Ιησούς Χριστός - Η Ζωή του κόσμου

ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ - Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ[1]

 ΠΡΩΤ. ΙΩΑΝΝΟΥ Σ. ΡΩΜΑΝΙΔΟΥ 

Μετάφρασις ἐκ τοῦ Ἀγγλικοῦ πρωτοτύπου Jesus Christ - The life of the world ὑπό Δεσποίνης Δ. Κοντοστεργίου Δρ. Θ. 

Ὁ κύριος σκοπός τῆς πίστεως τῆς θεολογίας καί τοῦ δόγματος περί Χριστοῦ καί τῆς σχέσεώς Του μέ τόν Πατέρα καί τό Ἅγιον Πνεῦμα, εἶναι νά ὁδηγήσῃ τήν ἀνθρωπότητα 1) εἰς τήν κάθαρσιν καί τόν φωτισμόν τῆς καρδίας, δηλαδή εἰς τήν θεραπείαν τοῦ κέντρου τῆς ἀνθρωπίνης προσωπικότητος, καί 2) εἰς τόν δοξασμόν (θέωσιν), ὁ ὁποῖος εἶναι ἡ τελειοποίησις τῆς προσωπικότητος ἐν τῇ θέᾳ τῆς ἀκτίστου δόξης καί βασιλείας τοῦ Χριστοῦ ἐν μέσῳ τῶν Ἁγίων Του, τῶν μελῶν τοῦ Σώματός Του, τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ πίστις, ἡ προσευχή, ἡ θεολογία καί τό δόγμα εἶναι αἱ θεραπευτικαί μέθοδοι καί τά σήματα ἐπί τῆς ὁδοῦ ἀπό τήν κάθαρσιν καί τόν φωτισμόν τῆς καρδίας πρός τόν δοξασμόν, ὁ ὁποῖος, ὅταν ἐπιτευχθῆ, καταργεῖ τήν πίστιν, τήν προσευχήν, τήν θεολογίαν καί τό δόγμα, ἀφοῦ ὁ τελικός σκοπός αὐτῶν εἶναι ἡ κατάργησίς των εἰς τήν θέωσιν καί τήν ἀνιδιοτελῆ ἀγάπην[2].

Ἑπομένως, τό θέμα «Ἰησοῦς Χριστός - Ἡ Ζωή τοῦ Κόσμου» εἶναι ἀρχικῶς καί οὐσιαστικῶς θεραπευτικόν καί τελειοποιητικόν εἰς τήν φύσιν του καί μέ αὐτήν τήν ἔννοιαν ἐκκλησιολογικόν. Μόνον οἱ φωτισμένοι καί δοξασμένοι εἶναι μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ καί ναοί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀπ’ αὐτῆς τῆς ἐπόψεως, ἡ κάθαρσις καί ὁ φωτισμός ἔχουν μερικούς παραλληλισμούς μέ τάς θεραπευτικάς ἐπιστήμας, εἰδικῶς μέ τήν ψυχιατρικήν, ἀλλά ἡ θέωσις εἶναι γνωστή καί διατηρεῖται μόνον εἰς τόν πυρῆνα τῆς χριστιανικῆς παραδόσεως καί πιθανῶς εἰς τόν Ἰουδαϊσμόν ἐπίσης. Εἶναι συγγενεῖς μέ τάς κοινωνικάς ἐπιστήμας ὄχι ὡς ἠθικαί ἀρχαί (μοραλιστικαί), ἀλλά ὡς θεραπευτικός ἀσκητισμός. Καθώς τίς δέν ἠμπορεῖ νά χωρίσῃ τήν ψυχιατρικήν γνῶσιν ἀπό τήν πρακτικήν, ὁμοίως ἡ πίστις, ἡ προσευχή, ἡ θεολογία καί τό δόγμα δέν ἠμποροῦν νά χωρίσουν ἀπό τήν θεραπευτικήν των ἐφαρμογήν. Καθώς τίς δέν ἠμπορεῖ νά μετατρέψῃ τήν ψυχιατρικήν γνῶσιν εἰς ἕν ἀφηρημένον ἤ μεταφυσικόν σύστημα, κατά τόν ἴδιον τρόπον δέν ἠμπορεῖ τις νά κάμῃ αὐτό οὔτε μέ τήν Ὀρθόδοξον Παράδοσιν. Ἡ σχέσις μεταξύ τῆς διαγνώσεως καί τῆς θεραπείας εἶναι περίπου ἡ ἴδια διά τήν πατερικήν θεολογίαν, καθώς εἶναι διά τήν ἰατρικήν ἐπιστήμην. Ἡ ἀλήθεια καταμετρεῖται ἀπό τήν ἐπιτυχίαν τῆς θεραπείας καί ἡ ἐπιτυχής θεραπεία ἀποδεικνύει τήν περιγραφικήν ἀνάλυσιν τῶν τρόπων καί τῶν μέσων, διά τῶν ὁποίων ἐπιτυγχάνεται.

Θά χωρίσωμεν τό θέμα μας μέ τάς κάτωθι ἐπικεφαλίδας: α) Ὁ Χριστός εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην καί αἱ Οἰκουμενικαί Σύνοδοι, β) Μύησις εἰς τήν Ζωήν καί εἰς «πᾶσαν τήν Ἀλήθειαν» τοῦ Χριστοῦ διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κατά τήν Πεντηκοστήν, γ) Διάγνωσις καί θεραπεία, δ) Τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ε) Προφητεύειν καί θεολογεῖν καί στ) Συνέπειαι καί συμπεράσματα.

 1) Ὁ Χριστός εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην καί αἱ Οἰκουμενικαί Σύνοδοι. 

Ὑπάρχει μία οὐσιαστική ἔποψις τῶν θεολογικῶν προϋποθέσεων ὅλων τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ἀφορῶσα εἰς τό Πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ, ἥτις ἤ παρελήφθη ἤ ἀπερρίφθη ἀπό ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἀκολουθοῦν τόν Αὐγουστῖνον. Αὐτό ἐγείρει τό ἐρώτημα ὅτι, πόσον ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ἐνεργοῦν τοιουτοτρόπως, δέχονται αὐτάς τάς Συνόδους;

Μέ τήν μοναδικήν ἐξαίρεσιν τοῦ Αὐγουστίνου, οἱ Πατέρες ὑποστηρίζουν ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός, πρό τῆς γεννήσεώς Του ἀπό τήν Παρθένον Θεοτόκον, ἐν τῷ Προσώπῳ τοῦ Ἀγγέλου τοῦ Κυρίου, τῆς Μεγάλης Βουλῆς Ἀγγέλου, τοῦ Κυρίου τῆς Δόξης, τοῦ Κυρίου Σαββαώθ, εἶναι Αὐτός, ὁ Ὁποῖος ἀπεκάλυψεν «ἐν Ἑαυτῷ» τόν Θεόν εἰς τούς Πατριάρχας καί Προφῆτας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἀμφότεροι οἱ Ἀρειανοί καί Εὐνομιανοί συνεφώνησαν ὅτι ὁ Χριστός ἦτο Ἐκεῖνος ὁ Ὁποῖος ἔκαμεν αὐτό εἰς τό Πρόσωπόν Του ἤ τήν Ὑπόστασίν Του, ἡ Ὁποία ὑπῆρχε πρό τῆς δημιουργίας τῶν αἰώνων, ἀλλά αὐτοί ἐπέμενον ὅτι Οὗτος ἐδημιουργήθη ἐκ τοῦ μή ὄντος καί δέν εἶναι ἑπομένως τῆς ἰδίας φύσεως (ὁμοούσιος) μέ τόν Θεόν, ὁ Ὁποῖος εἶναι μόνος ἀληθινός Θεός «κατά φύσιν».

Διά νά ἀποδείξουν τά σημεῖα των ταῦτα οἱ Ἀρειανοί καί Εὐνομιανοί συνεζήτησαν, ὡς ἔκαμε καί ὁ Ἰουδαῖος Τρύφων μέ τόν Ἰουστῖνον Μάρτυρα, ὅτι δέν ἦτο ὁ Ἄγγελος Κυρίου εἰς τήν φλεγομένην καί μή κατακαιομένην βάτον, ὁ Ὁποῖος εἶπεν «Ἐγώ εἰμί ὁ Ὧν»[3] ἀλλά ὁ Ἴδιος ὁ Θεός μέσῳ τοῦ κτιστοῦ Λόγου - Ἀγγέλου. Οἱ Πατέρες ἐπέμενον ὅτι ὁ Ἄγγελος - Λόγος ἀπεκάλυψεν αὐτό διά τόν Ἑαυτόν Του ἐπίσης καί ὄχι μόνον διά τόν Θεόν. Ὁ Ἄγγελος τοῦ Κυρίου ὡμίλησε διά τόν Ἑαυτόν Του, ὅταν εἶπεν εἰς τόν Μωυσῆ· «Ἐγώ εἰμί ὁ Θεός τοῦ Πατρός Σου, ὁ Θεός τοῦ Ἀβραάμ καί ὁ Θεός τοῦ Ἰσαάκ καί ὁ Θεός τοῦ Ἰακώβ»[4].

Ἐναντίον τῶν Ἀρειανῶν ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος ἰσχυρίζεται ὅτι τό ὄνομα «ἄγγελος» ἐνίοτε ἀπευθύνεται εἰς τόν ἄκτιστον Λόγον καί ἄλλοτε εἰς τινά κτιστόν ἄγγελον. Οὗτος ἐπιμένει ὅτι δέν ἠμπορεῖ νά γίνῃ σύγχυσις εἰς τό ὅτι ὁρᾷ τίς ἕνα κτιστόν ἄγγελον ἤ τόν ἄκτιστον Υἱόν τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος μερικάς φοράς ἀποκαλεῖται «Ἄγγελος» εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην. Ἐπιμένει δέ ὅτι «ὅταν ὁρᾶται ὁ Υἱός, τότε ὁρᾶται ὁ Πατήρ, διότι Οὗτος (Υἱός) εἶναι τό ἀπαύγασμα (ἀκτινοβολία) τοῦ Πατρός, καί οὕτως ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός ἕν εἰσί... Εἶναι πολύ φανερόν ὅτι, ὅσα λέγει ὁ Θεός, Οὗτος (Θεός) τά λέγει μέσῳ τοῦ Λόγου καί οὐχί μέσῳ τινός ἄλλου... Καί ὁ ἑωρακώς τόν Υἱόν, γνωρίζει ὅτι, Τοῦτον ἑωρακώς, ἑώρακεν οὐχί ἕνα ἄγγελον, οὔτε τινά ἁπλῶς μεγαλύτερον τῶν ἀγγέλων, οὔτε ἐν συντομίᾳ κτίσμα τι, ἀλλά τόν Ἴδιον τόν Πατέρα. Καί ὁ ἀκούων τοῦ Λόγου γνωρίζει ὅτι ἀκούει τοῦ Πατρός. Καθώς ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος ἀκτινοβολεῖ ἀπό ἀκτινοβολίαν (λάμψιν), γνωρίζει ὅτι φωτίζεται ἀπό τόν ἥλιον[5]. Ὡς κλειδί εἰς τήν Παλαιάν καί Καινήν Διαθήκην, ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος, δηλώνει «ὅτι δέν ὑπάρχει τίποτε ἄλλο ἐκτός τοῦ ὅτι ὁ Πατήρ ἐνεργεῖ... διά τοῦ Υἱοῦ...»[6].

Αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ Παλαιά Διαθήκη εἶναι Χριστοκεντρική, ἀφοῦ ὁ Χριστός εἶναι ὁ προενσαρκωθείς Ἄγγελος τοῦ Κυρίου καί τῆς Μεγάλης Βουλῆς, ὁ Κύριος τῆς Δόξης καί ὁ Κύριος Σαββαώθ, εἰς τόν Ὁποῖον οἱ Πατριάρχαι καί Προφῆται βλέπουν καί ἀκούουν τόν Θεόν καί μέσῳ τοῦ Ὁποίου λαμβάνουν τήν χάριν, τήν βοήθειαν καί τήν συγχώρησιν.

Τό ὅτι οἱ Ὀρθόδοξοι καί οἱ Ἀρειανοί συνεφώνουν ὅτι ὁ Ἄγγελος - Λόγος ἦτο Ἐκεῖνος, ὅστις ἐνεφανίσθη καί ἀπεκάλυψεν τόν Θεόν εἰς τούς Προφήτας καί ὁμοίως ἦτο τό Ἴδιον Πρόσωπον, τό Ὁποῖον ἔγινεν Ἄνθρωπος καί Μεσσίας, θά ἔπρεπε νά ληφθῇ πολύ σοβαρῶς ὡς τό κλειδί τῆς κατανοήσεως τῶν ἀποφάσεων τῆς Α΄ καί τῶν ἀκολούθων Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Εἶναι σπουδαῖον νά κατανοήσῃ τις ὅτι οἱ Ὀρθόδοξοι καί οἱ Ἀρειανοί δέν διεφώνουν θεωρητικῶς ἐπί ἑνός ἀφηρημένου Δευτέρου Προσώπου τῆς Ἁγίας Τριάδος, τοῦ Ὁποίου τήν ταυτότητα καί τήν φύσιν σκιαγραφοῦσε τις ὑποκειμενικῶς διά στοχασμοῦ ἐπί βιβλικῶν χωρίων μέ τήν βοήθειαν τῆς Ἐκκλησιαστικῆς φιλοσοφίας καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐκεῖνο, διά τό ὁποῖον αὐτοί συνεζήτουν, ἦτο ἡ πνευματική ἐμπειρία τῶν Προφητῶν καί Ἀποστόλων, ἰδιαιτέρως, ἐάν εἶναι εἷς κτιστός ἤ ἄκτιστος Λόγος, ὁ Ὁποῖος ἐμφανίζεται «ἐν δόξῃ» εἰς αὐτούς καί ἀποκαλύπτει «ἐν Ἑαυτῷ», ὡς Εἰκών τοῦ Θεοῦ, τόν Πατέρα, ὡς Ἀρχέτυπον.

Ἐπειδή οἱ Εὐνομιανοί ἐδέχοντο τάς ἰδίας θέσεις μέ τούς Ἀρειανούς διά ἐμφανίσεις τοῦ ὑποτιθεμένου κτιστοῦ Λόγου - Ἀγγέλου εἰς τούς Προφήτας, αὐτή ἡ ἰδία συζήτησις μετεφέρθη εἰς τήν Β΄ Οἰκουμενικήν Σύνοδον. Ὁ ἅγιος Βασίλειος ὁ Μέγας, μέ ὀλίγην ἀνυπομονησίαν, ἀπευθύνεται εἰς τόν Εὐνόμιον, ὡς ἀκολούθως· «οὐ παύσῃ μή ὄντα προσαγορεύων, ὦ ἄθεε, τόν ὄντως ὄντα, τήν πηγήν τῆς ζωῆς, τόν πᾶσι τοῖς οὖσι τοῦ εἶναι παρεκτικόν; Ὅς οἰκίαν ἑαυτῷ καί πρέπουσαν τῇ ἑαυτοῦ ἀϊδιότητι ἐν τῷ πρός τόν ἴδιον θεράποντα Μωσέα χρηματισμῷ προσηγορίαν ἐξεῦρεν, ὄντα ἑαυτόν ὀνομάσας; ΄΄Ἐγώ γάρ εἰμι, φησίν, ὁ ὤν΄΄. Καί τούτοις οὐδείς ἀντερεῖ μή οὐχί ἐκ προσώπου τοῦ Κυρίου εἰρῆσθαι· οὔκουν ὅστις γε μή τό ἰουδαϊκόν κάλυμμα, ἐπί τῇ ἀναγνώσει Μωσέως, κατά τῆς ἑαυτοῦ καρδίας ἐπικείμενον ἔχει[7]. Γέγραπται γάρ, ὅτι ΄΄ὤφθη τῷ Μωσεῖ ἄγγελος Κυρίου ἐπί τοῦ βάτου ἐν πυρί φλογός΄΄[8]. Ἄγγελον τοίνυν προτάξασα τῆς διηγήσεως ἡ Γραφή, Θεοῦ ἐπάγει τήν φωνήν, ΄΄Εἶπε γάρ, φησί, τῷ Μωσεῖ· Ἐγώ εἰμί ὁ Θεός τοῦ πατρός σου Ἀβραάμ΄΄[9]. Καί μετ’ ὀλίγα πάλιν· ΄΄Ἐγώ εἰμι ὁ ὤν΄΄. Τίς οὖν ὁ αὐτός καί ἄγγελος καί Θεός; Ἇρα οὐχί περί οὗ μεμαθήκαμεν, ὅτι καλεῖται τό ὄνομα αὐτοῦ ΄΄Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος΄΄»[10]; Μετά συνοψίζων τάς ἰδίας παρατηρήσεις διά τήν συνάντησιν μεταξύ του Ἀγγέλου - Λόγου καί τοῦ Ἰακώβ, τό ὁποῖον εὑρίσκει τις εἰς τόν ἅγιον Ἀθανάσιον τόν Μέγα καί εἰς τούς προηγουμένους Πατέρας, ὁ ἅγιος Βασίλειος ἐκφράζει τήν ἰδίαν ἐξηγητικήν ἀρχήν καθώς εἴδαμε εἰς τόν ἐπίσκοπον Ἀλεξανδρείας. «Παντί οὖν δῆλον, ὅτι ἔνθα καί ἄγγελος καί Θεός ὁ αὐτός προσηγόρευται, ὁ Μονογενής ἐστι δηλούμενος, ἐμφανίζων ἑαυτόν κατά γενεάν τοῖς ἀνθρώποις, καί τό θέλημα τοῦ Πατρός τοῖς ἁγίοις ἑαυτοῦ διαγγέλλων. Ὥστε καί ἐπί τοῦ Μωσέως ὄντα ἑαυτόν ὀνομάσας, οὐκ ἄλλος τις παρά τόν Θεόν Λόγον, τόν ἐν ἀρχῇ ὄντα πρός τόν Θεόν, νοηθείη»[11].

