«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Περιεχόμενο τοῦ Πεντηκοστού Ψαλμού

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Γ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Περιεχόμενο τοῦ 50οῦ Ψαλμοῦ, ἡ μετάνοια («Ψαλμός τῆς μετανοίας»). Ὁλόκληρος ὁ Ψαλμός ἀποτελεῖ ἀνάπτυξη τῆς φράσεως - ὁμολογίας τοῦ Δαβίδ «ἡμάρτηκα τῷ Κυρίῳ». Μπορεῖ νά διαιρεθεῖ σέ δύο μέρη (μετά τήν Ἐπιγραφή του, στίχ. 1-2): α) Στίχ. 3-14: Ὁμολογία τῆς ἁμαρτίας καί ἱκεσία γιά τήν ἄφεσή της. β) Στίχ. 15-21: Τά ἀποτελέσματα τῆς ἀφέσεως, ὑποσχέσεις εὐχαριστίας, δοξολογία καί προφητεία.

Ἐπιγραφή (στίχ. 1-2): Ἡ ἀρχική φράση «εἰς τό τέλος» ὑποδεικνύει ὅτι ὁ Ψαλμός περιέχει μεταξύ ἄλλων προφητεῖες. Ἀπό τήν Ἐπιγραφή  πληροφορούμεθα ὅτι: α) Συντάκτης τοῦ Ψαλμοῦ εἶναι ὁ Προφήτης καί Βασιλεύς Δαβίδ, β) ὁ Ψαλμός προῆλθε μετά τήν ἐπίσκεψη στόν Δαβίδ τοῦ Προφήτη Νάθαν καί γ) ἡ ἐπίσκεψη αὐτή ἔγινε μέ ἀφορμή τήν παράνομη σχέση τοῦ Δαβίδ μέ τήν Βηρσαβεέ (σύζυγο τοῦ στατηγοῦ Οὐρία).

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Στοιχεία θεολογίας και τελετουργίας του Βαπτίσματος

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Δ΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Ἡ ἀξιοποίηση τῶν δωρεῶν τοῦ Βαπτίσματος: Εἶναι πάγια θέση τῆς Ἐκκλησίας μας, πού πηγάζει ἀπό τούς λόγους τοῦ ἴδιου τοῦ Ἰησοῦ, ὅτι τό Βάπτισμα σώζει, καί σώζει ὄντως - πραγματικά. Ὡστόσο, δέν σώζει μέ μαγικό τρόπο. Ὅπως ὅλα τά Μυστήρια, ἀπαιτεῖ τήν προσωπική συμβολή τοῦ μετέχοντος γιά νά ἐνεργήσει. Ὁ διάβολος μετά τό Βάπτισμα δέν μένει ἀνενεργός. Ἀντίθετα, πολεμᾶ τόν ἄνθρωπο «ἔξωθεν», ἐπιστρατεύοντας ὅλες τίς δυνάμεις καί «τάς μεθοδείας» του ἐναντίον τοῦ βαπτισμένου. Γιά τήν ἀκρίβεια, τότε ἀρχίζει ὁ «ἀόρατος πόλεμος», ὁ πόλεμος «πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας» (Ἐφ. 6,12). Ἐπικρατεῖ ἡ ἄποψη ὅτι μέ τό Βάπτισμα γίνεται κάποιος Χριστιανός, ἀφοῦ λαμβάνει καί νέο χριστιανικό ὄνομα. Ὡστόσο, ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος λέγει ὅτι ὅταν κάποιος (βαπτισμένος) «εἰσέρχεται εἰς γυμνασίαν καί παιδείαν πολέμου ... πρός τόν σατανᾶν» καί ἀναδεικνύεται νικητής («ἀποφέρεται τά νικητήρια») τότε γίνεται Χριστιανός! Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας περιγράφουν τή διαδικασία, μέ τήν ὁποία ὁ βαπτισμένος μπορεῖ νά γίνει καί πάλι αἰχμάλωτος τῶν παθῶν καί δοῦλος - ὑποχείριο τοῦ διαβόλου. Ἄλλωστε, ἡ καθημερινή ἐμπειρία μᾶς διαβεβαιώνει ὅτι δέν σώζονται ὅλοι οἱ βαπτισμένοι! Τό Βάπτισμα, λοιπόν, προϋποθέτει τόν ἀγώνα ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας καί τῶν παθῶν, παρέχοντας στόν βαπτισμένο τίς δυνάμεις νά ἀγωνισθεῖ καί νά νικήσει. Ἐπίσης, συνδέεται στενά μέ τά τρία στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς, τήν «κάθαρση», τόν «φωτισμό» καί τή «θέωση». Μάλιστα, ἡ ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας διαβεβαιώνει ὅτι τό πρῶτο στάδιο, ἡ «κάθαρση» ἀπό τά πάθη, μπορεῖ νά ἐπιτευχθεῖ καί πρό τοῦ Βαπτίσματος στίς τάξεις τῶν Κατηχουμένων, καί ὅτι ἡ καθαρτική Χάρη ἐνεργεῖ ἐπίσης καί πρό τοῦ Βαπτίσματος. Ἔτσι, στήν ἀποστολική καί στήν ἀρχαία Ἐκκλησία τό στάδιο τῆς «καθάρσεως» ἐταυτίζετο σχεδόν μέ τό στάδιο τῆς Κατηχήσεως. Στό Βάπτισμα ἔφθαναν ὅσοι εἶχαν ὁλοκληρώσει τή διαδικασία τῆς «καθάρσεως», μέ ἀποτέλεσμα ἀμέσως μετά τό Βάπτισμα, καί εἰδικότερα ἀμέσως μετά τό Χρίσμα, νά ἔχουν ὁρατές ἐκδηλώσεις χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου Πνευματος, ὅπως «γλωσσολαλία», «προφητεία», «χάρισμα ἰαμάτων» κ.ἄ.!

