«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Περιεχόμενο τοῦ Πεντηκοστού Ψαλμού

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Γ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Περιεχόμενο τοῦ 50οῦ Ψαλμοῦ, ἡ μετάνοια («Ψαλμός τῆς μετανοίας»). Ὁλόκληρος ὁ Ψαλμός ἀποτελεῖ ἀνάπτυξη τῆς φράσεως - ὁμολογίας τοῦ Δαβίδ «ἡμάρτηκα τῷ Κυρίῳ». Μπορεῖ νά διαιρεθεῖ σέ δύο μέρη (μετά τήν Ἐπιγραφή του, στίχ. 1-2): α) Στίχ. 3-14: Ὁμολογία τῆς ἁμαρτίας καί ἱκεσία γιά τήν ἄφεσή της. β) Στίχ. 15-21: Τά ἀποτελέσματα τῆς ἀφέσεως, ὑποσχέσεις εὐχαριστίας, δοξολογία καί προφητεία.

Ἐπιγραφή (στίχ. 1-2): Ἡ ἀρχική φράση «εἰς τό τέλος» ὑποδεικνύει ὅτι ὁ Ψαλμός περιέχει μεταξύ ἄλλων προφητεῖες. Ἀπό τήν Ἐπιγραφή  πληροφορούμεθα ὅτι: α) Συντάκτης τοῦ Ψαλμοῦ εἶναι ὁ Προφήτης καί Βασιλεύς Δαβίδ, β) ὁ Ψαλμός προῆλθε μετά τήν ἐπίσκεψη στόν Δαβίδ τοῦ Προφήτη Νάθαν καί γ) ἡ ἐπίσκεψη αὐτή ἔγινε μέ ἀφορμή τήν παράνομη σχέση τοῦ Δαβίδ μέ τήν Βηρσαβεέ (σύζυγο τοῦ στατηγοῦ Οὐρία).

Ἐπίκληση τοῦ θείου ἐλέους (στίχ. 3-8): Ὁ Δαβίδ ἐπικαλεῖται τό θεῖο ἔλεος γιά τήν ἁμαρτία του. Τό ἔλεος αὐτό εἶναι «μέγα», ἐπειδή μεγάλη εἶναι καί ἡ διαπραχθεῖσα ἁμαρτία. Ἀλλά εἶναι «μέγα» καί καθ’ αὐτό. Ὑπερβαίνει κάθε ἁμαρτία. Ὁ Θεός ἀποκαλύπτεται στόν Μωϋσῆ ὡς «οἰκτίρμων καί ἐλεήμων, μακρόθυμος καί πολυέλεος καί ἀληθινός, καί δικαιοσύνην διατηρῶν καί ἔλεος εἰς χιλιάδας» (Ἐξ. 34,7), στήν δέ ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας γίνεται διαρκής ἐπίκληση στό «μέγα ἔλεος» τοῦ Θεοῦ. «Οἰκτιρμοί», ὁ ἐναγκαλισμός (ἀποδοχή) τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἀπό τόν Θεό. Στόν στιχ. 4 οἱ Πατέρες βλέπουν προτύπωση τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος. «Ἀνομία», ἡ παράβαση τοῦ Νόμου τοῦ Θεοῦ. «Ἁμαρτία», ἡ ἀστοχία ὡς πρός τόν προορισμό μας, ἡ ἐκτροπή ἀπό τήν πορεία πρός τόν Θεό. Ἡ ἐπίγνωση τῆς ἁμαρτίας εἶναι προϋπόθεση τῆς μετανοίας. Ἡ ἁμαρτία σκοτίζει τόν νοῦ, ὥστε ὁ ἁμαρτάνων νά στερεῖται ἐπίγνωσης, νομίζοντας ὅτι «ὅλα πᾶνε καλά» (ἡ κατάσταση τοῦ Δαβίδ πρίν τήν ἐπίσκεψη τοῦ Νάθαν!). Ἡ ἁμαρτία πρέπει νά διατηρεῖται διαρκῶς στή μνήμη μας, γιά ταπείνωση, γιά νά μήν ἐμπιστευόμεθα τόν ἑαυτό μας καί νά μήν λησμονοῦμε τό «ἔλεος» (τήν συγχώρηση) τοῦ Θεοῦ. Τελεῖται ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί ἀποτελεῖ προσβολή τοῦ Θεοῦ. Ὁ Δαβίδ, ὡς Βασιλεύς, μόνο σ’ Αὐτόν ὀφείλει νά ἀπολογηθεῖ (νά δώσει λόγο) καί αὐτό κάνει. Ὁ Θεός γνωρίζει τήν ἁμαρτία τοῦ Δαβίδ, τήν ὁποία, πιθανῶς δέν γνωρίζουν οἱ ἄλλοι (ὁ «κόσμος»). Ὡστόσο, ὁ ἁμαρτάνων πρέπει νά τήν ὁμολογήσει, γιά νά ἐνεργήσει τό θεῖο «ἔλεος», πρέπει νά ἐπικαλεσθεῖ τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ γιά νά ἐλεηθεῖ. Ἀφοῦ ἀποκαλυφθεῖ ἡ ἁμαρτία καί τήν γνωρίσουν ὅλοι, κανείς πλέον δέν θά κατηγορήσει τόν Θεό γιά τίς κρίσεις του καί τίς ἀποφάσεις του. Αἰτία της εἶναι ἡ ἁμαρτωλή μεταπτωτική κατάστασή μας. Μέ τήν πτώση κυριάρχησε στήν ἀνθρώπινη φύση, ὡς «δευτέρα φύσις» μας: «κατηρρώστησεν ἡ ἀνθρώπου φύσις τήν ἁμαρτίαν» (ἅγ. Κύριλλος Ἀλεξανδρείας). Ἐπειδή ὁ Θεός ἀγαπᾶ τήν ἀλήθεια, ὁ Δαβίδ ἐξομολογεῖται «ἐν ἀληθείᾳ» (ἀποκαλύπτει ὅλη τήν ἀλήθεια γιά τήν ἁμαρτία του). Ἁμάρτησε, ἐνῶ εἶχε εὐεργετηθεῖ πλουσίως ἀπό τόν Θεό μέ θεῖες ἀποκαλύψεις καί εἶχε τιμηθεῖ μέ μεγάλα χαρίσματα (προφητεία).