Ὁ Εὐνόμιος ἀπήντησεν εἰς αὐτά τά ἐπιχειρήματα τοῦ Βασιλείου μέ τήν ἀξίωσιν ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ὁ ἄγγελος τοῦ Ὄντος, ἀλλ’ οὐχί ὁ Ἴδιος «ὁ Ὤν». Ὁ ἄγγελος οὗτος ὀνομάζεται Θεός διά νά δείξῃ τήν ὑπεροχήν του ἐπί ὅλων τῶν πραγμάτων τά ὁποῖα ἐδημιουργήθησαν δι’ αὐτοῦ, ἀλλά αὐτό δέν σημαίνει ὅτι εἶναι «ὁ Ὤν». Οὕτως ὁ Εὐνόμιος ἰσχυρίζεται ὅτι «ὁ μέν ἀποστέλλων Μωσῆν, αὐτός ἦν ὁ ὤν, δι’ οὗ καί ἀπέστελλε καί ἐλάλει· τοῦ μέν ὄντος ἄγγελος, τῶν δέ ἄλλων ἁπάντων Θεός»[12].

Ἡ σοφιστική πανουργία τοῦ ἐπιχειρήματος ἠμπορεῖ νά φαίνεται παράξενος, ἀλλά εἶναι ἐν τούτοις σπουδαία ὡς ἡ μαρτυρία τοῦ γεγονότος, ὅτι ἡ ταυτότης τοῦ Ἀγγέλου, ὁ Ὁποῖος ὀνομάζεται Θεός εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην, μέ τόν Χριστόν, τόν Μονογενῆ Υἱόν τοῦ Θεοῦ καί Δημιουργόν, ἦτο τόσον κατωχυρωμένη εἰς τήν Παράδοσιν, ὥστε οἱ Εὐνομιανοί δέν ἠμποροῦσαν ποτέ νά σκεφθοῦν νά μήν ἀμφισβητήσουν ὡς ὁ Αὐγουστῖνος, εἷς νεώτερος σύγχρονος αὐτῶν, ἕτοιμος νά πράξῃ τοῦτο εἰς τήν Βόρειον Ἀφρικήν, παρά τό γεγονός ὅτι ὁ ὑποτιθέμενος δάσκαλός του Ἀμβρόσιος καί ὅλοι οἱ λοιποί Δυτικοί Πατέρες συνεφώνησαν μέ τήν Παράδοσιν, τήν ὁποίαν περιεγράψαμεν ἐδῶ.

Ὁ Μέγας Βασίλειος δέν ἠμποροῦσε νά ἀπαντήσῃ εἰς τάς ἐρωτήσεις τοῦ Εὐνομίου κατά τῶν ἰδικῶν του ἐπιχειρημάτων, διότι εἶχεν ἀποθάνει. Ἔτσι ὁ ἀδελφός του Γρηγόριος ἔκαμε αὐτό εἰς τά 12 βιβλία του, «Κατά Εὐνομίου», τά ὁποῖα ἀνεκοίνωσεν εἰς τόν ἅγιον Ἱερώνυμον κατά τήν διάρκειαν τῆς Β΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, τό 381.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος μεταξύ τῶν ἄλλων ἰσχυρίζεται ὅτι «εἰ Μωϋσῆς μέν παραιτεῖται τόν ἄγγελον[13] αὐτός δέ ὁ χρηματίζων αὐτῷ συνέμπορος γίνεται, καί καθηγεμών τῆς στρατιᾶς,[14] φανερῶς ἀποδείκνυται διά τούτων, ὅτι ὁ τῇ τοῦ ὄντος ἐπωνυμίᾳ ἑαυτόν γνωρίσας, ὁ μονογενής ἐστι Θεός. Εἰ δέ πρός τοῦτό τις ἀντιλέγοι, τῆς Ἰουδαϊκῆς ὑπολήψεως ἔσται συνήγορος, τόν Υἱόν μή συμπαραλαμβάνων εἰς τήν τοῦ λαοῦ σωτηρίαν. Εἰ γάρ ἄγγελος μέν τοῖς Ἰσραηλίταις οὐ συνεπέρχεται· ὁ δέ διά τῆς τοῦ ὄντος ἐπωνυμίας δηλούμενος, ὁ Μονογενής οὐκ ἔστι, καθώς Εὐνόμιος βούλεται, οὐδέν ἄλλο ἤ τά ἐκ τῆς συναγωγῆς δόγματα πρός τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ μεταφέρεται. Οὐκοῦν τῶν δύο τό ἕτερον ἐξ ἀνάγκης ὁμολογήσουσιν, ἤ μηδαμοῦ παρεῖναι τῷ Μωϋσῇ τόν μονογενῆ Θεόν, ἤ αὐτόν τόν Υἱόν εἶναι τόν ὄντα, παρ’ οὗ ὁ λόγος πρός τόν θεράποντα γίνεται. Ἀλλ’ ἀντιλέγει τοῖς εἰρημένοις αὐτήν τήν Γραφήν[15] προτεινομένους λέγουσαν, ἀγγέλου προτετάχθαι φωνήν, καί οὕτως ἐπῆχθαι τόν τοῦ ὄντος διάλογον. Τοῦτο δέ οὐκ ἀντίρρησις, ἀλλά βεβαίωσις τῶν ἡμετέρων ἐστίν. Καί ἡμεῖς γάρ φαμεν ἐναργῶς τόν προφήτην τό περί τοῦ Χριστοῦ μυστήριον ἐμφανές ποιῆσαι τοῖς ἀνθρώποις βουλόμενον, ἄγγελον τόν ὄντα προσαγορεῦσαι, ὡς ἄν μή μόνης της τοῦ ὄντος ἐπωνυμίας κατά τόν διάλογον εὑρισκομένης, πρός τόν Πατέρα ὁ νοῦς τῶν λεγομένων ἐπαναφέροιτο»[16].

Τά κείμενα αὐτά τῶν ἐγκρίτων Πατέρων τῆς Α΄ καί Β΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου θά ἔπρεπε νά εἶναι ἐπαρκεῖς ἐνδείξεις ὅτι διά τούς Πατέρας τῶν Συνόδων τό δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος ἦτο ταυτόν μέ τάς ἐμφανίσεις τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἀσάρκου Λόγου εἰς τούς Προφήτας καί (τοῦ Ἰδίου Λόγου) μέ τήν ἀνθρωπίνην φύσιν Του εἰς τούς Ἀποστόλους. Οὐδείς μέσα εἰς τήν Ὀρθόδοξον Παράδοσιν, ἐκτός τοῦ Αὐγουστίνου, ἀμφέβαλλε ποτέ δι’ αὐτήν τήν ταυτότητα τοῦ Λόγου μέ αὐτό τό συγκεκριμμένον Ἄτομον, τό ὁποῖον ἀπεκάλυπτεν «ἐν Ἑαυτῷ» τόν ἀόρατον Θεόν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἰς τούς Προφήτας καί, ὁ Ὁποῖος ἔγινεν ἄνθρωπος καί ἐσυνέχισεν αὐτήν τήν ἰδίαν ἀποκάλυψιν τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ ἐντός καί μέσῳ τῆς ἰδικῆς Του ἀνθρωπίνης φύσεως, τήν ὁποίαν ἔλαβεν ἐκ τῆς Παρθένου.

Ἡ ἔρις μεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων, τῶν Ἀρειανῶν καί Εὐνομιανῶν δέν ἦτο ἐν σχέσει μέ τό ποιός ἦτο ὁ Λόγος εἰς τήν Παλαιάν καί Καινήν Διαθήκην, ἀλλά ἐν σχέσει μέ τό τί εἶναι ὁ Λόγος καί ποιά εἶναι ἡ σχέσις Του μέ τόν Θεόν Πατέρα. Οἱ Ὀρθόδοξοι ὑπεστήριξαν ὅτι ὁ Λόγος εἶναι ἄκτιστος καί ἄτρεπτος ὑπάρχων πάντοτε ἀπό τήν οὐσίαν ἤ τήν ὑπόστασιν τοῦ Πατρός, ὁ Ὁποῖος αἰωνίως καί κατά φύσιν εἶναι ἡ αἰτία τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ Του πρό τῶν αἰώνων. Οἱ Ἀρειανοί καί οἱ Εὐνομιανοί ἐπέμενον ὅτι αὐτός ὁ ἴδιος Ἄγγελος Λόγος εἶναι τρεπτόν δημιούργημα τοῦ Θεοῦ, τό ὁποῖον ἔχει τήν ὕπαρξίν Του πρό τῶν αἰώνων ἐκ τοῦ μή ὄντος ὄχι ἀπό τήν φύσιν τοῦ Θεοῦ ἀλλά ἀπό τήν θέλησίν Του.

Οὕτως ἡ βασική ἐρώτησις ἦτο· Εἶδον οἱ Προφῆται καί Ἀπόστολοι μέσα εἰς τήν ἄκτιστον δόξαν τοῦ Θεοῦ (Ὀρθόδοξοι καί Ἀρειανοί) ἤ εἰς τήν κτιστήν ἐνέργειαν (Εὐνομιανοί) ἕνα ἄκτιστον ἤ ἕνα κτιστόν Λόγον, ἕνα Λόγον, ὁ Ὁποῖος εἶναι Θεός κατά φύσιν καί ἔχει συνεπῶς ὅλας τάς ἐνεργείας καί δυνάμεις τοῦ Θεοῦ κατά φύσιν, ἤ ἕνα Θεόν κατά χάριν, ὁ Ὁποῖος ἔχει τινάς, ἀλλά ὄχι ὅλας τάς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ Πατρός καί τότε μόνον κατά χάριν καί οὐχί κατά φύσιν; Ἀμφότεροι, Ὀρθόδοξοι καί Ἀρειανοί - Εὐνομιανοί, συνεφώνουν κατ’ ἀρχήν ὅτι, ἐάν ὁ Λόγος ἔχῃ ὅλας τάς δυνάμεις καί ἐνεργείας τοῦ Πατρός κατά φύσιν, τότε εἶναι ἄκτιστος, ἐάν ὄχι, τότε Αὐτός εἶναι κτίσμα.

Τό πρόβλημα εἰς τό κέντρον τῆς διαμάχης ταύτης ἦσαν αἱ ἐμπειρίαι τῆς ἀποκαλύψεως ἤ τοῦ δοξασμοῦ ἤ τῆς θεώσεως, τάς ὁποίας παρέχει ὁ Θεός, ἐν τῷ Πνεύματί Του μέσῳ τοῦ Λόγου Του - Ἀγγέλου - Χριστοῦ εἰς τούς Προφήτας, Ἀποστόλους καί Ἁγίους. Αἱ ἐμπειρίαι αὕται ἤ αὐτοί οἱ βίοι τῶν Ἁγίων εἶναι καταγεγραμμένοι ἀρχικῶς εἰς τήν Βίβλον, ἀλλά ἐπίσης εἰς τήν μεταβιβλικήν συνέχισιν τῆς Πεντηκοστῆς εἰς τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τήν Ἐκκλησίαν. Ἑπομένως, ἀμφότεροι αἱ πλευραί ἐπεκαλοῦντο τούς Πατέρας ὅλων τῶν αἰώνων, ἀρχίζοντες μέ τούς βίους των, τούς καταγεγραμμένους εἰς τήν Γένεσιν καί ἐπεκτεινομένους ἕως τῶν ἡμερῶν των. Αὐτοί δέν ἠμποροῦν νά συμφωνήσουν μέ τήν αὐθεντίαν τῶν Μαρτύρων τῆς ἐποχῆς των, ἀλλά εἶχον ἕν κοινόν σημεῖον συζητήσεως εἰς τήν Παλαιάν καί τήν Καινήν Διαθήκην, καθώς καί εἰς τήν προηγουμένην Πατερικήν Παράδοσιν.

Τοιουτοτρόπως οἱ Ὀρθόδοξοι καί οἱ αἱρετικοί χρησιμοποιοῦν ἀμφοτέρας, τήν Παλαιάν καί τήν Καινήν Διαθήκην ἄνευ διακρίσεως, διά ν’ ἀποδείξουν ἄν οἱ Προφῆται καί οἱ Ἀπόστολοι εἶδαν μίαν κτιστήν ἤ ἄκτιστον θείαν ὑπόστασιν ἤ πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἐπιχειρηματολογία εἶναι ἁπλή. Ἀμφότεροι αἱ πλευραί καταγράφουν ὅλας τάς δυνάμεις καί ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ τάς ἀναγραφομένας εἰς τήν Βίβλον. Κάνουν τό ἴδιο διά τόν Ἄγγελον - Λόγον - Μονογενῆ Υἱόν. Τότε συγκρίνουν αὐτάς νά ἰδοῦν ἐάν ταυτίζωνται ἤ ὄχι. Αὐταί αἱ ἐνέργειαι δέν ἀρκεῖ νά εἶναι ἁπλῶς ὅμοιαι, ἀλλά νά εἶναι ταυτόν.

Ἀμφότεροι, Ὀρθόδοξοι καί Ἀρειανοί, συνεφώνουν πλήρως μέ τήν κληρονομηθεῖσαν Παράδοσιν, τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, μαρτυρουμένην διά τῶν Ἀποστόλων καί Ἁγίων, εἰς τούς ὁποίους ὁ Θεός ἀποκαλύπτει τήν δόξαν Του, ἐν τῷ Ἐνσαρκωθέντι Υἱῷ Του, διότι τά κτίσματα δέν ἠμποροῦν νά γνωρίζουν τήν ἄκτιστον οὐσίαν τοῦ Θεοῦ καί διότι μεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ ἐκ τοῦ μή ὄντος οὐδεμία ὁμοιότης ὑπάρχει. Οὕτως, διά νά ἀποδείξουν οἱ Ἀρειανοί ὅτι ὁ Λόγος εἶναι κτίσμα, ἰσχυρίζοντο ὅτι Οὗτος δέν γνωρίζει οὔτε τήν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ οὔτε τήν ἰδικήν Του οὐσίαν καί δέν εἶναι κατ’ οὐδένα τρόπον ὅμοιος μέ τόν Θεόν. Οἱ Ὀρθόδοξοι ἰσχυρίζοντο ὅτι ὁ Λόγος γνωρίζει τήν οὐσίαν τοῦ Πατρός καί εἶναι κατά πάντα ὅμοιος μέ τόν Πατέρα, ἔχοντας ὅλα, ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ, (ὁ Υἱός ἔχει) κατά φύσιν ἐκτός τῆς Πατρότητος ἤ τό νά εἶναι αἰτία τῆς ὑπάρξεως τοῦ Ἑαυτοῦ Του καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Οἱ Ὀρθόδοξοι καί οἱ Ἀρειανοί συνεφώνουν ὅτι, ὅ,τι εἶναι ὁ Θεός ἐν Ἑαυτῷ κατά φύσιν καί ὅ,τι εἶναι Οὗτος ἤ (ὅ,τι) κάνει κατά βούλησιν δέν ταυτίζονται, ἀλλά διαφωνοῦν ὀξέως εἰς τήν ἐφαρμογήν τῆς διακρίσεως μεταξύ τῆς θείας οὐσίας καί θελήσεως ἤ ἐνεργείας. Οὕτως οἱ Ὀρθόδοξοι ἰσχυρίζοντο ὅτι ὁ Θεός εἶναι αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τοῦ Λόγου κατά φύσιν καί τῆς ὑπάρξεως τῶν δημιουργημάτων κατά βούλησιν ἐνῶ οἱ Ἀρειανοί ἰσχυρίζοντο ὅτι ἀμφότερα, καί ὁ Λόγος καί ὅλα τά ἄλλα δημιουργήματα, εἶναι προϊόντα τῆς θείας βουλήσεως.

Ἐναντίον αὐτῶν τῶν θέσεων οἱ Εὐνομιανοί ἰσχυρίζοντο ὅτι ἡ οὐσία καί ἡ ἄκτιστος ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι ταυτόν, ὅτι ὁ Λόγος εἶναι προϊόν τῆς κτιστῆς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι τό προϊόν τῆς κτιστῆς ἐνεργείας τοῦ Λόγου καί ὅτι κάθε κτιστόν εἶδος εἶναι προϊόν τῶν χωριστῶν ἤ διακρινομένων κτιστῶν ἐνεργειῶν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐάν κάθε εἶδος δέν εἶχε τήν ἀτομικήν του ἐνέργειαν ἐκ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, θά ὑπῆρχε μόνον ἕν κτιστόν εἶδος καί ὄχι πολλά, συμφώνως πρός τόν Εὐνόμιον.