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Το Βάπτισμα στη ζωή της Εκκλησίας

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Γ΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Ὁ «μυστηριακός κύκλος»: Μέ κέντρο τή Θεία Εὐχαριστία (Θεία Λειτουργία) διαμορφώθηκε καί ὁ λεγόμενος «μυστηριακός κύκλος». Τό Βάπτισμα ἦταν ἐξ ἀρχῆς τό Μυστήριο εἰσόδου στήν Ἐκκλησία, πού ὁλοκληρωνόταν μέ τό Χρίσμα καί μέ συμμετοχή στή Θεία Εὐχαριστία. Στήν ἀποστολική ἐποχή τό Χρίσμα ἐδίδετο μέ τήν «ἐπίθεση τῶν χειρῶν» τῶν Ἀποστόλων καί ἀργότερα μέ τό ἅγιο Μύρο. Γιά τήν ἀκρίβεια, ἡ εἴσοδος στήν Ἐκκλησία (ἡ «μύησις») γινόταν διά τριῶν διαδοχικῶν Μυστηρίων, στενά συνδεδεμένων μεταξύ τους: Βαπτίσματος - Χρίσματος - Θείας Εὐχαριστίας. Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία ὅλα τά Μυστήρια ἦταν συνδεδεμένα μέ τή Θεία Εὐχαριστία, ἀκόμη καί λειτουργικῶς, ὅπως συμβαίνει μέχρι σήμερα μέ τό Μυστήριο τῆς Ἱερωσύνης. Κατά μία ἄποψη, ὅλα τά Μυστήρια ἀποτελοῦν ὄψεις ἑνός καί μόνου Μυστηρίου, τοῦ «Μυστηρίου τοῦ Χριστοῦ». Τό Μυστήριο τῆς Ἱερωσύνης ἐχορηγεῖτο «διά τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν», ὅπως ἰσχύει μέχρι σήμερα. Ὁ Γάμος μνημονεύεται ἀπό τόν ἀπ. Παῦλο, ὡς «Μυστήριον μέγα» (Ἐφ. 5,32). Τό Εὐχέλαιο μαρτυρεῖται σαφῶς στήν ἐπιστολή τοῦ ἁγίου Ἰακώβου (5, 14-15). Τέλος, ἡ Ἐξομολόγηση μαρτυρεῖται σαφῶς στήν Καινή Διαθήκη. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέχεται ἐπισήμως ἑπτά Μυστήρια: α) Βάπτισμα, β) Χρίσμα, γ) Θεία Εὐχαριστία, δ) Ἐξομολόγηση, ε) Γάμος, στ) Εὐχέλαιο καί ζ) Ἱερωσύνη. Ὡστόσο, κάποιες ἁγιαστικές Τελετές της (π.χ. ὁ Μέγας Ἁγιασμός) ἔχουν δύναμη παραπλήσια μέ αὐτή τῶν Μυστηρίων. Στά Μυστήρια ὑπερτεροῦν οἱ Εὐχές ἔναντι τῶν Ὕμνων καί τῶν Ψαλμῶν. Σκοπός τους δέν εἶναι ἡ προσευχή, ἀλλά ἡ μετάδοση τῆς σωστικῆς Χάρης. Αὐτή μεταδίδεται ἀπό ὑλικά στοιχεῖα. Μυστήρια εἶναι «οἱ θεοσύστατες τελετές, οἱ ὁποῖες, μέσα ἀπό ὑλικά καί ὁρατά στοιχεῖα, μεταδίδουν τήν ἀόρατη Θεία Χάρη». Ἡ ὕλη, ὡς