Ἱκεσία γιά ἄφεση ἁμαρτιῶν (στίχ. 9-14): Στόν στίχ. 9 ὑπονοοῦνται οἱ καθαρτικές τελετές τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ καί ὑπενίσσεται πάλι τό Βάπτισμα. Καί στίς δύο περιπτώσεις ἐνεργεῖ ἡ καθαρτική Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτημάτων προκαλεῖ ἀνέκφραστη χαρά στόν μετανοοῦντα, ἡ ὁποία φτάνει μέχρι τά ὀστά του, τό σταθερότερο ὑπόλειμμα τοῦ ἀνθρώπου, τό τραυματισμένο ἀπό τήν ἁμαρτία. Ὡστόσο, ἐδῶ ὑπαινίσσεται καί ἡ ἀνάσταση τῶν νεκρῶν: ἡ πλήρης «ἀγαλλίαση» τῶν «τεταπεινωμένων ὀστέων» θά γίνει στήν ἔσχατη ἀνάσταση τῶν σωμάτων. Ὁ Δαβίδ ὁμολογεῖ ὄτι ἐκτός ἀπό τή γνωστή «ἁμαρτίαν» ἤ «ἀνομίαν» ἔχει καί πολλές ἄλλες («πάσας τάς ἀνομίας μου»), προφανῶς μικρότερες, καί ζητᾶ ἀπό τόν Θεό νά τίς παραβλέψει. Οἱ Ἅγιοι δέν εἶναι ἀναμάρτητοι. Ἔχουν κι αὐτοί ἁμαρτίες, ἀλλά μικρές, καί μετανοοῦν συνεχῶς γι’ αὐτές. Ὅπως ὑπάρχουν «ἀσθένειες πρός θάνατον» καί «ἀσθένειες οὐ πρός θάνατον», ἔτσι ὑπάρχουν μεγάλες («θανάσιμες») καί μικρές («συγγνωστές») ἁμαρτίες («ἔστιν ἁμαρτία πρός θάνατον ... καί ἔστιν ἁμαρτία οὐ πρὸς θάνατον», Α΄ Ἰω. 5, 16-17). Ἡ ἁμαρτία ἐπιφέρει τήν ἀπόρριψη ἐκ μέρους τοῦ Θεοῦ, ἡ δέ μετάνοια τή συμφιλίωση. Ἡ «καθαρά καρδία» εἶναι κατάσταση πού, «κτίζεται» ἐντός μας ἀπό τόν Θεό μέ τή συγκατάθεση, βέβαια, καί τή συμβολή τοῦ ἀνθρώπου. «Καρδία» εἶναι τό κέντρο τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας. «Κτίσις» ἐδῶ, ἡ ἀνακαίνιση. Ἡ «κάθαρση» τῆς «καρδίας» ἀπό τά πάθη καί τούς λογισμούς εἶναι τό πρῶτο στάδιο τῆς πνευματικῆς ζωῆς καί τῆς σωτηρίας. Ἡ ἁμαρτία φυγαδεύει τό Ἅγιο Πνεῦμα (τή Θεία Χάρη) ἀπό τόν ἄνθρωπο. Ὡστόσο, αὐτό δέν συνέβη στήν περίπτωση τοῦ Δαβίδ, ἐπειδή ὁ Θεός προγνώριζε τήν ἐπικείμενη μετάνοιά του, γι’ αὐτό παρακαλεῖ νά παραμένει ἐντός του τό Ἅγιο Πνεῦμα (σαφής μαρτυρία γιά τήν παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στήν Παλαιά Διαθήκη). Χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι τό μεταξύ ἄλλων «εὐθές πνεῦμα» (φρόνημα εὐθύτητας) καί τό «ἡγεμονικόν πνεῦμα» (φρόνημα κυριαρχίας πάνω στά πάθη, στούς λογισμούς καί στίς κινήσεις τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος - φρόνημα αὐτοκυριαρχίας). Τέλος, ὁ Δαβίδ εὔχεται νά ἐπανέλθη ἡ χαρά τῆς σωτηρίας, δηλ. ἡ κατάσταση τῆς εὐφροσύνης, πού ἀπολάμβανε ὁ ἴδιος πρίν τήν ἁμαρτία. 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).