Ὁ Εὐνόμιος μέ αὐτά πράγματι μιμεῖται μέ ἰδικόν του τρόπον τήν βιβλικήν καί πατερικήν μαρτυρίαν τοῦ δοξασμοῦ. Εἰς τόν βιβλικόν καί πατερικόν δοξασμόν κάθε δημιούργημα μετέχει καί κάθε Ἅγιος κοινωνεῖ μέ τόν Λόγον, ὁ Ὁποῖος εἶναι παρών εἰς τόν καθένα πολλαπλασιάζων ἀδιαιρέτως τήν ἄκτιστον δόξαν Του, ἡ ὁποία εἶναι ὁλόκληρος καί ὄχι ἐν μέρει εἰς τόν καθένα, παροῦσα εἰς (τόν καθένα) καί ἐντός τοῦ καθενός, καθώς ἐδίδαξεν ὁ Χριστός[17] καί ἀπεκάλυψεν κατά τήν Πεντηκοστήν[18] καί ἡ ὁποία φέρει ἐν Λόγῳ καί τόν Πατέρα καί τό Ἅγιον Πνεῦμα. Αὐτό σημαίνει ὅτι δέν ὑπάρχουν ἀρχέτυπα εἰς τόν Θεόν καί ὅτι ὁ Θεός συνέχει ὄχι μόνον τά εἴδη ἀλλά κάθε φρικτόν μέρος τῆς ὑπάρξεως εἰς ὅλας τάς πολλαπλάς του μορφάς. Οὕτως τό ἄτομον ποτέ δέν θυσιάζεται ἀπό τόν Χριστόν δι’ ἕν ὑποτιθέμενον κοινόν καλόν, ἀλλά ταυτοχρόνως τό κοινόν καλόν εἶναι τό καλόν διά κάθε ἄτομον. Ὡς συνέπεια τοῦ μυστηρίου τῆς Ἀναλήψεως τοῦ Χριστοῦ ἐν τῇ ἰδικῇ Του κυρίᾳ δόξῃ καί ἐν τῇ φανερώσει Του εἰς τούς Μαθητάς Του ἐν τῷ Πνεύματι τῆς δόξης, τήν Πεντηκοστήν. Οὗτος εἶναι τώρα Ὅλος παρών εἰς τόν καθένα καί ἐντός αὐτοῦ ὁ ὁποῖος εὑρίσκεται εἰς τά στάδια τοῦ φωτισμοῦ καί τοῦ δοξασμοῦ (θεώσεως). Δι’ αὐτόν τόν λόγον καθένας, ὁ ὁποῖος κοινωνεῖ τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ εἰς τήν Θείαν Εὐχαριστίαν μεταλαμβάνει ὄχι μέρος τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά ὁλόκληρον τήν ἀνθρωπίνην φύσιν τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία ἀπό τήν Πεντηκοστήν μερίζεται ἀμερίστως εἰς κάθε μέλος τοῦ Σώματός Του. Οὕτως διά συμμετοχῆς εἰς τόν εὐχαριστιακόν ἄρτον, ὁ ὁποῖος εἶναι εἷς καί εἰς τό ποτήριον, τό ὁποῖον εἶναι ἕν, κάθε μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ μεταλαμβάνει ὄχι μέρος, ἀλλά ὁλόκληρον τόν Χριστόν καί γίνεται, ὅ,τι ἤδη εἶναι, ναός ἤ μονή τοῦ Πατρός καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῷ Ἐνσαρκωθέντι Λόγῳ ἀπό κοινοῦ μέ τά ἄλλα μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ.

 2) Μύησις εἰς τήν Ζωήν καί εἰς «πᾶσαν τήν Ἀλήθειαν», δηλαδή τόν Χριστόν, διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κατά τήν Πεντηκοστήν. 

Ὅλαι αἱ διακρίσεις, αἱ ὁποῖαι ἀνεπτύχθησαν καί διευκρινίσθησαν κατά τήν διάρκειαν τῶν συζητήσεων, τῶν ἀναφερομένων εἰς τάς Α΄ καί Β΄ Οἰκουμενικάς Συνόδους, μετεφέρθησαν μέσῳ ὅλων τῶν μεταγενεστέρων Οἰκουμενικῶν Συνόδων, αἱ ὁποῖαι εἰς τήν πραγματικότητα ἦσαν προεκτάσεις τῆς Α΄. Τά ρήματα καί νοήματα τῶν Πατέρων ὅμως, δέν ἠμποροῦν νά χωρισθοῦν ἀπό τάς προϋποθέσεις των. Ἠμπορεῖ νά ὑπάρχῃ ποικιλία εἰς τά ρήματα καί νοήματα ἀλλά ὄχι εἰς τάς προϋποθέσεις αὐτῶν.

Αἱ προϋποθέσεις τῶν περί Θεοῦ ρημάτων καί νοημάτων τῶν Πατέρων εὑρίσκονται εἰς τά πνευματικά στάδια: 1) τῆς καθάρσεως τῆς καρδίας 2) τοῦ φωτισμοῦ τῆς καρδίας καί 3) τοῦ δοξασμοῦ ἤ τῆς θεώσως τῆς καρδίας καί τῆς ὅλης ὑπάρξεως τοῦ καθενός, εἰς τόν ὁποῖον ὁ Λόγος ἐμφανίζεται ἐν τῷ Πνεύματί Του καί ἐν Ἑαυτῷ ἀποκαλύπτει τόν Πατέρα. Αὐτός, ὁ ὁποῖος διά τοῦ Πνεύματος ὁρᾷ τόν Χριστό, ὁρᾷ τόν Πατέρα. Αὐτή ἡ ἐμπειρία εἶναι ὁ ἀκρογωνιαῖος λίθος τῶν δογματικῶν διατυπώσεων εἰς τήν Πατερικήν Παράδοσιν.

Ἔχομεν ἤδη παραθέσει μερικά Πατερικά κείμενα, τά ὁποῖα δείχνουν σαφῶς ὅτι οἱ Πατέρες τῶν Α΄ καί Β΄ Οἰκουμενικῶν Συνόδων ἔλαβον τήν κληρονομηθεῖσαν Παράδοσιν ὡς δεδομένην, ὅτι εἰς τάς ἐμπειρίας των τοῦ δοξασμοῦ, αὐτοί, οἱ Προφῆται, Ἀπόστολοι καί Ἅγιοι εἶχαν μίαν πραγματικήν ὅρασιν τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ ἀκτίστῳ Του Ἀγγέλῳ - Λόγῳ πρό καί μετά τῆς Ἐνσαρκώσεώς Του. Ὁ Χριστός ἀποκαλύπτων τήν ἄκτιστον δόξαν ἤ βασιλείαν τοῦ Πατρός, ὡς ἰδικήν Του φυσικήν δόξαν κατά τήν Μεταμόρφωσίν Του, τουτέστιν ἐνώπιον τῶν τριῶν Μαθητῶν μέ τήν παρουσίαν τοῦ Μωϋσέως καί τοῦ Ἠλία, εἶναι ἐπανάληψις τῶν ἰδίων ἐμφανίσεων τοῦ Χριστοῦ, ὡς Κυρίου τῆς Δόξης, εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην, ἀλλά τώρα μέσῳ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεώς Του. Τό σοβαρόν λάθος τοῦ ἁγίου ἀποστόλου Πέτρου εἰς τήν πρότασιν νά παραγγείλουν σκηνάς διά τό γεγονός (μίαν διά τόν Χριστόν, μίαν διά τόν Ἠλίαν καί μίαν διά τόν Μωυσήν) εἰς μίμησιν τῆς Σκηνῆς τοῦ Μαρτυρίου, εἰς τήν ὁποίαν ὁ Μωϋσῆς ἐκοινώνησεν τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, ὠφείλετο εἰς τό γεγονός ὅτι ἡ ἀνθρωπίνη φύσις τοῦ Χριστοῦ εἶχεν ἡ ἰδία ἀντικαταστήσει τήν Σκηνήν τοῦ Μαρτυρίου τοῦ Μωϋσέως καί τόν ναόν τοῦ Σολομῶντος καί ἔκαμεν ταῦτα πλεονάζοντα καί ὅτι ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός εἶναι Ἐκεῖνος, ὁ Ὁποῖος ἀποκαλύπτει τήν δόξαν Του, τήν ὁποίαν ἔχει κατά φύσιν ἀπό τόν Πατέρα.

Συμφώνως πρός τούς Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁμιλία καί ἡ προσευχή τοῦ Χριστοῦ ἀναφερόμεναι εἰς τό Ἰω. 13, 31-17, 26, περιλαμβάνουσαι τήν ὑπόσχεσιν ὅτι, ὅταν ἔλθῃ τό Πνεῦμα τῆς Ἀληθείας «Οὗτος... θά ὁδηγήσῃ ὑμᾶς εἰς πᾶσαν τήν Ἀλήθειαν»,[19] ἐξεπληρώθησαν κατά τήν Πεντηκοστήν, ἡ ὁποία ἔγινεν ἡ διαρκής ἐμπειρία ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἔκτοτε ἡνώθησαν μέ τήν κοινωνίαν τῶν δοξασμένων.

Αὐτό δέν σημαίνει ὅτι οἱ Προφῆται δέν εἶχαν ὁδηγηθῇ εἰς τήν Ἀλήθειαν, ἤ ὅτι οἱ Ἀπόστολοι δέν εἶχαν ὁδηγηθῇ εἰς τήν Ἀλήθειαν, μερικοί διά τοῦ φωτισμοῦ, ἄλλοι διά τοῦ δοξασμοῦ ἐπίσης. Ἀλλά ὅτι οἱ Ἀπόστολοι ἐπρόκειτο νά ὁδηγηθοῦν εἰς πᾶσαν τήν Ἀλήθειαν κατά τήν ἀποκάλυψιν τῆς Πεντηκοστῆς. Κατ’ οὐδένα τρόπον αὐτό δέν σημαίνει ὅτι ἡ Ἐκκλησία θά ὡδηγῆτο σταδιακῶς ἤ εἰς πληρεστέραν κατανόησιν πάσης της ἀληθείας, ἤ εἰς τήν ἀποκατάστασιν ἤ δημιουργίαν τῆς ἑνότητος μεταξύ τῶν διηρημένων ἐκκλησιῶν. Ἡ ὁμιλία τοῦ Χριστοῦ καί ἡ προσευχή διά ἑνότητα εἶναι διά τήν ἑνότητα τῶν Ἀποστόλων καί τῶν πιστῶν εἰς τήν ἐμπειρίαν τοῦ δοξασμοῦ, δηλαδή ὅρασιν (θέαν) τῆς ἀκτίστου δόξης τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐν τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει τοῦ Χριστοῦ[20], χαρισμένη ἐν τῇ πληρότητί της διά τῆς μεθέξεως ἐν τῇ ἐμπειρίᾳ τῆς Πεντηκοστῆς.

Ὁ δοξασμός τῆς Πεντηκοστῆς ἠκολούθησε τά στάδια τῆς καθάρσεως καί τοῦ φωτισμοῦ τῶν Μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, ὡς σαφῶς ἀντανακλᾶται ἐν τῇ Εὐαγγελικῇ Παραδόσει. Τά Εὐαγγέλια Ματθαίου, Μάρκου καί Λουκᾶ ἀνταποκρίνονται εἰς τό στάδιον τῆς καθάρσεως τῆς καρδίας τῶν Κατηχουμένων καί τό Εὐαγγέλιον τοῦ Ἰωάννου εἰς τό στάδιον τοῦ φωτισμοῦ καί τοῦ δοξασμοῦ. Εἰς τό στάδιον τοῦ φωτισμοῦ, ἡ ἰδιοτελής ἀγάπη μετατρέπεται εἰς ἀνιδιοτελῆ ἀγάπην καί ἑτοιμάζει τούς Μαθητάς νά ἴδουν εἰς τόν Χριστόν τήν θεότητα τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὡς δόξαν καί ὄχι ὡς πῦρ καταναλίσκον. Ἡ ἀνιδιοτελής ἀγάπη, εἶναι ἡ προϋπόθεσις διά νά ὁδηγηθῇ ὁ Πιστός εἰς «πᾶσαν τήν ἀλήθειαν», διά τοῦ Πνεύματος τοῦ Χριστοῦ. Αὐτό σημαίνει ὅτι τά δόγματα καί ἡ πνευματικότης εἶναι ἀδιαχωρίστως ἡνωμένα εἰς τά στάδια τῆς καθάρσεως καί τοῦ φωτισμοῦ. Ἀλλά εἰς τήν κατάστασιν τοῦ δοξασμοῦ, τό δόγμα ἤ ἡ γνῶσις περί Θεοῦ ἀντικαθίσταται διά τῆς ἀκτίστου πραγματικότητος, τήν ὁποίαν αὐτό (δόγμα) θέλει νά δείξῃ ἀλλά δέν ἠμπορεῖ νά ἐκφράσῃ.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὁ ὁποῖος ἐπικαλεῖται τήν ἰδικήν του ἐμπειρίαν τοῦ δοξασμοῦ εἰς τήν ἀναίρεσιν τῶν ἰσχυρισμῶν τῶν Εὐνομιανῶν ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἠμπορεῖ νά γνωρίσῃ τήν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ[21] τονίζει τό σημεῖον αὐτό σαφῶς. Ἀναφέρει ὅτι κάποιος φιλόσοφος (ὁ Πλάτων) ἰσχυρίζεται ὅτι «φράσαι Θεόν ἀδύνατον, νοῆσαι χαλεπόν». Ὁ ἅγιος Γρηγόριος διαφωνεῖ τονίζων ὅτι «Θεόν φράσαι μέν ἀδύνατον, νοῆσαι δέ ἀδυνατώτερον, τό μέν γάρ νοηθέν, τάχα ἄν λόγος δηλώσειεν, εἰ καί μή μετρίως, ἀλλ’ ἀμυδρῶς γε...»[22]. Αὐτό σημαίνει ὅτι νά ἐννοήσῃ τις καί νά ἐκφράσῃ τόν Θεόν δέν εἶναι μόνον ἀδύνατον εἰς τούς ἀπίστους, ἀλλά ἀκόμη καί εἰς τούς φίλους τοῦ Θεοῦ, οἱ ὁποῖοι ἔχουν φθάσει εἴτε εἰς τόν φωτισμόν εἴτε εἰς τόν δοξασμόν. Ὁ Θεός παραμένει μυστήριον ἀκόμη καί ὅταν ὁρᾶται.

Ἐν τούτοις, ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι φθάνουν εἰς τόν φωτισμόν καί τόν δοξασμόν, χρησιμοποιοῦν νοήματα καί ρήματα εἰς τήν ὁμιλίαν περί Θεοῦ. Βεβαίως, αὐτά τά νοήματα καί ρήματα εἶναι ἐμπνευσμένα ἀπό τήν ἐμπειρίαν τοῦ δοξασμοῦ. Οἱ πνευματικοί πατέρες χρησιμοποιοῦν ρήματα καί νοήματα διά νά ὁδηγήσουν τούς ἄλλους μέσῳ τῆς καθάρσεως εἰς τόν φωτισμόν, ὡς ἔκαναν οἱ Προφῆται, οἱ Ἀπόστολοι καί ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός. Ἑπομένως, νά χρησιμοποιῇ τις τά νοήματα αὐτά καί τά ρήματα ὡς μέσον φιλοσοφικῆς θεωρίας περί Θεοῦ, εἶναι εἰς κακήν χρῆσιν ἀμφοτέρων, δηλαδή καί αὐτομάτως ὁδηγεῖ τινά εἰς πλάνην, ἡ ὁποία τόν ἀποκόπτει ἀπό τήν δυνατότητα νά εἶναι κεκαθαρμένος εἰς τήν καρδίαν καί ἀπό τό νά φθάσῃ εἰς τόν φωτισμόν. Αὐτή ἡ κακή χρῆσις τῶν περί Θεοῦ νοημάτων καί ρημάτων εἶναι ἡ πηγή ὅλων τῶν αἱρέσεων.

Ὁ εὐσεβιστικός καί φιλοσοφικός στοχασμός περί τῆς Βίβλου καί ἡ βιβλική κριτική μέσα εἰς αὐτά τά πλαίσια τῆς σχέσεως, εἶναι ἀδιέξοδοι δρόμοι, οἱ ὁποῖοι δέν ὁδηγοῦν εἰς τήν πραγματικότητα, τήν ὁποίαν δεικνύει ὁ Χριστός καί εἰς τήν Παλαιάν καί τήν Καινήν Διαθήκην. Ἡ Βίβλος δέν εἶναι ἀποκάλυψις ἤ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἀλλά σχετική πρός αὐτά. Ἡ ἀποκάλυψις καί ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ κοινωνοῦνται εἰς τούς ἀνθρώπους μόνον μέσῳ τῆς καθάρσεως εἰς τά στάδια τοῦ φωτισμοῦ καί εἰδικῶς τοῦ δοξασμοῦ ἤ τῆς θεώσεως, εἰς τά ὁποῖα ἡ Πεντηκοστή μεταδίδεται ἀπό γενεᾶς εἰς γενεάν ὡς ἡ βάσις καί τό κεντρικόν σημεῖον τῆς Ἀποστολικῆς Παραδόσεως καί διαδοχῆς.

Εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην ἔχομεν τάς ἐμφανίσεις τοῦ Θεοῦ εἰς τούς Προφήτας διά τοῦ Ἀγγέλου - Λόγου, ὁ Ὁποῖος συνεχίζει εἰς τήν Ἐνσάρκωσίν Του νά ἐμφανίζηται ἐν δόξῃ εἴς τινας τῶν Ἀποστόλων, π.χ. κατά τήν Μεταμόρφωσίν Του. Οὗτος ἐξηγεῖ εἰς τούς Μαθητάς Του ὅτι ἐντός ὀλίγου δέν θά τόν ἴδουν πλέον, διότι πρέπει νά πάῃ πρός τόν Πατέρα Του, ἀλλά πάλιν ἐντός ὀλίγου αὐτοί θά τόν ἴδουν[23]. Τοῦτο ἐπραγματώθη προκαταρκτικῶς εἰς τάς μετά τήν Ἀνάστασιν ἐμφανίσεις τοῦ Χριστοῦ εἰς τούς Μαθητάς Του, ἐμφανίσεις, εἰς τάς ὁποίας ὁ κόσμος δέν ἠμποροῦσε ἐλευθέρως νά συμμετάσχῃ. Ἐν συνεχείᾳ ἔχομεν τήν τελικήν ἐξαφάνισίν Του ἀπό τά μάτια τοῦ κόσμου εἰς τήν Ἀνάληψίν Του καί τήν ἐπανεμφάνισίν Του κατά τήν Πεντηκοστήν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι, τό Ὁποῖον ἔκτοτε μορφώνει ὁλόκληρον τόν Χριστόν εἰς ἕνα ἕκαστον τῶν Μαθητῶν καί Πιστῶν, οἱ ὁποῖοι εἶναι κατηλλαγμένοι μέ τόν Χριστόν καί φίλοι τοῦ Θεοῦ[24] καί ξεπέρασαν τό στάδιον τοῦ δούλου[25]. Ὁ ὅρος τοῦ Παύλου διά τήν Ἐκκλησίαν, ὡς τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, εἶναι τό ἀποτέλεσμα τοῦ νέου τρόπου, κατά τόν ὁποῖον ἡ ἀνθρωπίνη φύσις τοῦ Χριστοῦ μετέχει εἰς τό μυστήριον τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ διά τοῦ Ἀγγέλου - Λόγου εἰς τούς φωτισμένους καί δοξασμένους, μερίζων Ἑαυτόν ἀμερίστως ἐν τῇ δόξῃ Του. Οὕτως ἀπό τήν Πεντηκοστήν ἡ ἀνθρωπίνη φύσις τοῦ Χριστοῦ μερίζεται ἐπίσης ἀμερίστως, οὕτως ὥστε εἶναι ὁλόκληρος παροῦσα εἰς ἕνα ἕκαστον τῶν καταλλαγέντων φίλων τοῦ Θεοῦ. Αὐτό ἀκριβῶς εἶναι ἐκεῖνο, τό ὁποῖον ὁ Χριστός ἐξήγησεν ὅτι θά συνέβαινεν εἰς τό Ἰω. 14,23. Οὕτως κάθε φίλος τοῦ Θεοῦ γίνεται ὁ φορεύς ὁλοκλήρου τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ καί ταυτοχρόνως ὅλοι οἱ φίλοι τοῦ Θεοῦ εἶναι ἕν Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, συγκεντρωμένοι εἰς τόν ἴδιον τόπον (ἐπί τό αὐτό) μετέχοντες εἰς τόν Ἕνα Ἄρτον καί εἰς τό Ἕν Ποτήριον. Αὐτό εἶναι τό Μυστήριον τῆς Ἐκκλησίας ἱδρυμένον κατά τήν Πεντηκοστήν καί «πᾶσα ἡ ἀλήθεια», εἰς τήν ὁποίαν ὑπεσχέθη ὁ Χριστός ὅτι ὁ Παράκλητος θά ὁδηγήσῃ τούς φίλους Του. Οὕτως τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι οἰκοδομημένον μέ τήν προσθήκην τῶν φωτισμένων καί δοξασμένων ἀπό κάθε γενεάν μέχρι τῆς συντελείας.