στοιχεῖο τῶν Μυστηρίων: ἐντός τῆς Ἐκκλησίας ἐξαγιάζεται ἡ ἤδη «λίαν καλή» ὕλη - καθίσταται ὄχημα τῆς θείας Χάρης. Στήν Ὀρθοδοξία δέν ὑπάρχει ἡ διάσταση ὕλης καί πνεύματος, ὑλης καί Χάριτος, ὑλικοῦ καί πνευματικοῦ, ὅπως συμβαίνει στόν Πλατωνισμό, στόν Μανιχαϊσμό καί ἀλλοῦ. Πρῶτο καί εἰσαγωγικό Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι τό Βάπτισμα. Εἶναι διάχυτη ἡ ἀντίληψη, ὅτι τό Βάπτισμα ἐξαλείφει τά ἁμαρτήματα καί, κυρίως, τό Προπατορικό ἁμάρτημα. Αὐτό σημαίνει ὅτι, γιά νά κατανοηθεῖ ἡ σημασία τοῦ Βαπτίσματος, πρέπει πρῶτα νά κατανοηθεῖ ὁ χαρακτήρας τοῦ Προπατορικοῦ ἁμαρτήματος.

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Η αφορμή τοῦ Πεντηκοστού Ψαλμού

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Β' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Μεταξύ τῶν Ψαλμῶν ὁ πιό γνωστός εἶναι ὁ 50ος. Θέμα του εἶναι ἡ μετάνοια («Ψαλμός τῆς μετανοίας»). Ἄν ἡ μετάνοια εἶναι ἡ κατ’ ἐξοχήν «ὀδός» τῆς σωτηρίας («μετανοεῖτε, ἤγγικε ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν»!) καί ἄν «οὐδείς ἀναμάρτητος» ἐπί τῆς γῆς, τότε ὁ 50ος  Ψαλμός ἀφορᾶ σέ ὅλους («χρήσιμός ἐστι καί τῷ δικαίῳ καί τῷ ἁμαρτωλῷ», ἅγ. Χρυσόστομος). Τό μήνυμά του εἶναι διαχρονικό. Γι’ αὐτό ὑπάρχει σέ ὅλες σχεδόν τίς Ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας καί εἶναι ἡ πιό πρόχειρη καί πιό ἰσχυρή προσευχή κάθε μετανοούντος. Ὡστόσο, προῆλθε ἀπό συγκεκριμένες περιστάσεις. Σ’ αὐτές μᾶς εἰσάγει ἡ ἐπιγραφή τοῦ Ψαλμοῦ: «Εἰς τό τέλος· Ψαλμός τῷ Δαυΐδ, ἐν τῷ ἐλθεῖν πρός αὐτόν Νάθαν τόν προφήτην, ἡνίκα εἰσῆλθε πρός Βηρσαβεέ». Ἀπό αὐτήν πληροφορούμεθα ὅτι: α) Συντάκτης τοῦ Ψαλμοῦ εἶναι ὁ Προφήτης καί Βασιλεύς Δαβίδ, β) ὁ Ψαλμός προῆλθε μετά τήν ἐπίσκεψη στόν Δαβίδ τοῦ Προφήτη Νάθαν καί γ) ἡ ἐπίσκεψη αὐτή ἔγινε μέ ἀφορμή τήν παράνομη σχέση τοῦ Δαβίδ μέ μιά γυναίκα, τήν Βηρσαβεέ. Τά περιστατικά ἐξιστοροῦνται λεπτομερέστερα στό Β' βιβλίο τῶν Βασιλειῶν (κεφ. 11-12), μέ τά ὁποῖα συμφωνεῖ ἀπόλυτα τό περιεχόμενο τοῦ Ψαλμοῦ.

