ἤ ἀσυνείδητη, θετική ἤ ἀρνητική.

Ἡ ἐξωχριστιανική προσέγγιση: Ὁ ἄνθρωπος εἰς ἀναζήτησιν τοῦ Θεοῦ: α) Τά φιλοσοφικά συστήματα ὁμιλοῦν περί Θεοῦ. β) Οἱ θρησκεῖες, ὡς κατ’ ἐξοχήν χῶρος ἀναζητήσεως τοῦ Θεοῦ. Οἱ θρησκεῖες ἰσχυρίζονται ὅτι «γνωρίζουν» ἤ «κατέχουν» τόν Θεό. γ) Ὁ μέσος ἄνθρωπος ἀπευθύνεται στόν Θεό διά τῆς παραδεδομένης λατρείας. Πῶς προσεγγίζεται τό περί Θεοῦ ἐρώτημα ἐκτός τοῦ Ὀρθοδόξου χώρου; α) Τά φιλοσοφικά συστήματα διανοοῦνται περί Θεοῦ. Οἱ λεγόμενες «ἀποδείξεις» τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ: Ὀντολογική, Κοσμολογική, Τελολογική, Ἠθική. β) Οἱ θρησκεῖες προσεγγίζουν τόν Θεό μέ τήν πίστη: Πίστεψε ὅτι ὑπάρχει ὁ Θεός, Πίστεψε ὅτι αὐτό τό βιβλίο εἶναι ἱερό καί ἔχει ἀπόλυτο κῦρος, γιά νά γνωρίσεις τόν Θεό σέ μιά ἄλλη ζωή ἤ γιά νά ἀνταμειφθεῖς σέ μιά ἄλλη ζωή. Κάθε θρησκεία ἔχει τή θεολογία της. Ἡ θεολογία τῶν θρησκειῶν = διανόηση πάνω σέ ἀρχές, πού ἔγιναν ἀποδεκτές διά πίστεως. Ἡ δυτική χριστιανική θεολογία, ὡς συνδυασμός τῶν δύο μεθόδων (πίστεως καί στοχασμοῦ): Φιλοσοφία - στοχασμός, βασισμένα στήν πίστη («credo ut intelligam» = «πιστεύω γιά νά κατανοήσω»).

Ἡ Ὀρθόδοξη προσέγγιση: Διαφέρει ἡ Ὀρθόδοξη θεώρηση τοῦ περί Θεοῦ ἐρωτήματος ἀπό τίς παραπάνω προσεγγίσεις; Πῶς προσεγγίζει ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση τό περί Θεοῦ ἐρώτημα; Μεταξύ Ὀρθοδόξου καί κάθε ἄλλης προσεγγίσεως ὑπάρχει ριζική διαφορά: - Κάθε ἄλλη προσέγγιση εἶναι κίνηση πρός τόν Θεό ἐκ τῶν κάτω - Ἡ Ὀρθόδοξη προσέγγιση βασίζεται στήν κίνηση τοῦ Θεοῦ πρός ἐμᾶς. Ὁ Θεός στόν Ὀρθόδοξο χῶρο ἀποκαλύπτεται - ἐμφανίζεται σέ κάποιους ἀνθρώπους. Στόν Ὀρθόδοξο χῶρο ὑπάρχει πραγματική θεοπτία. Ἡ Ὀρθόδοξη προσέγγιση τοῦ Θεοῦ βασίζεται στήν ἐμπειρία (πραγματική γνώση - θέα) τοῦ Θεοῦ. Ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία εἶναι ἐμπειρική: «Γνόντες τόν Θεόν, μᾶλλον δέ γνωσθέντες ὑπό Θεοῦ» (Γαλ. 4,9). Πίστη = ἀποδοχή τοῦ γεγονότος ὅτι ἡ περί Θεοῦ ἐμπειρία κάποιων ἀνθρώπων, πού ὄντως εἶδαν καί γνώρισαν τόν Θεό, εἶναι αὐθεντική. Γιά τίς ἐμφανίσεις τοῦ Θεοῦ ἐντός τοῦ χρόνου καί τῆς ἱστορίας κάνει λόγο ἡ Ἁγία Γραφή. Παραδείγματα ἐμφανίσεων τοῦ Θεοῦ στήν Ἁγία Γραφή. Ἡ Παλαιά Διαθήκη ὡς ἱστορία τῶν ἐμφανίσεων τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο πρό τῆς ἐλεύσεως τοῦ Χριστοῦ. Οἱ ἐμφανίσεις τοῦ Θεοῦ, ὡς ἐμφανίσεις στήν παροῦσα ζωή καί ὡς «ἀρραβών τοῦ μέλλοντος αἰῶνος». Αὐθεντικός Θεολόγος = αὐτός πού βλέπει καί γνωρίζει τόν Θεό. Ὁ βλέπων τόν Θεό παρέχει αὐθεντική μαρτυρία περί Αὐτοῦ. Ποιοί βλέπουν τόν Θεό: οἱ Ἅγιοι. Ἅγιος = θεόπτης. Ἡ θεοπτική ἐμπειρία, ὡς βάση τῆς θεοπνευστίας τῆς Ἁγ. Γραφῆς

Ἡ ἐκ τῶν καθ’ ἡμᾶς κίνηση: Εἶναι δυνατή ἡ ἐκ τῶν καθ’ ἡμᾶς γνώση τοῦ Θεοῦ; Ὁ ἀπ. Παῦλος, κάνοντας λόγο περί τῆς «σοφίας τοῦ κόσμου» (Α΄ Κορ. 1,21), ἀποκλείει παντελῶς αὐτή τή δυνατότητα. Ἡ περί Θεοῦ διδασκαλία τῆς φιλοσοφίας, δηλαδή ὁ περί Θεοῦ στοχασμός χωρίς ἐμπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ, εἶναι κενός λόγος, λόγος χωρίς περιεχόμενο, ἀερολογία. Οὔτε σέ γνώση τοῦ Θεοῦ ὁδηγεῖ, οὔτε σέ σωτηρία. Ὡστόσο, εἶναι ἄχρηστη ἡ λογική καί ἡ ἐπιστήμη; Εἶναι ἄχρηστη γιά τή γνώση τοῦ Θεοῦ, εἶναι, ὅμως, χρήσιμη γιά τή γνώση τοῦ κόσμου. Ὁ Θεός εἶναι πέραν τοῦ κόσμου. Τί ἀκριβῶς εἶναι οἱ ἄλλες θρησκεῖες: α) Εἶναι προϊόντα τῆς λογικῆς καί τῆς φαντασίας. β) Εἶναι ἀνθρώπινα ἔργα καί κατασκευάσματα. γ) Ὁδηγοῦν σέ νεκρούς (ἀνύπαρκτους) «θεούς» (ἡ Ἁγία Γραφή κάνει λόγο γιά τά «εἴδωλα τῶν ἐθνῶν», γιά τούς ψευδεῖς καί νεκρούς «θεούς» τῶν θρησκειῶν). δ) Ἀποτελοῦν πλάνες καί εἰσηγήσεις τοῦ διαβόλου: «Πάντες οἱ θεοί τῶν ἐθνῶν δαιμόνια» (Ψαλμ. 95,5).