Πρό τοῦ θανάτου καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ ἀκόμη καί οἱ δοξασμένοι, ὡς οἱ Πατριάρχαι καί οἱ Προφῆται, ἀπέθανον φυσικόν καί πνευματικόν θάνατον καί ἀνέμενον τήν πνευματικήν των καί σωματικήν ἀνάστασιν, τήν ὁποίαν οἱ Πατέρες ὀνομάζουν πρώτην καί δευτέραν ἀνάστασιν. Ὁ πνευματικός θάνατος εἶναι ἤ νά μή βλέπουν τήν δόξαν τοῦ Θεοῦ, ἤ νά βλέπουν αὐτήν τήν ἰδίαν δόξαν ὡς «πῦρ καταναλίσκον» καί «σκότος ἐξώτερον» τῆς κολάσεως. Ἡ πρώτη ἀνάστασις εἶναι διαρκής καί ἀδιάκοπος θέα τῆς δημιουργίας ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ, καθώς εἰς τήν περίπτωσιν καί εἰς τήν κοινωνίαν τῶν Ἁγίων, πέραν τοῦ τάφου ἀπό τοῦ θανάτου καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ. Αὐτοί ἐτελειοποίησαν τόν γάμον των μέ τόν Χριστόν, ὁ ὁποῖος θά ὁλοκληρωθῇ μέ τήν τελικήν ἀνάστασιν καί ἀποκατάστασιν τῶν πάντων. Ἐντεῦθεν τοῦ τάφου, οἱ Πιστοί ἔχουν τόν «ἀρραβῶνα τοῦ Πνεύματος» ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν, δηλαδή τήν νοεράν προσευχήν[26].

Δέν ὑπάρχει καταλλαγή ἄνευ τοῦ Μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ, τό ὁποῖον ταυτίζεται μέ τόν δοξασμόν. Κανείς δέν ἠμπορεῖ νά γίνῃ φίλος τοῦ Θεοῦ, ἐκτός, ἐάν ἑκουσίως σηκώσῃ τόν ἰδικόν Του σταυρόν καί ἀκολουθήσῃ τόν Χριστόν. Νά δοξασθῇς σημαίνει νά σταυρωθῇς, τό ὁποῖον μέ τήν σειρά του σημαίνει νά ἔχῃς τήν δύναμιν τοῦ Θεοῦ νά μετατρέψῃς τήν ἰδιοτελῆ καί ἐγωκεντρικήν ἀγάπην εἰς θεοειδῆ, δηλαδή εἰς ἀγάπην «ἥτις οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς». Αὐτή ἡ καταλλαγή τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεόν ἦτο ἐνεργός εἰς τούς Πατριάρχας, Προφήτας καί Ἀποστόλους πρό τῆς Σταυρώσεως, διότι αὐτοί συμμετεῖχον εἰς τό Μυστήριον τοῦ Σταυροῦ. Διά τοῦτο, αὐτοί ἔγιναν φίλοι τοῦ Θεοῦ καί ἔλαβον τήν δωρεάν τῆς παρρησίας νά μαλώνουν μέ τόν Θεόν χάριν τῆς σωτηρίας τῶν ἄλλων.

Τό Μυστήριον τοῦ Σταυροῦ εἶναι ἡ ἄκτιστος καταλλάσσουσα δύναμις τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία θεραπεύει τάς ἀσθενείας ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι θέλουν νά δεχθοῦν θεραπείαν ὑπακούοντας μέχρι θανάτου εἰς τό θέλημα τοῦ Θεοῦ Λόγου, ὁ Ὁποῖος ἔδωκε τόν νόμον εἰς τόν Μωϋσήν καί τούς μακαρισμούς εἰς τούς Ἀποστόλους. Ἡ ἑκουσία Σταύρωσις τοῦ Κυρίου τῆς Δόξης εἶναι ἡ πλήρης, ἀλλ’ ὄχι ἡ μόνη φανέρωσις εἰς τήν ἱστορίαν τῆς δυνάμεως τοῦ Μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ. Κάθε δοξασμός ἑνός φίλου τοῦ Θεοῦ καί πρό καί μετά τῆς Σταυρώσεως τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἐπίσης φανέρωσις τῆς δυνάμεως τοῦ Μυστηρίου τούτου[27].

 3) Διάγνωσις καί θεραπεία. 

Ἡ Πατερική Παράδοσις ἦτο ὑποχρεωμένη νά χρησιμοποιήσῃ τήν φιλοσοφικήν γλῶσσαν τῆς ἐποχῆς της, διά νά γίνῃ κατανοητή καί νά πολεμήσῃ τάς αἱρετικάς διαστροφάς τῆς ἐκκλησιαστικῆς Παραδόσεως. Τοῦτο, ἐν τούτοις, δέν σημαίνει ὅτι ἡ φιλοσοφία ἐχρησίμευσεν εἰς τήν κατανόησιν τῆς διδασκαλίας τοῦ Χριστοῦ. Πάντως, οἱ Πατέρες ἀπέρριπτον τούς ἀφηρημένους στοχασμούς περί Θεοῦ καί τῆς σχέσεώς Του μέ τήν δημιουργίαν καί ἐπέμενον εἰς τήν ἐμπειρικήν προσέγγισιν τῆς ἑνώσεως μετά τοῦ Θεοῦ, διά μέσου τῆς καθάρσεως καί τοῦ φωτισμοῦ τῆς καρδίας. Ἐντός αὐτοῦ τοῦ πλαισίου πρέπει νά ἐννοηθοῦν οἱ ὅροι αὐτῶν (δηλαδή τῶν Πατέρων), «πρᾶξις» (κάθαρσις, φωτισμός) καί «θεωρία» (ὅρασις). Τοῦτο δέν ἔχει καμμίαν σχέσιν μέ τήν μεσαιωνικήν δυτικήν διάκρισιν μεταξύ κοινωνικῆς δράσεως καί στοχαστικῆς θεωρίας περί Θεοῦ, ἡ ὁποία διά τούς Πατέρας εἶναι δαιμονική καί πηγή ὅλων τῶν αἱρέσεων. «Πρᾶξις» εἶναι ἡ κάθαρσις τῆς καρδίας καί «θεωρία» εἶναι ἡ ὅρασις τῆς δόξης, τήν ὁποίαν ἡ καρδία ἔχει, ἤ διά τῆς ἐσωτερικῆς πίστεως τοῦ φωτισμοῦ, ἤ διά τοῦ δοξασμοῦ, ἤ τῆς θεώσεως. Θέωσις εἶναι ἡ ὅρασις (θέα) τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ. Θέωσις δέν εἶναι ὁ φωτισμός ἤ ἁπλῶς ἡ συμμετοχή εἰς τήν Θείαν Εὐχαριστίαν, ὡς φαίνεται νά πιστεύουν μερικοί Ὀρθόδοξοι σήμερα.

Αἱ διακρίσεις αὕται προϋποθέτουν τό γεγονός ὅτι ἡ καρδία καί ὄχι ἡ διάνοια εἶναι τό κέντρον τῆς πνευματικότητος καί τό μέρος ὅπου μορφοῦται ὁ Θεολόγος καί ἐπίσης τό γεγονός ὅτι ἡ καρδία συνήθως δέν λειτουργεῖ σωστά. Ἐκεῖνοι, τῶν ὁποίων αἱ καρδίαι ἀντλοῦν μόνον αἷμα φυσικῶς, νομίζουν ὅτι ὁ ἐγκέφαλος καί τό νευρικόν σύστημα εἶναι τά γνωστικά κέντρα τοῦ ἀνθρώπου διά τήν ἀνάλυσιν τῶν ἐσωτερικῶν καί ἐξωτερικῶν σχέσεων τινός πρός τήν Παλαιάν καί Καινήν Διαθήκην. Ἡ καρδία φαίνεται νά λαμβάνηται ὡς ἕν τοιοῦτον κέντρον. Αὐτοί φυσικῶς συμπεραίνουν ὅτι αὐτό γίνεται, ἐξ αἰτίας τῆς ἀρχικῆς καί ἀνακριβοῦς ἀντιλήψεως αὐτοῦ.

Ἐν τούτοις, ἡ Ὀρθόδοξος Παράδοσις γνωρίζει ὅτι ἡ καρδία, παραλλήλως μέ τήν ἄντλησιν τοῦ αἵματος εἶναι, ὅταν καλλιεργηθῇ καταλλήλως, ὁ τόπος τῆς κοινωνίας μετά τοῦ Θεοῦ διά τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς, δηλαδή τῆς ἀεννάου μνήμης τοῦ Θεοῦ. Τά λόγια τοῦ Χριστοῦ, «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται»[28], ἔχουν ληφθῇ πολύ σοβαρῶς, διότι ἔχουν ἐκπληρωθῇ εἰς ὅλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἔλαβαν τό χάρισμα τοῦ δοξασμοῦ καί πρό καί μετά τῆς Ἐνσαρκώσεως.

Ἡ Πατερική καί Δογματική Θεολογία εἶναι διά τούς Πατέρας ἡ ἰδία πραγματικότης καί μαθαίνεται καταλλήλως, ὅταν ἡ διάνοια παρατηρῇ τάς ἐνεργείας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἰς τήν καρδίαν καί συνεργῇ εἰς τήν ἐκδίωξιν ὅλων τῶν λογισμῶν καί τῶν καλῶν καί τῶν κακῶν, οἱ ὁποῖοι δέν ἀνήκουν ἐκεῖ, διά νά τούς ἀντικαταστήσῃ μέ τήν μοναδικήν σκέψιν - προσευχήν - μνήμην τοῦ Θεοῦ (τήν μονολόγιστον εὐχήν).

Μέ τήν πάροδον τοῦ χρόνου μερικοί Πατέρες ὠνόμασαν «νοῦν» τήν ἐνέργειαν τῆς ψυχῆς ἐντός τῆς καρδίας, ὅταν αὐτή ἐπανέλθῃ εἰς τήν φυσικήν της κατάστασιν καί ἐπεφύλασσαν τά ὀνόματα «λόγος» καί «διάνοια» διά τήν λογικήν ἤ δι’ ὅ,τι σήμερον πολλοί θά ἐκάλουν ἐγκέφαλον καί τό νευρικόν του σύστημα. Ἄλλοι Πατέρες θά συμπεριλάβουν τήν προσευχητικήν ἐνέργειαν τῆς καρδίας ὑπό τόν ὅρον «νοῦς», εἰς τόν ὁποῖον ἐπίσης τότε συμπεριλαμβάνονται αἱ διανοητικαί καί λογικαί ἐνέργειαι τῆς ψυχῆς συγκεντρωμέναι εἰς τόν ἐγκέφαλον. Διά νά ἀποφευχθῇ σύγχυσις χρησιμοποιοῦμεν τούς ὅρους «νοερά ἐνέργεια» καί «νοερά προσευχή», διά νά προσδιορίσωμεν τήν ἐνέργειαν τοῦ νοός εἰς τήν καρδίαν, ὀνομαζομένην «νοεράν εὐχήν».

Ἡ προσευχή εἰς τήν καρδίαν ἠμπορεῖ νά γίνῃ ἀδιάλειπτος, ἐνῶ ἡ προσευχή ἡ διαμένουσα εἰς τήν διάνοιαν ἤ τόν ἐγκέφαλον ἐνεργεῖ διά τῆς ἀποφάσεως τοῦ προσευχομένου καί εἰς περιόδους ἐκλεγμένας ὑπ’ αὐτοῦ. Ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος ἔχει τό χάρισμα τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς εἰς τήν καρδίαν του, προσεύχεται ἐπίσης μέ τό μυαλόν του ἤ τήν διάνοιαν, ὅταν προσεύχηται μέ ἄλλους καί διά ἄλλους ἐν τῇ παρουσίᾳ αὐτῶν καί διά ἐποικοδομήν των. Αὐτός, πράγματι εἰς αὐτάς τάς περιόδους προσεύχεται ὁ ἴδιος μέ τήν διάνοιάν του καί ταυτοχρόνως προσεύχεται ἐν τῇ καρδίᾳ του μέ τό Πνεῦμα, μέ τήν γλῶσσαν τῆς Πεντηκοστῆς ἤ τόν λόγον, ὁ ὁποῖος ἐδόθη εἰς αὐτόν διά τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ. Ἡ μία εἶναι ἡ προσευχή τοῦ ἀνθρώπου εἰς τόν Θεόν, ἡ ἄλλη ἡ προσευχή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν Χριστῷ εἰς τόν Θεόν. Ἐν αὐτῷ ὁ ἀπόστολος Παῦλος λαμβάνει τήν τοιαύτην διπλήν προσευχήν τῶν χαρισματούχων ὡς φυσικόν φαινόμενον εἰς τήν Ἐκκλησίαν τῆς Κορίνθου, ἀλλά ἐπιπλήττει τούς Κορινθίους μέ αὐτό τό χάρισμα, διότι δέν προσεύχονται ἐπίσης μέ τήν διάνοιαν διά τήν ὠφέλειαν τῶν ἄλλων παρόντων, οἱ ὁποῖοι εἶναι ἱκανοί νά προσεύχωνται μόνον μέ τό μυαλόν[29]. Ἀληθῶς ὁ Παῦλος μᾶς λέγει ὅτι, ὅταν οἱ Πιστοί φθάσουν εἰς τήν υἱότητα ἤ τήν υἱοθεσίαν ἐν Χριστῷ αὐτό σημαίνει ὅτι «ἐξαπέστειλεν ὁ Θεός τό Πνεῦμα τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ εἰς τάς καρδίας ὑμῶν, κρᾶζον· ἀββᾶ ὁ Πατήρ, ὥστε οὐκέτι εἶ δοῦλος, ἀλλ’ υἱός· εἰ δέ υἱός, καί κληρονόμος Θεοῦ διά Χριστοῦ»[30]. Ὅταν ὁμιλῇ περί αὐτῆς τῆς προσευχῆς διά τοῦ Πνεύματος ἤ διά τῆς γλώσσης ὁ Παῦλος, δέν ἀναφέρεται εἰς τήν προσευχήν τήν ἀκουστήν εἰς τούς ἄλλους. «Ὁ γάρ λαλῶν γλώσσῃ οὐκ ἀνθρώποις λαλεῖ, ἀλλά τῷ Θεῷ· οὐδείς γάρ ἀκούει, πνεύματι δέ λαλεῖ μυστήρια»[31]. «Ἐάν ἔλθω πρός ὑμᾶς γλώσσαις λαλῶν, τί ὑμᾶς ὠφελήσω, ἐάν μή ὑμῖν λαλήσω...»[32]. Αὐτό δέν πρέπει νά συγχέεται μέ τό ὅτι οἱ Ἀπόστολοι ἔγιναν ἀντιληπτοί κατά τήν ἡμέραν τῆς Πεντηκοστῆς καθείς εἰς τήν ἰδικήν του διάλεκτον. Ὁ Παῦλος ὁμιλεῖ περί αὐτῶν, οἱ ὁποῖοι δέν εἶχον τήν προσευχήν τοῦ Πνεύματος εἰς τάς καρδίας των καί οὕτω δέν ἐγνώριζον τί προσηύχοντο οἱ ἄλλοι, διότι αὐτοί δέν ἤκουγον τίποτε.