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Εισαγωγή στη νέα Θεματική Ενότητα

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Α' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Τό νέο Πρόγραμμα: Τό δεύτερο ἔτος λειτουργίας τοῦ Προγράμματος «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση». Σκοπός του εἶναι νά γνωρίσουμε τούς πνευματικούς θησαυρούς τῆς Παραδόσεώς μας, μέσα ἀπό ἱερά κείμενα τῆς Ἐκκλησίας μας. Στά κείμενα αὐτά κορυφαία θέση ἔχει ἡ Ἁγία Γραφή. Περιέχει ὅσα ἀποκάλυψε ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο γιά τή σωτηρία του, τήν ἐδῶ (στήν παροῦσα ζωή), ἀλλά, κυρίως, τήν ἐκεῖ (στήν αἰώνια ζωή). Ὁ στόχος αὐτός ἐπιτυγχάνεται μόνο δι’ ἑνός προσώπου, τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ: «Οὐκ ἔστιν ἐν ἄλλῳ οὐδενί ἡ σωτηρία· οὐδέ γάρ ὄνομά ἐστιν ἕτερον ὑπό τόν οὐρανὀν τό δεδομένον ἐν ἀνθρώποις ἐν ᾧ δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς» (Πραξ. 4,12). Στήν Ἁγία Γραφἠ ὁμιλεῖ ὁ Χριστός. Στήν Ἁγία Γραφή ὁ Χριστός ἀποκαλύπτει τόν ἑαυτό του. Ἡ Ἁγία Γραφή ὁμιλεῖ γιά τήν ἀποκάλυψη τοῦ Χριστοῦ στούς Προφῆτες, Ἀποστόλους καί Ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί γιά τήν σταδιακή καί μυστική Ἀποκάλυψη τοῦ Χριστοῦ σέ ὅσους τήν μελετοῦν μέ προϋποθέσεις. Μέ ἄλλα λόγια, Βίβλος (Ἁγία Γραφή) εἶναι τό Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ. Ὁλόκληρη ἡ Βίβλος εἶναι «Εὐαγγέλιο» χαρμόσυνη ἀγγελία - εἴδηση γιά τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Βασιλείας Του καί γιά τήν παρουσία τους ἀνάμεσά μας  Ἡ Βίβλος διακρίνεται σέ Παλαιά καί Καινή Διαθήκη. Παλαιά Διαθήκη εἶναι τό ἐπαγγελλόμενο Εὐαγγέλιο, Καινή εἶναι τό ἐκπληρούμενο ἤ ἐκπληρωμένο Εὐαγγέλιο καί Ἐκκλησιαστική Παράδοση εἶναι τό ἑρμηνευόμενο Εὐαγγέλιο ἐντός τῆς Ἐκκλησίας.