Ὁ Παῦλος θεωρεῖ αὐτήν τήν προσευχήν διά τοῦ Πνεύματος ἤ διά τῶν γλωσσῶν εἰς τήν καρδίαν ὡς προϋπόθεσιν τοῦ χαρίσματος τῆς προφητείας. Οὗτος ἰσχυρίζεται, ὅτι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἔλαβον τήν χάριν τῆς προσευχῆς ἀπό τόν Θεόν εἶναι ὑποχρεωμένοι νά φθάσουν εἰς τό νά προφητεύουν: «Θέλω δέ πάντας ὑμᾶς λαλεῖν γλώσσαις, μᾶλλον δέ ἵνα προφητεύητε· μείζων γάρ ὁ προφητεύων ἤ ὁ λαλῶν γλώσσαις, ἐκτός εἰ μή διερμηνεύῃ ἵνα ἡ ἐκκλησία οἰκοδομήν λάβῃ»[33]. Αὐτή ἡ δωρεά τῆς προσευχῆς ἐν Πνεύματι εἶναι ἡ ἔλευσις τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ εἰς τήν καρδίαν καί ἡ ἄρσις ἀπό αὐτήν τοῦ καλύμματος, τό ὁποῖον σκοτίζει τήν σωστήν ἀνάγνωσιν τοῦ Μωϋσέως[34]. Ἐν τούτοις, αὐτό τό δῶρον τῆς προφητείας δέν προλέγει πλέον τήν ἔλευσιν τοῦ Ἀγγέλου τῆς Μεγάλης Βουλῆς, ἀλλά ἐξηγεῖ τήν προφητείαν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὡς ἐκπληρώθη εἰς τόν Κύριον τῆς Δόξης, ὁ Ὁποῖος ἔγινε Χριστός διά τῆς Γεννήσεως ὡς Ἄνθρωπος ἀπό τήν Παρθένον, τοῦ Ὁποίου τό ἔργον ἐτελειοποιήθη διά τοῦ Θανάτου Του, τῆς Ἀναστάσεως, τῆς Ἀναλήψεως καί τῆς ἐπανόδου ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι κατά τήν Πεντηκοστήν. Αὐτό συνέβη, διότι αὐτός, ὁ ὁποῖος προσεύχεται διά τῶν γλωσσῶν ἤ διά τοῦ Πνεύματος, γνωρίζει τόν Χριστόν ἀναστάντα, προσωπικῶς κατοικοῦντα ἐν τῇ καρδίᾳ του μέ τόν Πατέρα[35], γενόμενος ναός τοῦ Θεοῦ καί οὐχί ἁπλῶς ἀναγινώσκων περί Αὐτοῦ ἐν τῇ Γραφῇ.

Ἡ προσευχή ἐν Πνεύματι, ἤ ἡ νοερά προσευχή ἀποκαλεῖται ἐπίσης ἀένναος μνήμη τοῦ Θεοῦ. Εἶναι αὐτή, ἡ ὁποία ἐξηφανίσθη διά τῆς πτώσεως, ἔχουσα ὡς συνέπειαν τόν σκοτασμόν τοῦ νοός καί τήν σκληρότητα τῆς καρδίας.

Σήμερον ὑπάρχουν γενικῶς δύο γνωστά μνημονικά συστήματα εἰς τάς ζώσας ὑπάρξεις: 1) ἡ κυτταρική μνήμη, ἡ ὁποία ὁρίζει τήν ἀνάπτυξιν καί δραστηριότητα τοῦ ἀτόμου σχετικῶς μέ τόν ἑαυτόν του καί 2) ἡ ἐγκεφαλική μνήμη, ἡ ὁποία ὁρίζει τάς ἐνεργείας καί σχέσεις τοῦ ἀτόμου εἰς τόν ἑαυτόν του καί εἰς τό περιβάλλον του. Ἀκόμη ὑπάρχει εἰς τούς ἀνθρώπους μία μή ἐνεργός ἤ ὑποενεργός μνήμη τοῦ Θεοῦ εἰς τήν καρδίαν, ἡ ὁποία, ὅταν ἐπανέλθῃ εἰς τήν κανονικήν της ἐνέργειαν, καταλήγει εἰς τήν ἀποκατάστασιν ὅλων τῶν ἄλλων σχέσεων, διά τῆς μετατροπῆς τῆς ἰδιοτελοῦς καί ἐγωκεντρικῆς ἀγάπης τῆς βασιζομένης εἰς τόν φόβον, εἰς ἀνιδιοτελῆ ἀγάπην ἐλευθερωμένην ἀπό τόν φόβον[36].

Ἡ πτῶσις τοῦ ἀνθρώπου ἤ ἡ κατάστασις τῆς κληρονομικῆς ἁμαρτίας: εἶναι α) ἡ ἀποτυχία τῆς νοερᾶς ἐνεργείας εἰς τό νά λειτουργῇ σωστά ἤ εἰς τό νά μή λειτουργῇ διόλου, β) ἡ σύγχυσίς της μέ τάς λειτουργίας τοῦ ἐγκεφάλου καί τοῦ σώματος γενικῶς καί γ) ἡ κατά συνέπειαν ὑποδούλωσίς της εἰς τόν φόβον καί τό περιβάλλον. Κάθε ἄτομον λαμβάνει πεῖραν τῆς πτώσεως τῆς ἰδικῆς του, νοερᾶς ἐνεργείας εἰς ποικίλους βαθμούς, ὡς ἐκτίθεται εἰς ἕν περιβάλλον μή - ἐνεργῶν ἤ ὑπό - ἐνεργῶν δραστηριοτήτων. Τό ἀντίθετον εἶναι συνήθως ἀληθές, ὅταν τό περιβάλλον κυριαρχῆται ἀπό τόν ἐν Χριστῷ φωτισμόν, πάλιν εἰς ποικίλους βαθμούς.

Τό ἀποτέλεσμα τῆς ὄχι σωστῆς λειτουργίας τῶν νοερῶν ἐνεργειῶν εἶναι αἱ οὐχί φυσικαί σχέσεις μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου καί ἀνθρώπων μεταξύ των καί ἡ ἰδιοτελής χρῆσις ἀμφοτέρων, Θεοῦ καί πεπτωκότος ἀνθρώπου, διά τήν ἀτομικήν κατανόησιν τῆς ἀσφαλείας καί εὐτυχίας. Ὁ θεός ἤ οἱ θεοί, τούς ὁποίους ὁ ἄνθρωπος φαντάζεται ὅτι ὑπάρχουν ἐκτός τοῦ φωτισμοῦ, εἶναι ψυχολογικαί προβολαί τῆς ἀνάγκης του δι’ ἀσφάλειαν. Ἐξ αἰτίας τοῦ φόβου καί τῆς ἀνησυχίας αἱ σχέσεις του μέ τούς ἄλλους καί μέ τόν Θεόν εἶναι χρησιμοθηρικαί. Οὐχ ἧττον ὅμως, κάθε ἄτομον διατηρεῖται ὑπό τῆς ἀκτίστου δημιουργικῆς καί συνεκτικῆς δόξης, φωτός, δυνάμεως, χάριτος κ.λ.π, τοῦ Θεοῦ, ἀκόμη καί ὅταν δέν εἶναι μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, ἐφ’ ὅσον δέν ἔχει ὁδηγηθῇ εἰς τόν φωτισμόν διά τῆς καθάρσεως τῆς νοερᾶς ἐνεργείας του εἰς τήν καρδίαν. Ἡ ἀντίδρασις αὐτῆς τῆς ἀμέσου σχέσεώς του ἤ κοινωνίας μετά τοῦ Θεοῦ φθάνει ἀπό τήν πώρωσιν τῆς καρδίας (δηλαδή ἀπό τό σβήσιμο τῆς σπίθας τῆς χάριτος) ἕως τῆς ἐμπειρίας τοῦ δοξασμοῦ τῶν Ἁγίων. Αὐτό σημαίνει ὅτι ὅλοι οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἴσοι εἰς τήν κατοχήν τῆς νοερᾶς ἐνεργείας, ἀλλά ὄχι εἰς τήν ποιότητα ἤ τόν βαθμόν ἤ τήν λειτουργίαν αὐτῆς.

Εἶναι σπουδαῖον νά σημειώσωμεν τήν σαφῆ διάκρισιν μεταξύ τῆς πνευματικότητος, ἡ ὁποία εἶναι ριζωμένη ἀρχικῶς εἰς τήν νοεράν δύναμιν τῆς καρδίας, καί τῆς διανοητικότητος, ἡ ὁποία εἶναι ριζωμένη εἰς τόν ἐγκέφαλον. Οὕτω, ἔχομεν τάς ἀκολούθους τέσσαρας κατηγορίας ἀνθρώπων: 1) ἐκείνους μέ τά ὀλίγα διανοητικά προσόντα, οἱ ὁποῖοι φθάνουν εἰς τό ὕψιστον ἐπίπεδον τῆς νοερᾶς τελειότητος, 2) ἐκείνους μέ τά ὕψιστα διανοητικά προσόντα, οἱ ὁποῖοι πίπτουν εἰς τό χαμηλόν ἤ ἀκόμη εἰς τό χαμηλότερον ἐπίπεδον τῆς νοερᾶς ἀτελείας, 3) ἐκείνους οἱ ὁποῖοι φθάνουν εἰς ἀμφότερα, εἰς τά ὕψιστα διανοητικά προσόντα καί τήν νοεράν τελειότητα καί 4) ἐκείνους τῆς πενιχρᾶς διανοητικῆς ἱκανότητος καί προσόντων μέ πώρωσιν τῆς καρδίας.

Αὐτοί οἱ παράγοντες εἶναι τό κλειδί τῆς κατανοήσεως τῆς Πατερικῆς καί Βιβλικῆς διδασκαλίας καί τῆς διατυπώσεως τῶν δογμάτων τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Δέν ἔχουν τίποτα νά κάνουν μέ τήν φιλοσοφίαν καί τά μεταφυσικά καί εἶναι πολύ περισσότερον παρόμοια μέ τήν σύγχρονον ψυχιατρικήν. Ὁ ἄνθρωπος δέν ἔχει φυσικήν νοεράν ἐνέργειαν, ἡ ὁποία θά ἔπρεπε νά λειτουργήσῃ σωστά εἰς τήν καρδίαν. Ἡ θεραπεία δι’ αὐτήν τήν ἀσθένειαν, ἡ ὁποία ὀνομάζεται προπατορικόν ἁμάρτημα, εἶναι ἡ ἀένναος μνήμη τοῦ Θεοῦ, ἄλλως ὀνομαζομένη ἀδιάλειπτος προσευχή ἤ φωτισμός, ἡ ὁποία δέν ἔχει τίποτα νά κάμῃ μέ τήν Αὐγουστίνειον ἤ Πλατωνικήν ἀντίληψιν τοῦ φωτισμοῦ μέσῳ ἐνοράσεως ἤ γνώσεως τῶν ἀρχετύπων.

Κατάλληλος προετοιμασία διά τήν ὅρασιν τοῦ Θεοῦ εἰς τήν κοινήν Του δόξαν μετά τοῦ Χριστοῦ εἶναι νά γίνῃ κάποιος ναός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διά τῆς μετατροπῆς τῆς ἰδιοτελοῦς καί χρησιμοθηρικῆς ἀγάπης εἰς ἀνιδιοτελῆ καί μή χρησιμοθηρικήν τοιαύτην. Αὐτή ἡ μετατροπή γίνεται εἰς τό ὕψιστον ἐπίπεδον τοῦ σταδίου τοῦ φωτισμοῦ, τό ὁποῖον καλεῖται θεωρία, δηλαδή ὅρασις (θέα) εἰς αὐτήν τήν περίπτωσιν εἶναι ἡ ὅρασις τῶν ἀκτίστων λόγων ἤ ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ εἰς τήν δημιουργίαν διά τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς καί τῆς ἀεννάου μνήμης τοῦ Θεοῦ. Ἡ νοερά ἐνέργεια (νοῦς) ἀπελευθεροῦται ἀπό τήν ὑποδούλωσίν της εἰς τήν διάνοιαν, εἰς τά πάθη καί εἰς τό περιβάλλον καί ἐπηρεάζεται μόνον ἀπό αὐτήν τήν μνήμην τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία λειτουργεῖ ταυτοχρόνως μέ τάς συνήθεις δραστηριότητας τῆς καθημερινῆς ζωῆς. Ὅταν ἡ νοερά ἐνέργεια (νοῦς) εἶναι εἰς τοιαύτην κατάστασιν, ὁ ἄνθρωπος ἔχει γίνει ναός τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ δι’ Ἁγίου Πνεύματος.

Ὁ Μέγας Βασίλειος γράφει εἰς τόν ἅγιον Γρηγόριον τόν Θεολόγον ὅτι «τοῦτό ἐστι τοῦ Θεοῦ ἐνοίκησις, τό διά τῆς μνήμης ἐνιδρυμένον ἔχειν ἐν ἑαυτῷ τόν Θεόν. Οὕτω γινόμεθα ναός Θεοῦ, ὅταν μή φροντίσι γηΐνας τό συνεχές τῆς μνήμης διακόπτηται, μηδέ τοῖς ἀπροσδοκήτοις πάθεσιν ὁ νοῦς ἐκταράττηται, ἀλλά πάντα ἀποφυγών ὁ φιλόθεος (νοῦς) ἐπί Θεόν ἀναχωρῇ, ἐξελαύνων τά προσκαλούμενα αὐτόν εἰς ἀκρασίαν πάθη, καί τοῖς πρός ἀρετήν ἄγουσιν ἐπιτηδεύμασιν ἐνδιατρίβῃ»[37]. Ὁ Μέγας Βασίλειος δέν λέγει ἐδῶ ὅτι ἕνα ἄτομον γίνεται ναός τοῦ Θεοῦ διά τῆς διακοπῆς τῆς ἀπασχολήσεως τοῦ ἑαυτοῦ του μέ τάς γηΐνας φροντίδας, καί νά σκέπτεται μέ τήν λογικήν του ἀδιαλείπτως μόνον περί Θεοῦ, ἀλλά ἐννοεῖ τήν μνήμην τοῦ Θεοῦ, τῆς νοερᾶς ἐνεργείας ἡ ὁποία συνεχίζεται ταυτοχρόνως μέ τήν ἀπασχόλησιν μέ τάς καθημερινάς ὑποθέσεις καί εἰδικῶς, ὅταν κάποιος ὑφίσταται ταλαιπωρίας.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὁ παραλήπτης αὐτῆς τῆς ἐπιστολῆς, τονίζει ὅτι «Μνημονευτέον Θεοῦ μᾶλλον ἤ ἀναπνευστέον· καί, εἰ οἷόν τε τοῦτον εἰπεῖν, μηδέ ἄλλο τι ἤ τοῦτο πρακτέον... εἰ δεῖ καί τό Μωϋσέως εἰπεῖν,[38] κοιταζόμενον, διανιστάμενον, ὁδοιποροῦντα, ὅ τι οὖν ἄλλο πράττοντα, καί τῇ μνήμῃ τυποῦσθαι πρός καθαρότητα»[39].

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἐπιμένει ὅτι τό περί Θεοῦ φιλοσοφεῖν ἐπιτρέπεται μόνον εἰς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν περάσει τάς ἐξετάσεις καί ἔχουν φθάσει εἰς τήν θεωρίαν καί οἱ ὁποῖοι ἔχουν προηγουμένως καθαρισθῇ εἰς τήν ψυχήν καί εἰς τό σῶμα ἤ τό ὀλιγώτερον καθαρίζονται, δηλαδή μέ τά ἰδικά του λόγια εἰς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι εἶναι «ἐξητασμένοι καί διαβεβηκότες ἐν θεωρίᾳ καί πρό τούτων καί ψυχήν καί σῶμα κεκαθαρμένοι ἤ καθαιρόμενοι, τό μετριώτατον»[40].

Αὐτή ἡ κατάστασις τῆς θεωρίας ἔχει τά δύο στάδια, τά ὁποῖα ἤδη ἀνεφέραμε: α) τόν συσχετισμόν τοῦ περιβάλλοντος κάποιου διά τῆς ἀεννάου μνήμης τοῦ Θεοῦ εἰς τήν καρδίαν καί β) τήν ὅρασιν τοῦ περιβάλλοντος κάποιου, καί τοῦ ἑαυτοῦ του διαβρωμένου ἀπό τήν δόξαν τοῦ Θεοῦ καί μέ τήν ἐνοίκησιν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ. Ὁ δοξασμός ἤ ἡ θέωσις εἶναι δῶρον τοῦ Θεοῦ, τό ὁποῖον δέν ζητεῖ κάποιος, ἀλλά τό δίδει ὁ Θεός εἰς τούς φίλους Του, συμφώνως πρός τάς ἀνάγκας των καί πρός τάς ἀνάγκας τῶν ἄλλων.

Κατά τήν διάρκειαν αὐτοῦ τοῦ τελευταίου σταδίου τῆς δόξης, ἡ ἀδιάλειπτος προσευχή, ἡ προφητεία καί ἡ γνῶσις περί τοῦ Θεοῦ (ἡ Θεολογία) τελειώνουν, ἀφοῦ ἀντικατασταθοῦν διά τῆς ὁράσεως τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ, ὁπότε μένει μόνον ἡ ἀγάπη: «Προφητεῖαι καταργηθήσονται... γλῶσσαι παύσονται... γνῶσις καταργηθήσεται... ὅταν ἔλθῃ τό τέλειον...»[41]. Ἀλλά «ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει»[42]. «Βλέπομεν γάρ ἄρτι δι’ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δέ πρόσωπον πρός πρόσωπον· ἄρτι γινώσκω ἐκ μέρους, τότε δέ ἐπιγνώσομαι καθώς καί ἐπεγνώσθην»[43]. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος ὁμιλεῖ ἐδῶ περί μίας μελλοντικῆς ἐμπειρίας, τήν ὁποίαν ὁ ἴδιος εἶχεν ἤδη «καθώς καί ἐπεγνώσθην».

Ὅταν μέ τήν σειράν του ὁ ἐν Χριστῷ δοξασμός, δι’ αὐτῆς τῆς συναντήσεως «πρόσωπον πρός πρόσωπον» τελειώνει, τότε ἡ νοερά προσευχή, ἡ προφητεία καί ἡ γνῶσις περί Θεοῦ (Θεολογία) ἐπανέρχονται. Οὕτω καί ἄν ἀκόμη ὅλα αὐτά εἶχαν καταργηθῇ εἰς τόν Παῦλον, κατά τήν διάρκειαν τῆς θεώσεώς του, αὐτό ἐπανῆλθεν εἰς τήν προσευχήν διά τοῦ Πνεύματος, προφητείαν καί γνῶσιν, περιμένων τήν ἐπανάληψιν τῆς ἐμπειρίας ταύτης εἴτε εἰς τήν ἐνδιάμεσον εἴτε εἰς τήν τελικήν της μορφήν, κατά τήν γενικήν ἐμφάνισιν τοῦ Χριστοῦ ἐν δόξῃ.

Ὁ δοξασμός πρό τῆς Πεντηκοστῆς ἦτο προσωρινός καί δέν ἐσυνεχίσθη μετά θάνατον. Τώρα ἡ θέωσις εἰς τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι πάλι προσωρινή ἐμπειρία ἐντεῦθεν τοῦ τάφου, ἀλλά μόνιμος ἐμπειρία τῶν Ἁγίων ἐν Χριστῷ μετά τόν θάνατον τῶν σωμάτων των. Ἀκόμη ὁ δοξασμός εἰς τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ δέν περιορίζεται εἰς τήν καρδίαν, οὔτε ἐκδηλοῦται μόνον εἰς τό πρόσωπον, καθώς συνέβαινεν μέ τούς Προφήτας, τῶν ὁποίων ἡ δόξα εἶχε καταργηθῆ[44], ἀλλά τώρα ἐπεκτείνεται εἰς ὁλόκληρον τό σῶμα ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἔχουν δοξασθῆ. Οὕτω ἀκόμη καί τά σώματα τῶν Ἁγίων ἐκδηλώνουν τόν μόνιμον δοξασμόν τῶν κατόχων των, μέ τό νά εἶναι ἀναφαιρέτως ἐμπνευσμένα διά τοῦ μονίμου δοξασμοῦ των, ἔχοντας γίνει ἅγια λείψανα.

Κατά τήν διάρκειαν τοῦ δοξασμοῦ τά ἀδιάβλητα πάθη τοῦ σώματος, καθώς ὕπνος, πεῖνα, δίψα, φόβος, θάνατος, κόπος, φθορά ἀναστέλλονται. Ὑπό ἄλλης ἀπόψεως τό μυαλό καί τό σῶμα λειτουργοῦν κανονικά, ἅπαξ καί κάποιος προσαρμοσθῇ νά βλέπει τόν ἑαυτόν του καί τό περιβάλλον του ἐμπεπλησμένα ὑπό τῆς δόξης τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία εἶναι ἀμφότερα, καί σκότος (γνόφος) καί φῶς καί τίποτε ἀπ’ αὐτά, ἐφ’ ὅσον δέν ὁμοιάζει μέ τίποτε κτιστόν. Τελείως διαφορετικῶς τοῦ φωτισμοῦ, ἡ θέωσις δέν εἶναι γνῶσις, διότι εἶναι ὑπεράνω τῆς γνώσεως[45]. Ὁ πρῶτος δοξασμός κάποιου ἐκπληρώνεται μέ τήν ἀπώλεια τοῦ προσανατολισμοῦ του, διότι ἀρχικῶς βλέπει τις τό ἄκτιστον, ἀλλά, ὅταν ἐγκλιματισθῇ ἀρχίζει νά ξαναβλέπει τό κτιστόν του περιβάλλον εἰς αὐτό τό Φῶς, τό ὁποῖον εἶναι ἡ ἡμέρα τοῦ Κυρίου πού δέν ἔχει τέλος. Οὕτω, ἄν καί ἡ ἀδιάλειπτος προσευχή καί ἡ γνῶσις περί τοῦ Θεοῦ τερματίζονται, ἐν τούτοις ἡ γνῶσις καί ἡ ἐμπειρία τοῦ περιβάλλοντος τοῦ θεουμένου συνεχίζονται.

Δικαίωσις διά μόνης τῆς πίστεως μόνον, εἶναι ἡ διδασκαλία τῆς Βίβλου. Ἀλλά αὐτή ἡ σώζουσα πίστις εἶναι ἡ κατάστασις τοῦ φωτισμοῦ τῆς καρδίας, καθώς τήν περιεγράψαμε μέχρι τώρα καί ἡ ὁποία μερικάς φοράς καλεῖται ἐνδιάθετος πίστις: «Πάντες γάρ υἱοί Θεοῦ ἐστε διά τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ· ὅσοι γάρ εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε, Χριστόν ἐνεδύσασθε»[46]. «Ὅτι δέ ἐστε υἱοί, ἐξαπέστειλεν ὁ Θεός τό Πνεῦμα τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ εἰς τάς καρδίας ὑμῶν, κράζον· ἀββᾶ ὁ Πατήρ, ὥστε οὐκέτι εἶ δοῦλος, ἀλλ’ υἱός· εἰ δέ υἱός, καί κληρονόμος Θεοῦ διά Χριστοῦ»[47]. Ἡ υἱότης, δικαίωσις καί προσευχή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἰς τήν καρδίαν εἶναι ταυτόσημος πραγματικότης. Δέν ὑπάρχει δικαίωσις διά νόμου ἤ δι’ ἔργων, ἀλλά μόνον διά τοῦ Χριστοῦ, ὁ Ὁποῖος ἔδωκε τόν νόμον. Ὁ νόμος δέν δίδει ζωήν. Μόνον ὁ Χριστός δίδει ζωήν: «Εἰ γάρ ἐδόθη νόμος ὁ δυνάμενος ζωοποιῆσαι, ὄντως ἄν ἐκ νόμου ἦν ἡ δικαιοσύνη».[48] Εἶναι ἡ πίστις, ἡ ὁποία μορφοῦται εἰς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν τό δῶρον τῆς προσευχῆς διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἰς τάς καρδίας των, ἡ ὁποία δίδει τήν βεβαίωσιν τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ καί καταλήγει εἰς τήν ἀγάπην «ἥτις οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς»[49].

Αὐτή ἡ θεραπεία καί μεταβολή τῆς ἀνθρωπίνης προσωπικότητος ἐν σχέσει μέ τήν ἀνθρωπότητα γενικῶς κάνει τήν διαφοράν μεταξύ ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι θεραπεύονται καί ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι δέν θεραπεύονται ἀκόμη, πολύ σαφῆ. Πίστις εἰς τόν Χριστόν, χωρίς τήν ὑποβολήν εἰς θεραπείαν ἐν Χριστῷ, δέν εἶναι πίστις δι’ ὅλους. Ἐμπιστοσύνη εἰς τόν ἰατρόν τινος, χωρίς τήν ὑποβολήν εἰς τήν θεραπείαν τήν ὁποίαν οὖτος τοῦ συνέστησε, θά ἦτο ἀκριβῶς τό ἴδιον εἶδος ἀντιφάσεως, ὡς πρός τήν ὁρολογίαν.

Μέ σκοπόν ὅτι αὐτή ἡ θεραπεία ἐλαμβάνετο ὑπ’ ὄψιν σχετικῶς μέ τόν κόσμον γενικῶς, θά ἠμποροῦσε νά τονισθῇ ὅτι ἐάν ὁ προφητικός Ἰουδαϊσμός καί ὁ διάδοχός του Χριστιανισμός ἐνεφανίζετο εἰς τόν εἰκοστόν αἰῶνα, θά εἶχον ἴσως ταξινομηθῇ ὄχι ὡς θρησκεῖαι, ἀλλά ὡς ἰατρικαί ἐπιστῆμαι παρόμοιαι πρός τήν ψυχιατρικήν, μέ εὐρυτέραν ἐπίπτωσιν ἐπί τῆς κοινωνίας ὀφειλομένην εἰς τήν ἐπιτυχίαν των νά θεραπεύσουν εἰς ποικίλους βαθμούς τήν ἀσθένειαν τῶν μερικῶς λειτουργούντων ἀνθρωπίνων προσωπικοτήτων. Μέ κανένα τρόπον δέν ἠμποροῦσαν αὕται νά συγχέωνται μέ θρησκείας, αἱ ὁποῖαι διά ποικίλων μαγικῶν μεθόδων καί τεχνασμάτων ὑπόσχονται τήν διαφυγήν ἀπό ἕνα δῆθεν προβαλλόμενον ὑλικόν κόσμον τοῦ κακοῦ ἤ ἀνυποστάτων φαινομένων εἰς ἕνα δῆθεν προβαλλόμενον κόσμον ἀσφαλείας καί εὐδαιμονίας.

Μία ἄλλη πλευρά θεωρήσεως αὐτοῦ εἶναι νά συγκεντρωθῶμεν ὀλίγον περισσότερον εἰς τάς συνεπείας τῆς βιβλικῆς καί πατερικῆς ἀντιλήψεως περί τοῦ παραδείσου καί τῆς κολάσεως. Ὁ ἴδιος ὁ Θεός εἶναι καί τά δύο, καί παράδεισος καί κόλασις, ἀμοιβή καί τιμωρία. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἐδημιουργήθησαν διά νά βλέπουν ἀκαταπαύστως τόν Θεόν ἐν τῇ ἀκτίστῳ δόξῃ τοῦ Χριστοῦ. Ἐάν ὁ Θεός θά εἶναι διά τόν κάθε ἄνθρωπον παράδεισος ἤ κόλασις, ἀμοιβή ἤ τιμωρία, ἐξαρτᾶται ἀπό τήν ἀνταπόκρισιν τοῦ ἀνθρώπου εἰς τήν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ καί εἰς τήν ἀποδοχήν του τῆς συνταγῆς διά μεταβολήν τῆς ἰδιοτελοῦς καί ἐγωκεντρικῆς του ἀγάπης εἰς τήν θεοειδῆ ἀγάπην, «ἥτις οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς».

Μέ αὐτό ἐννοεῖται ὅτι καμμία θρησκεία ἤ ἐκκλησία δέν ἠμπορεῖ νά διεκδικήσῃ διά τόν ἑαυτόν της τό δικαίωμα νά ἀποφασίζῃ ποιός πηγαίνει εἰς τόν παράδεισον καί ποιός πηγαίνει εἰς τήν κόλασιν, ἀφοῦ ὅλοι ἐνωρίτερα ἤ ἀργότερα θά ἴδουν τήν δόξαν τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ εἴτε ὡς φῶς εἴτε ὡς πῦρ καταναλίσκον. Ἡ ἀληθής ζωή ἐν Χριστῷ εἶναι μία τέτοια προετοιμασία διά τῆς καθάρσεως καί τοῦ φωτισμοῦ τῆς καρδίας, ὥστε αὐτή ἡ θέα νά εἶναι παράδεισος καί ὄχι κόλασις. Ἡ ἀρχική εὐθύνη ἐκείνων εἰς τό στάδιον τοῦ φωτισμοῦ εἶναι νά φωτίσουν ἄλλους, οὕτως ὥστε διά τῆς ἀνιδιοτελοῦς καί οὐχί χρησιμοθηρικῆς ἀγάπης νά ζοῦν καί νά ἐργάζωνται μαζί εἰς τήν κοινωνίαν καί συγχρόνως νά προετοιμάζουν ἑαυτούς καί ἀλλήλους διά τήν αἰωνίαν ἐμπειρίαν, τήν ὁποίαν καθείς θά ἔχῃ.

Τήν στιγμήν κατά τήν ὁποίαν κάποιος διαχωρίζει τόν παράδεισον καί τήν κόλασιν καί φαντάζεται ὅτι αἱ καταστάσεις αὕται εἶναι διαφορετικά μέρη, ἤ ὅτι ἡ κόλασις εἶναι στέρησις τῆς θέας τοῦ Θεοῦ, τότε οὗτος αὐτομάτως εἰσάγει μαγικάς ἀπόψεις εἰς τήν βιβλικήν ἀντίληψιν τῆς θεραπείας. Οὕτω ἡ θέα τοῦ Θεοῦ γίνεται παράδεισος διά ὅλους οἱ ὁποῖοι διά τοῦ ἑνός ἤ ἄλλου τρόπου κερδίζουν αὐτό τό στάδιον. Ἡ μαγεία αὕτη ἠμπορεῖ νά λάβῃ τήν μορφήν τοῦ προορισμοῦ, τῆς σωτηρίας διά μόνης τῆς πίστεως, ἤ διά καλῶν ἔργων ἐπίσης, ἤ διά μετοχῆς εἰς τά Μυστήρια καί ἱερατικάς ἀφέσεις ἁμαρτιῶν ἤ διά συνδυασμοῦ ὅλων αὐτῶν. Αὐταί αἱ παραλλαγαί τῆς παραδόσεως μετακινοῦν ἀπαραλλάκτως τήν ἀνάγκην ἀλλαγῆς ἀπό τόν ἄνθρωπον εἰς τόν Θεόν, τοῦ ὁποίου ἡ σώζουσα στάσις διά τόν ἄνθρωπον προσδιορίζεται διά μιᾶς δουλικῆς ὑπακοῆς εἰς τό θέλημά Του. Οὗτοι δέν γνωρίζουν ὅτι ὁ Θεός ἀγαπᾶ ὅλα τά δημιουργήματά Του ἀδιακρίτως (περιλαμβανομένου καί τοῦ ἰδίου τοῦ διαβόλου) μέ τήν ἰδίαν ἀγάπην, ὅτι ὁ Θεός ἦτο καί εἶναι πάντοτε φίλος τῶν ἀνθρώπων καί ὅτι εἶναι ὁ ἄνθρωπος καί ὄχι ὁ Θεός, ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἔχει ἀνάγκην συμφιλιώσεως, δηλαδή θεραπείας τοῦ κακῶς λειτουργοῦντος μέρους τῆς προσωπικότητός του.

 4) Τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. 

Ὅτι ὁ Χριστός ἦλθε μέ τό Ἅγιον Πνεῦμα καί τόν Πατέρα μετά τήν Ἀνάστασίν Του, τήν Ἀνάληψιν καί τήν ἐπιστροφήν Του νά ἐνοικήσῃ εἰς τούς πιστούς, εἶναι μία βασική προϋπόθεσις καί τοῦ ἀποστόλου Παύλου καί τοῦ ἀποστόλου καί Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου. Μέ τήν δεδομένην σχέσιν τοῦ ἀποστόλου Λουκᾶ πρός τόν Παῦλον, τό γεγονός τῆς Πεντηκοστῆς τό ἀναφερόμενον ὑπό τοῦ Λουκᾶ πολύ πιθανῶς ἔχει μίαν Παύλειον ἐκκλησιολογικήν βάσιν. Ἐν τούτοις, ἀπό μίαν σπουδαίαν ἄποψιν, δηλαδή σχετικῶς μέ τό φαινόμενον τῆς γλωσσολαλίας, ὁ Λουκᾶς πράγματι ἔχει γίνει τό κλειδί εἰς τόν Παῦλον ἀντί τοῦ ἀντιθέτου.

Θά ἔπρεπε νά σημειωθῇ ὅτι αἱ ἐπιστολαί τοῦ ἀποστόλου Παύλου ἀπευθύνονται εἰς τούς ἤδη μυημένους εἰς τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας. Τό Εὐαγγέλιον τοῦ Ἰωάννου εἶναι ἕν βιβλίον κατηχήσεως μετά τό Βάπτισμα, προωρισμένον δι’ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἤδη τό Ἅγιον Πνεῦμα. Ἀλλά τό Εὐαγγέλιον τοῦ Λουκᾶ, ἐν τούτοις, ὡς αὐτά τοῦ Μάρκου καί τοῦ Ματθαίου εἶναι κατήχησις πρό τοῦ βαπτίσματος καί αἱ Πράξεις τῶν Ἀποστόλων προορίζονται διά ἀκροατήριον ὄχι μυημένον εἰς τήν ἐσωτερικήν ζωήν τοῦ Χριστοῦ. Ἐν τούτοις, ἀφοῦ ὁ Λουκᾶς ἦτο μαθητής καί ἀκόλουθος τοῦ Παύλου, τά γραπτά του προυποθέτουν καί ἀντανακλοῦν αὐτήν τήν ἐσωτερικήν ζωήν ἐν Χριστῷ.

Διά τόν Εὐαγγελιστήν Ἰωάννην ἡ ἔλευσις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ἡ ἐκπλήρωσις τῆς ὑποσχέσεως τοῦ Χριστοῦ ὅτι θά ἑτοιμάσῃ ἕνα τόπον ἐκεῖ, ὅπου κατά τήν ἐπιστροφήν Του, θά παραλάβῃ τούς Μαθητάς Του μεθ’ Ἑαυτοῦ, οὕτως ὥστε νά εἶναι καί αὐτοί ὅπου εἶναι Αὐτός[50]. Μέ τήν μεσιτείαν τοῦ Χριστοῦ ὁ Πατήρ θά δώσῃ εἰς τούς Μαθητάς Αὐτοῦ ἄλλον Παράκλητον, τόν Ὁποῖον αὐτοί γνωρίζουν, διότι ἐνοικεῖ εἰς αὐτούς καί θά εἶναι μέσα τους[51]. «Ἐν ἐκείνῃ τή ἡμέρᾳ» θά γνωρίσουν οἱ Μαθηταί ὅτι ὁ Χριστός εἶναι «ἐν τῷ Πατρί» καί αὐτοί εἶναι «ἐν τῷ Χριστῷ» καί Οὗτος εἶναι «ἐν αὐτοῖς»[52]. Αὐτοί βλέπουν τόν Χριστόν, διότι ζῇ, καί θά ζήσουν[53]. Ὁ Χριστός θά ἐμφανίζηται εἰς ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος Τόν ἀγαπᾷ[54]. Ὁ Χριστός καί ὁ Πατήρ Του θά ἔλθουν καί θά ἐνοικήσουν ἐν αὐτῷ[55]. Ὅταν ἔλθῃ τό Ἅγιον Πνεῦμα, θά διδάξῃ αὐτούς πάντα καί θά τούς ὑπενθυμίσῃ κάθε τί, τό ὁποῖον Οὗτος εἶπεν εἰς αὐτούς[56]. Ὅταν τό Πνεῦμα τῆς ἀληθείας ἔλθῃ, τό Ὁποῖον θά ἀποστείλῃ ὁ Πατήρ διά τοῦ Χριστοῦ, θά μαρτυρήσῃ περί τοῦ Χριστοῦ καί οἱ Μαθηταί θά μαρτυρήσουν, διότι αὐτοί εἶναι μέ τόν Χριστόν ἀπό τήν ἀρχήν[57]. Ὅταν τό Πνεῦμα τῆς ἀληθείας ἔλθῃ, θά ὁδηγήσῃ τούς Μαθητάς «εἰς πᾶσαν τήν ἀλήθειαν», διότι Τοῦτο δέν θά ὁμιλήσῃ «ἀφ’ Ἑαυτοῦ, ἀλλ’ ὅσα ἄν ἀκούσῃ λαλήσει καί τά ἐρχόμενα ἀναγγελλεῖ» εἰς τούς Μαθητάς. Τοῦτο θά δοξάσῃ τόν Χριστόν, διότι θά λάβῃ ἀπό Αὐτόν αὐτά, τά ὁποῖα θά ἀναγγείλῃ εἰς τούς Μαθητάς Του. Ὁ Χριστός εἶπεν ὅτι «πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ» εἶναι ἰδικά Του. Διά τοῦτο τό Πνεῦμα τῆς Ἀληθείας θά λάβῃ ἀπό Αὐτόν καί θά ἀναγγείλῃ εἰς τούς Μαθητάς. Ἔπειτα ὁ Χριστός ἐπαναλαμβάνει ὅτι «μικρόν καί οὐ θεωρεῖτέ με καί πάλιν μικρόν καί ὄψεσθέ με»[58]. Μετά φθάνει εἰς τό τελικόν σημεῖον τῶν κεφαλαίων 14-17: «Πάτερ, οὗς δέδωκάς μοι, θέλω ἵνα ὅπου εἰμί ἐγώ κακεῖνοι ὦσι μετ’ ἐμοῦ, ἵνα θεωρῶσι τήν δόξαν τήν ἐμήν ἥν δέδωκάς μοι, ὅτι ἠγάπησάς με πρό καταβολῆς κόσμου»[59].