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Η διαμόρφωση της θείας Λατρείας

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Β΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Ἡ Ἐκκλησία προσευχομένη: Ἡ Θεία Εὐχαριστία καί ἡ προσευχή ἦταν ἐξ ἀρχῆς τά κέντρα τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας. Τά δύο αὐτά στοιχεῖα συνδέθηκαν μεταξύ τους: ἡ Θ. Εὐχαριστία (Θ. Λειτουργία) ἐντάχθηκε στό σύστημα προσευχῶν (Ἀκολουθιῶν) τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ προσευχή διακρίνεται σέ α) προσωπική («κατ’ οἶκον» ἤ «ἐν τῷ ταμείῳ» ἑκάστου) καί β) κοινή (στόν Ναό, μέ ὁλόκληρη τή χριστιανική Κοινότητα - Ἐνορία), ἐκ τῶν ὁποίων ἡ κοινή προσευχή εἶχε πάντοτε προτεραιότητα. Ἔτσι, οἱ πρῶτοι Χριστιανοί «ἦσαν προσκαρτεροῦντες τῇ διδαχῇ τῶν ἀποστόλων καί τῇ κοινωνίᾳ καί τῇ κλάσει τοῦ ἄρτου καί ταῖς προσευχαῖς ... καθ’ ἡμέραν τε προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδὸν ἐν τῷ ἱερῷ, κλῶντές τε κατ’ οἶκον ἄρτον» (Πραξ. 2, 42-46). Ὅταν ἀπέκτησαν δικούς τους Ναούς, στήν ἀρχή μετέβαιναν στόν Ναό ἑπτά φορές τήν ἡμέρα, σύμφωνα μέ τό ψαλμικό «ἑπτάκις τῆς ἡμέρας ᾔνεσά σε» (Ψαλ. 118-164), ἔτσι διαμορφώθηκαν οἱ ἑπτά βασικές Ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας: 1) ὁ Ὄρθρος, 2) ἡ Α΄ Ὥρα, 3) ἡ Γ΄ Ὥρα, 4) ἡ ΣΤ΄ Ὥρα, 5) ἡ Θ΄ Ὥρα, 6) ὁ Ἑσπερινός καί 7) τό Μεσονυκτικό. Ὅμως, γιά πρακτικούς λόγους ἐπικράτησε ἡ μετάβαση στόν Ναό δύο φορές τήν ἡμέρα, πρωΐ καί ἀπόγευμα, χωρίς ὅμως νά καταργηθοῦν καί οἱ ἀντίστοιχες Ἀκολουθίες. Ἔτσι τό πρωΐ τελοῦνται τό Μεσονυκτικό, ὁ Ὄρθρος καί οἱ Ὧρες Α΄, Γ΄ καί ΣΤ΄, καί τό ἀπόγευμα ἡ Θ΄ Ὥρα καί ὁ Ἑσπερινός. Σήμερα οἱ Ἀκολουθίες αὐτές τελοῦνται μόνο στίς Μονές, ἐνῶ στίς Ἐνορίες τελοῦνται (ὅταν τελοῦνται) μόνο ὁ Ὄρθρος καί ὁ Ἑσπερινός. Ἡ Θ. Λειτουργία τελεῖται τίς Κυριακές καί ἑορτές καί συνδέθηκε κυρίως μέ τήν πρωϊνή Ἀκολουθία καί, εἰδικότερα μέ τόν Ὄρθρο, σπανιώτερα δέ μέ τόν Ἑσπερινό. Πρακτικά, πηγαίνοντας τό πρωΐ στόν Ναό νά ἐκκλησιαστοῦμε («ἐκκλησιάζομαι» = ἀνανεώνω συνεχῶς καί ἐπιβεβαιώνω τήν ἰδιότητα τοῦ μέλους τῆς Ἐκκλησίας, καθώς καί τήν κοινωνία μου μέ τόν Χριστό), μετέχουμε σέ δύο Ἀκολουθίες: α) στόν Ὄρθρο, ὁ ὁποῖος ὁλοκληρώνεται συνήθως μέ τή Δοξολογία (ἤ μέ κάποιους ὕμνους μετά ἀπό αὐτήν), καί β) στή Θ. Λειτουργία, ἡ ὁποία ἀρχίζει μέ τήν Ἐκφώνηση «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρός...» καί λήγει μέ τήν Ἀπόλυση τῆς Ἀκολουθίας καί τό «Δι’ εὐχῶν...».