Διά τόν Ἰωάννην ἡ Ἀνάληψις τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ εἶναι μία ἀπολύτως προϋπόθεσις διά τήν ἐκ μέρους τοῦ Χριστοῦ ἀποστολήν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὡς εἶναι ἐμφανῶς διά τόν Λουκᾶν καί κατ’ ἐπέκτασιν διά τόν Παῦλον: «Νῦν δέ ὑπάγω πρός τόν πέμψαντά με... συμφέρει ὑμῖν ἵνα ἐγώ ἀπέλθω, ἐάν γάρ ἐγώ μή ἀπέλθω, ὁ παράκλητος οὐκ ἐλεύσεται πρός ὑμᾶς, ἐάν δέ πορευθῶ, πέμψω αὐτόν πρός ὑμᾶς»[60]. Ὅτι ὁ Ἰωάννης δέν συγχέει τάς μετά τήν Ἀνάστασιν ἐμφανίσεις τοῦ Χριστοῦ μέ τήν ἐπάνοδόν Του ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι κατά τήν Πεντηκοστήν, εἶναι σαφές ἀπό τό ὅτι ἀναφέρει τά λόγια τοῦ Χριστοῦ εἰς τήν Μαρίαν τήν Μαγδαληνήν: «Μή μου ἅπτου· οὔπω γάρ ἀναβέβηκα πρός τόν Πατέρα μου»[61]. Ἀλλά εἰς τάς ἑπομένας ἀναφερομένας ἐμφανίσεις ὁ Χριστός εἶπεν εἰς τόν Θωμᾶν τόν Δίδυμον νά βάλῃ τήν χείραν του εἰς τήν πλευράν Του. Ὁ Θωμᾶς ἐπίστευσεν, μᾶλλον βλέπων παρά ψηλαφῶν: «ὅτι ἑώρακας μέ πεπίστευκας».[62]

Ὁ τόπος τῆς κοινῆς κατοικίας αὐτοῦ, ὁ ὁποῖος ἀγαπᾷ τόν Πατέρα ἐν Χριστῷ εἶναι ἡ ἀνθρωπίνη φύσις τοῦ Χριστοῦ, ὁ Ναός τοῦ Λόγου κατά φύσιν καί τῆς φυσικῆς Του δόξης, τήν ὁποίαν ὁ Χριστός ὡς Λόγος ἔλαβεν ἀπό τόν Πατέρα καί κατά φύσιν μετέχει μέ τό Ἅγιον Πνεῦμα. Μέ τό νά γίνῃ κάποιος μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, γίνεται ναός τοῦ Θεοῦ καί ταυτοχρόνως μένει ἐν τῷ Θεῷ, ὡς εἰς τόν ναόν Του. Ἡ Πεντηκοστή εἶναι τά γενέθλια τῆς Ἐκκλησίας, διότι ἡ ἀνθρωπίνη φύσις τοῦ Χριστοῦ εἶναι παροῦσα καί κατά χάριν ἡνωμένη μέ κάθε μέλος τοῦ Σώματος Αὐτοῦ, ὄχι ὡς μέρος τοῦ Χριστοῦ εἰς καθένα, ἀλλά κατά χάριν ὁλόκληρος ὁ Χριστός εἶναι εἰς κάθε μέλος. Ὁ Χριστός ἀπῆλθεν, ὥστε ὤφειλε νά ἐπιστρέψῃ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι διά μίας νέας παρουσίας τῆς ἀνθρωπίνης φύσεώς Του, ἡ ὁποία ὡς ἡ ἄκτιστος δόξα τοῦ Θεοῦ, μερίζεται ἀμερίστως μεταξύ πολλῶν πιστῶν, οὕτως ὥστε ὁ Χριστός εἶναι παρών ἐντός καί ἡνωμένος κατά χάριν εἰς καθένα ἐκ τῶν μελῶν τοῦ Σώματός Του. Ταυτοχρόνως τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ παραμένει Ἕνα, οὕτως ὥστε τά μέλη Του εἶναι ἕνα μέ κάθε ἄλλο ἐν τῇ δόξῃ καί βασιλείᾳ τῆς Ἁγίας Τριάδος.

Συμφώνως πρός τάς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων ὁ Χριστός εἶπεν εἰς τούς Μαθητάς Του πρό τῆς Ἀναλήψεώς Του, ὅτι μετ’ ὀλίγον θά ἐβαπτίζοντο ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι[63]. Κατά τήν Πεντηκοστήν «ὤφθησαν αὐτοῖς διαμεριζόμεναι γλῶσσαι ὡσεί πυρός, ἐκάθισέ τε ἐφ’ ἕνα ἕκαστον αὐτῶν, καί ἐπλήσθησαν ἅπαντες Πνεύματος Ἁγίου, καί ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις καθώς τό Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι»[64]. Ἐν ὄψει τῆς συνδέσεως τοῦ Ἰωάννου περί τῆς ἐλεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέ τήν ἐπανεμφάνισιν τοῦ Χριστοῦ εἰς τούς Μαθητάς Του, καθώς εἴδαμε, καί τάς πραγματικάς ἐμφανίσεις τοῦ Χριστοῦ μετά τήν Πεντηκοστήν, π.χ. εἰς τόν Στέφανον (Πράξ. 7,55-56) καί εἰς τόν Παῦλον (Πράξ. 9,3 κ.ἑ. 22,6 κ.ἑ. 17 κ.ἑ.) ὑπάρχει κάποια βάσις νά δεχθῶμεν τήν δυνατότητα ἤ ἀκόμη καί τήν πιθανότητα ὅτι τό χωρίον τῶν Πράξεων 1,11 θά ἠμποροῦσε νά ληφθῇ ὡς ἐκπληρούμενον διά τοῦ χωρίου τῶν Πράξεων 2,1 κ.ἑ. Καθ’ ὅν χρόνον ὁ Χριστός ἀνελαμβάνετο «ἰδού δύο ἄνδρες παρειστήκεισαν αὐτοῖς ἐν ἐσθῆτι λευκῇ» λέγοντας εἰς τούς Ἀποστόλους ὅτι ὁ Χριστός «ἐλεύσεται, ὅν τρόπον ἐθεάσασθε αὐτόν πορευόμενον εἰς τόν οὐρανόν».

Ἐν πάσῃ περιπτώσει, τό «λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις» καί τό «ἀποφθέγγεσθαι» δέν πρέπει νά συγχέωνται. Τό «ἀποφθέγγεσθαι» εἰς τό χωρίον τῶν Πράξεων 2,4 σημαίνει «προφητεύειν», καθώς εἶναι σαφές ἀπό ὅλην τήν ὁμιλίαν τοῦ ἀποστόλου Πέτρου εἰς τό χωρίον τῶν Πράξεων 2,14 κ.ἑ. Κάποιος λαμβάνει πρῶτα τό χάρισμα τῆς γλωσσολαλίας εἰς τήν καρδίαν καί ἔπειτα ἐμπνέεται εἰς τό μυαλό νά κατανοῇ τούς Προφήτας καί τόν Χριστόν, μέ σκοπόν νά προφητεύῃ. Αὐταί αἱ διακρίσεις εἶναι καθαραί εἰς τόν ἀπόστολον Παῦλον καί θά ἦτο ἀπίθανον νά μήν ἦτο ὁ Λουκᾶς ἔμπειρος μέ αὐτάς. Ἅπαξ ὁ ἄνθρωπος λάβῃ τήν δωρεάν τῆς γλωσσολαλίας, τότε τό Πνεῦμα ἠμπορεῖ ἤ ὄχι νά δημιουργήσῃ τοιαύτας καταστάσεις, καθώς εἰς τό χωρίον τῶν Πράξεων 2, 6-13.

Ἐν πάσῃ περιπτώσει, τό βάπτισμα ἐν Πνεύματι εἶναι ταυτόν μέ τήν λῆψιν τῆς δωρεᾶς τῆς γλωσσολαλίας καί εἶναι σαφῶς διακρινόμενον ἀπό τό βάπτισμα ἐν ὕδατι. Ὁ Παῦλος πρῶτα ἐδοξάσθη εἰς τό ὅραμά του μέ τόν Χριστόν ἐν δόξῃ καί ἔπειτα ἐβαπτίσθη[65]. Πότε ἔλαβε τήν δωρεάν τῶν γλωσσῶν δέν κατεγράφη, ἄν καί κατεγράφη ὅτι τό κατεῖχε. Οἱ δώδεκα μαθηταί τοῦ Ἀπολλώ, οἱ ὁποῖοι εἶχαν λάβει τό βάπτισμα μετανοίας τοῦ Ἰωάννου, «ἐβαπτίσθησαν εἰς τό ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. Καί ἐπιθέντος αὐτοῖς τοῦ Παύλου τάς χεῖρας ἦλθε τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἐπ’ αὐτούς, ἐλάλουν τε γλώσσαις καί προεφήτευον»[66]. Εἰς τήν περίπτωσιν τοῦ ἑκατοντάρχου Κορνηλίου καί τῆς ἀκολουθίας του, αὐτοί πρῶτον ἐβαπτίσθησαν ἐν Πνεύματι, ἀφοῦ ἔλαβον τήν δωρεάν τῶν γλωσσῶν διά ἤ ἐν δοξασμῷ καί ἔπειτα ἐβαπτίσθησαν δι’ ὕδατος, ὁπότε ὁ Πέτρος οὕτω δέν ἠμποροῦσε πλέον νά ἀντιδράσῃ: «Ἔτι λαλοῦντος τοῦ Πέτρου τά ρήματα ταῦτα ἐπέπεσε τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἐπί πάντας τούς ἀκούοντας τόν λόγον. Καί ἐξέστησαν οἱ ἐκ περιτομῆς πιστοί ὅσοι συνῆλθον τῷ Πέτρῳ, ὅτι καί ἐπί τά ἔθνη ἡ δωρεά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐκκέχυται, ἤκουον γάρ αὐτῶν λαλούντων γλώσσαις καί μεγαλυνόντων τόν Θεόν. Τότε ἀπεκρίθη ὁ Πέτρος, μήτι τό ὕδωρ κωλῦσαι δύναταί τις τοῦ μή βαπτισθῆναι τούτους, οἵτινες τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἔλαβον καθώς καί ἡμεῖς».[67] Εἰς τήν ἀπολογίαν του δι’ αὐτό πού ἔκανεν ὁ Πέτρος ἀνακαλεῖ εἰς τήν μνήμην του τί εἶπεν ὁ Χριστός πρό τῆς Ἀναλήψεώς Του περί λήψεως βαπτίσματος ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι (Πράξ. 1,5) καί καταλήγει, «εἰ οὖν τήν ἴσην δωρεάν ἔδωκεν αὐτοῖς ὁ Θεός ὡς καί ἡμῖν... ἐγώ δέ τίς ἤμην δυνατός κωλῦσαι τόν Θεόν»;[68] Ἡ ἑλληνική λέξις «ἴση» εἰς τό κείμενον σημαίνει ὅτι ἡ δωρεά, ἡ ληφθεῖσα ἐδῶ, δέν εἶναι μόνον ἡ ἰδία, καθώς τῆς Πεντηκοστῆς, ἀλλά ἐπίσης, ἴση. Εἶναι αὐτή ἡ ἰδέα τῆς ἰσότητος ἡ ὁποία κεῖται εἰς τόν πυρῆνα τῶν προβλημάτων εἰς τήν Κόρινθον, ὅπου πολλοί μέ μόνην τήν δωρεάν τῶν γλωσσῶν ἐπίστευαν τούς ἑαυτούς των ὅτι εἶναι ἴσοι μέ τούς ἄλλους, χωρίς νά ἀντιλαμβάνωνται ὅτι αὐτό συμβαίνει ἔτσι μόνον, ὅταν αἱ γλῶσσαι προηγοῦνται ἤ ἕπονται διά δοξασμοῦ, ἀφοῦ κατά τήν διάρκειαν τῆς θέας τοῦ Θεοῦ ὅλα τά χαρίσματα καταργοῦνται ἐκτός της ἀγάπης.

Αὐτό τό βάπτισμα ἐν Πνεύματι, τό ὁποῖον καταλήγει εἰς τήν δωρεάν τῶν γλωσσῶν καί τό ὁποῖον κανονικῶς συνοδεύεται μέ τό χάρισμα τῆς προφητείας, εἶναι προφανῶς ἡ ἀρχή τοῦ χρίσματος, τοῦ Μυστηρίου διά τοῦ ὁποίου κάποιος γίνεται μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ καί ναός τοῦ Θεοῦ. Διά τόν ἀπόστολον Παῦλον ἡ δωρεά τῶν γλωσσῶν φαίνεται νά εἶναι ἡ ἐλαχίστη προϋπόθεσις διά νά γίνῃ κανείς μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι ἡ βάσις ὄχι μόνο τῆς προφητείας, ἀλλά ὅλων τῶν χαρισμάτων. Μετά ἀπό αὐτούς οἱ ὁποῖοι ὁμιλοῦν γλώσσας εἶναι οἱ ἰδιῶται καί οἱ ἄπιστοι. Αὐτοί δέν εἶναι οὔτε μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, οὔτε χαρισματοῦχοι. Οἱ ἰδιῶτες ἔχουν ἕνα εἰδικόν τόπον εἰς τήν ἐκκλησίαν καί λέγουν ἀμήν εἰς τάς καταλλήλους στιγμάς κατά τήν διάρκειαν τῶν προσευχῶν[69]. Τό γεγονός ὅτι αὐτοί λέγουν ἀμήν εἰς τάς εὐχαριστιακάς προσευχάς σημαίνει ὅτι αὐτοί ἦσαν πιθανῶς βαπτισμένοι δι’ ὕδατος καί περίμεναν τήν ἔλευσιν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἰς τήν καρδίαν των, δηλαδή τήν δωρεάν τῶν γλωσσῶν, καί ἠμποροῦσαν νά συμμετάσχουν εἰς τήν εὐχαριστιακήν κοινωνίαν, ὡς εἶχαν κάνει οἱ Ἀπόστολοι ἐπίσης πρό τῆς Πεντηκοστῆς. Αὐτοί προφανῶς ἦσαν οἱ βαπτισμένοι λαϊκοί τῆς ἀποστολικῆς κοινότητος.

Οἱ ἄπιστοι εἶναι προφανῶς κατηχούμενοι εἰδωλολατρικῆς προελεύσεως, οἱ ὁποῖοι δέν ἠμποροῦν νά τύχουν μεταχειρίσεως ὡς Ἰουδαῖοι. Οἱ Ἰουδαῖοι ἐθεωροῦντο ἀκόμη ὡς πιστοί, ἐφ’ ὅσον δέν ἀπέρριπτον πλέον ἐντελῶς τόν Ἐνανθρωπήσαντα Κύριον τῆς Δόξης.

Αὐτοί μέ τά χαρίσματα εἰς τό χωρίον Α΄ Κορ. 12,4-10 (εἰς τά ὁποῖα χαρίσματα συμπεριλαμβάνονται αἱ «διακονίαι» καί τά «ἐνεργήματα» ἀπαριθμούμενα εἰς αὐτό, καθώς εἶναι σαφές εἰς τό χωρίον Α΄ Κορ. 12,28-31) καί αὐτοί μέ τά χαρίσματα εἰς αὐτούς τούς τελευταίους στίχους, εἶναι ὅλοι μέλη τοῦ κλήρου καταγεγραμμένοι συμφώνως πρός τάς πνευματικάς των δωρεάς, ἀλλά ὄχι αὐστηρῶς μέ τήν λειτουργικήν των δραστηριότητα ἤ χειροτονίαν. Οὗτοι ἐκλήθησαν κατ’ εὐθεῖαν ὑπό τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος δίδει τήν δωρεάν τῆς προσευχῆς διά γλώσσης, μετά ἀπό κατάλληλον προετοιμασίαν ὑπό πνευματικοῦ πατρός. Ὁ Παῦλος λέγει ὅτι οἱ Κορίνθιοι ἠμπορεῖ νά ἔχουν πολλούς διδασκάλους ἐν Χριστῷ, ἀλλ’ ὄχι πολλούς πατέρας: «Ἐν γάρ Χριστῷ Ἰησοῦ διά τοῦ Εὐαγγελίου ἐγώ ὑμᾶς ἐγέννησα»[70]. Ἐν τούτοις, ὁ Παῦλος εὐχαριστεῖ τόν Θεόν, διότι δέν ἐβάπτισε κανένα ἀπό τούς Κορινθίους ἐκτός ὀλίγων[71]. Τοῦτο σημαίνει ὅτι ὁ Παῦλος ἐγέννησεν αὐτούς εἰς τήν περιοχήν τῶν χαρισμάτων, ἐκ τῶν ὁποίων τό θεμέλιον εἶναι νά ὁμιλῇ τις ἤ νά προσεύχηται ἐν γλώσσαις. Μέ ἄλλα λόγια, τά χαρίσματα εἶναι καρποί τοῦ βαπτίσματος ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι καί σημεῖον ὅτι ἔχει γίνει κάποιος μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. «Καί γάρ ἐν ἑνί Πνεύματι ἡμεῖς πάντες εἰς ἕν σῶμα ἐβαπτίσθημεν... Καί πάντες εἰς ἕν Πνεῦμα ἐποτίσθημεν»[72]. Αὐτό εἶναι ἐμφανῶς τό βάπτισμα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀπό ὅλα, ὅσα ἕπονται, τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ περιλαμβάνει μόνον ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἐβαπτίσθησαν οὕτως.

Καθώς εἰς τάς Πράξεις, οὕτω εἰς τόν Παῦλον, ὁμιλεῖν ἐν γλώσσαις εἶναι ἕν βασικόν σημεῖον του ὅτι ἐβαπτίσθη κάποιος ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι. Ἀλλά, εἰς τό χωρίον Α΄ Κορ. 12,10 καί 12, 28, 30, τό «γένη γλωσσῶν» ἐκ πρώτης ὄψεως φαίνεται νά εἶναι χωρισμένον ἀπό τά ὑψηλότερα χαρίσματα, δίδων τήν ἐντύπωσιν ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἠμπορεῖ νά ἐνεργῇ χωρίς αὐτά. Ἐν τούτοις, τό κείμενον «μή πάντες γλώσσαις λαλοῦσι»[73] δέν ἀναφέρεται εἰς τούς ὑψηλότερον χαρισματούχους, ἀλλά μᾶλλον ὅτι «οἱ ἰδιῶται» καί «οἱ ἄπιστοι» δέν ὁμιλοῦν γλώσσαις, καθώς εἶναι σαφές εἰς τό χωρίον Α΄ Κορ. 14, 16, 23, 24. Ὅταν ὁ Παῦλος ἀριθμῇ αὐτούς, τούς ὁποίους ἔθεσεν ὁ Θεός εἰς τήν Ἐκκλησίαν, οὗτος ἀρχίζει μέ τούς Ἀποστόλους εἰς τήν πρώτην θέσιν καί τελειώνῃ μέ τά «γένη γλωσσῶν» εἰς τήν τελευταίαν θέσιν[74]. Οἱ «ἰδιῶται» δέν περιλαμβάνονται οὔτε ἐδῶ, οὔτε εἰς τήν τάξιν τῆς Ἐκκλησίας εἰς τό χωρίον Α΄ Κορ. 14, 26 κ.ἑ. Ὁ λόγος δι’ αὐτό εἶναι ὅτι αὐτοί δέν ἔχουν ἀκόμη τήν δωρεάν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος νά προσεύχωνται ἀδιαλείπτως ἐν αὐτοῖς καί ἑπομένως δέν ἔχουν τοποθετηθῇ ὑπό τοῦ Θεοῦ εἰς τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ.

Ὅτι τά ὑψηλότερα χαρίσματα περιλαμβάνουν τά χαμηλότερα, ἀλλά ὄχι τά χαμηλότερα τά ὑψηλότερα, εἶναι σαφές ἀπό ὅ,τι ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέγει περί ἑαυτοῦ: «Εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ μου πάντων ὑμῶν μᾶλλον γλώσσαις λαλῶν, ἀλλ’ ἐν ἐκκλησίᾳ θέλω πέντε λόγους διά τοῦ νοός μου λαλῆσαι, ἵνα καί ἄλλους κατηχήσω ἤ μυρίους λόγους ἐν γλώσσῃ»[75]. Μέ αὐτό δέν ἐννοεῖται ὅτι ὁ ἀπόστολος Παῦλος δέν προσεύχεται εἰς τήν ἐκκλησίαν ἐν γλώσσῃ, δηλαδή ἐν Πνεύματι, ἀλλά ὅτι εἰς τήν ἐκκλησίαν αὐτός ἦτο ὑποχρεωμένος νά προσεύχηται ἐπίσης μέ τήν διάνοιαν, διά τήν οἰκοδομήν τῶν ἄλλων: «Προσεύξομαι τῷ πνεύματι, προσεύξομαι δέ καί τῷ νοΐ»[76].

Μετά τά «γένη γλωσσῶν» ὁ ἀπόστολος Παῦλος προφανῶς ἐννοεῖ προσευχή, ἀπαγγελία ψαλμῶν καί ψαλμῳδία πνευματικῶν ὕμνων καί ᾠδῶν[77]. Οὕτω μερικοί ἔχουν «γένη γλωσσῶν» καί ἄλλοι ἔχουν ἐπί πλέον «ἑρμηνείαν γλωσσῶν»[78]. «Ζηλοῦτε δέ τά πνευματικά, μᾶλλον δέ ἵνα προφητεύητε... Θέλω δέ πάντας ὑμᾶς λαλεῖν γλώσσαις, μᾶλλον δέ ἵνα προφητεύητε· μείζων γάρ ὁ προφητεύων ἤ ὁ λαλῶν γλώσσαις, ἐκτός εἰ μή διερμηνεύῃ, ἵνα ἡ ἐκκλησία οἰκοδομήν λάβῃ».[79] Καθώς εἰς τάς Πράξεις, οὕτω καί ἐδῶ ἡ προφητεία ὑπάρχει ἐξ αἰτίας τῆς δωρεᾶς τῶν γλωσσῶν, ἀλλά αὐτό τό τελευταῖον δέν ἠμπορεῖ πάντα νά ὁδηγήσῃ εἰς τήν προφητείαν. Δέν ὑπάρχει ἔνδειξις ὅτι ὁ Κορνήλιος καί οἱ ἀκόλουθοί του προεφήτευαν, ἄν καί ἐλάλουν γλώσσαις ὡς ἀποτέλεσμα τοῦ δοξασμοῦ των.

Ὅταν ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέγῃ[80] «θέλω δέ πάντας ὑμᾶς λαλεῖν γλώσσαις, μᾶλλον δέ ἵνα προφητεύητε· μείζων γάρ ὁ προφητεύων ἤ ὁ λαλῶν γλώσσαις, ἐκτός εἰ μή διερμηνεύῃ, ἵνα ἡ ἐκκλησία οἰκοδομήν λάβῃ»[81] ἐννοεῖ ὅτι αὐτός, ὁ ὁποῖος μόνον «λαλεῖ γλώσσαις», πρέπει νά μάθῃ νά διερμηνεύῃ τούς ψαλμούς καί τάς προσευχάς ἐν τῇ καρδίᾳ του, δηλαδή νά τά μεταφέρῃ εἰς τήν διάνοιάν του διά νά εἰσακουσθοῦν. «Διόπερ ὁ λαλῶν γλώσσῃ προσευχέσθω ἵνα διερμηνεύῃ· ἐάν γάρ προσεύχωμαι γλώσσῃ, τό πνεῦμά μου προσεύχεται, ὁ δέ νοῦς μου ἄκαρπός ἐστι. τί οὖν ἐστι; προσεύξομαι τῷ πνεύματι, προσεύξομαι δέ καί τῷ νοΐ· ψαλῶ τῷ πνεύματι, ψαλῶ δέ καί τῷ νοΐ. ἐπεί ἐάν εὐλογήσῃς τῷ πνεύματι, ὁ ἀναπληρῶν τόν τόπον τοῦ ἰδιώτου πῶς ἐρεῖ τό ἀμήν ἐπί τῇ σῇ εὐχαριστίᾳ, ἐπειδή τί λέγεις οὐκ οἶδε; σύ μέν γάρ καλῶς εὐχαριστεῖς, ἀλλ’ ὁ ἕτερος οὐκ οἰκοδομεῖται. εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ μου πάντων ὑμῶν μᾶλλον γλώσσαις λαλῶν, ἀλλ’ ἐν ἐκκλησίᾳ θέλω πέντε λόγους διά τοῦ νοός μου λαλῆσαι, ἵνα καί ἄλλους κατηχήσω ἤ μυρίους λόγους ἐν γλώσσῃ»[82]. Ὁ Παῦλος οὐδέποτε λέγει ὅτι κάποιος διερμηνεύει αὐτό τό ὁποῖον ὁ ἄλλος «λαλεῖ γλώσσαις». Διερμηνεύει κανείς αὐτά, τά ὁποῖα ὁ ἴδιος «λαλεῖ γλώσσαις» ἐν τῇ καρδίᾳ του. Ἑπομένως τό Α΄ Κορ. 14,27-28 σημαίνει «εἴτε γλώσσῃ τις λαλεῖ, κατά δύο ἤ τό πλεῖστον τρεῖς, καί ἀνά μέρος, καί εἷς διερμηνευέτω· ἐάν δέ μή ᾖ διερμηνευτής, σιγάτω ἐν ἐκκλησίᾳ, ἑαυτῶ δέ λαλείτω καί τῷ Θεῷ». Ὁ διερμηνεύς εἶναι σαφῶς ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος ἔχει τήν χάριν νά μεταφέρῃ τήν προσευχήν τοῦ πνεύματός του ἐν τῇ καρδίᾳ εἰς τήν διάνοιάν του, διά νά γίνῃ ἀκουστή διά τήν οἰκοδομήν τῶν ἄλλων.

Ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἐλυπήθη, διότι μία ὁμάς Κορινθίων χαρισματούχων εἶχε προφανῶς πείσει τούς ἄλλους νά κάνουν τήν ὁμαδικήν λατρείαν τῆς καρδίας, χωρίς νά μεταφέρουν τήν προσευχήν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διά τῆς λογικῆς, ὥστε νά μήν ἀκούσουν καί οἱ ἄλλοι. Διά τόν Παῦλον αὐτό εἶναι καλόν: «σύ μέν γάρ καλῶς εὐχαριστεῖς, ἀλλ’ ὁ ἕτερος οὐκ οἰκοδομεῖται»[83]. «Ἐπεί ἐάν εὐλογήσῃς τῷ πνεύματι, ὁ ἀναπληρῶν τόν τόπον τοῦ ἰδιώτου πῶς ἐρεῖ τό ἀμήν ἐπί τῇ σῇ εὐχαριστίᾳ, ἐπειδή τί λέγεις οὐκ οἶδε;»[84]. Εἶναι φανερόν ὅτι νά προσεύχηται ἐν γλώσσῃ ἤ διά τοῦ Πνεύματος εἶναι ὅροι ἐναλλασσόμενοι.

Ὁ ἀπόστολος Παῦλος συζητεῖ διά τά εἴδη τῶν φωνῶν πού ὑπάρχουν εἰς τόν κόσμον, τόσον τῶν ἀψύχων ἀντικειμένων, ὡς τῶν αὐλῶν, ἁρπῶν καί σαλπίγγων, ὅσον καί τῶν ἀνθρωπίνων. Ὅτι ὁ Παῦλος ὁμιλεῖ διά φωνάς καθ’ ἑαυτάς, αἱ ὁποῖαι παράγονται, καί ὄχι περί συγχεομένων καί μή ἀντιληπτῶν φωνῶν, φαίνεται καθαρά ἀπό τόν ὅρον «ἄδηλον φωνήν» εἰς τό Α΄ Κορ. 14,8, τό ὁποῖον σημαίνει ἀφανής ἤ φωνή πού δέν ἀκούεται. Εἰς τό 14,9 ὁ Παῦλος ὁμιλεῖ διά τήν ἀδυναμίαν τῆς κατανοήσεως τοῦ λόγου, ἐκτός ἐάν μεταδίδεται μέ λέξεις σχηματιζόμενος διά τῆς γλώσσης. Τότε συνεχίζει λέγων, «τοσαῦτα, εἰ τύχοι, γένη φωνῶν ἐστίν ἐν κόσμῳ, καί οὐδέν αὐτῶν ἄφωνον. ἐάν οὖν μή εἰδῶ τήν δύναμιν τῆς φωνῆς, ἔσομαι τῷ λαλοῦντι βάρβαρος καί ὁ λαλῶν ἐν ἐμοί βάρβαρος»[85].

Φαίνεται καθαρά ὅτι τό κεφάλαιον 14 τῆς Α΄ Κορ. δέν ἀντιλέγει εἰς κανένα σημεῖον μέ ἐκεῖνο, τό ὁποῖον κυριολεκτικῶς ἐτέθη ἐξ ἀρχῆς ὡς ἀντικείμενον συζητήσεως: «Ὁ γάρ λαλῶν γλώσσῃ οὐκ ἀνθρώποις λαλεῖ, ἀλλά τῷ Θεῷ· οὐδείς γάρ ἀκούει, πνεύματι δέ λαλεῖ μυστήρια»[86]. «Νυνί δέ, ἀδελφοί, ἐάν ἔλθω πρός ὑμᾶς γλώσσαις λαλῶν, τί ὑμᾶς ὠφελήσω, ἐάν μή ὑμῖν λαλήσω...»[87].

Τοῦτο τό γεγονός ὅτι ὡρισμένοι Κορίνθιοι ὠμίλουν ἐν γλώσσαις, ἀλλ’ οὔτε διερμήνευον, οὔτε ἐπροφήτευον, θά ἦτο ὁριστική ἀπόδειξις ὅτι τοῦτο, δηλαδή τό «γλωσσολαλεῖν» δέν ἦτο τό «ἀποφθέγγεσθαι» τῶν Πράξεων 2,1 κ.ε. Ἀπό τό ἄλλο μέρος, ὁ Παῦλος δέν κάνει τόν παραμικρόν ὑπαινιγμόν διά νά κατανοήσουν ὁ εἷς τόν ἄλλον. Φαίνεται ὅτι μόνον οἱ ἰδιῶται καί οἱ ἄπιστοι δέν ἠμποροῦσαν νά συμμετάσχουν εἰς ὅ,τι συνέβαινε. Ἐν τούτοις, ὅταν ὅλο τό σῶμα τῶν χαρισματούχων ἐνασχολῆται μέ τήν προφητείαν, τότε ἀμφότεροι, καί οἱ ἰδιῶται καί οἱ ἄπιστοι, συνειδητοποιοῦν ὅτι «τά κρυπτά τῆς καρδίας των φανερά γίνεται, ἐλεγχόμενοι καί ἀνακρινόμενοι ὑπό πάντων»[88]. Αὐτή εἶναι ἡ διάγνωσις, διά τήν ὁποίαν ὠμιλήσαμεν εἰς τό τελευταῖον κεφάλαιον. Αὐτοί ἀπέκτων τήν πεποίθησιν ὅτι οἱ Προφῆται ἀληθῶς εἶχον τόν Θεόν ἐντός των. Ἡ τελική ἐμπιστοσύνη καί ὑποταγή εἰς τήν θεραπείαν αὐτῶν τῶν πνευματικῶν Πατέρων, ὁδηγεῖ εἰς τήν υἱοθεσίαν των ἐν Πνεύματι καί εἰς ἕνωσιν μέ τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, δηλαδή εἰς τήν ὑποδοχήν τοῦ χαρίσματος τῶν γλωσσῶν.

Οὕτως, ἡ διάγνωσις τῆς πνευματικῆς ἀσθενείας τῆς καρδίας ἑνός ἐκ τῶν θεραπευτῶν μέ τό χάρισμα τῆς διακρίσεως τῶν πνευμάτων[89] εἶναι ἡ πλέον βασική προϋπόθεσις τῆς ἀποκτήσεως τῆς θεραπευτικῆς προσευχῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ καρδίᾳ, ἡ ὁποία μόνη δίδει τήν κατανόησιν ἐκείνων τῶν πραγμάτων, τά ὁποῖα ἀναφέρονται εἰς τόν Χριστόν καί εἰς τό Σῶμα Αὐτοῦ, δηλαδή τήν Ἐκκλησίαν. Αὐτό εἶναι διατί «αἱ γλῶσσαι εἰς σημεῖόν εἰσιν οὐ τοῖς πιστεύουσι, ἀλλά τοῖς ἀπίστοις· ἡ δέ προφητεία οὐ τοῖς ἀπίστοις, ἀλλά τοῖς πιστεύουσιν»[90]. Μέ ἄλλα λόγια, αἱ γλῶσσαι δέν εἶναι σημεῖον δι’ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν τό χάρισμα τῆς ἐσωτερικῆς προσευχῆς ἐν τῇ καρδίᾳ των, ἐφ’ ὅσον ἔχουν τό χάρισμα τῶν γλωσσῶν, ἀλλά ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι δέν ἔχουν αὐτό τό χάρισμα. Ἡ προφητεία, ἀπό τό ἄλλο μέρος, εἶναι σημεῖον ὄχι δι’ ὅσους δέν ἔχουν αὐτήν τήν πίστιν, ἐφ’ ὅσον δέν ἔχουν τό χάρισμα τῶν γλωσσῶν, τό ὁποῖον κάνει δυνατή καί τήν προφητείαν καί τήν κατανόησίν της, ἀλλά δι’ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν πίστιν, ἐφ’ ὅσον, ἔχοντες αὐτό τό χάρισμα τῶν γλωσσῶν, κατανοοῦν τήν προφητείαν. Οὕτως πρέπει νά ἀρχίσῃ κάποιος μέ τήν ἐξωτερικήν πίστιν τῆς ἀποχῆς τῆς αὐθεντίας ἤ τῆς ἱκανότητος τοῦ θεραπευτοῦ. Νά παραμείνῃ εἰς τήν κατάστασιν τῆς προσευχῆς καί ἀπαγγελίας τῶν ψαλμῶν ἐν τῇ καρδίᾳ, χωρίς νά προοδεύσῃ τουλάχιστον εἰς τήν διερμηνείαν, ἡ ὁποία ἐποικοδομεῖ τούς ἄλλους, εἶναι ἀνακοπή προόδου τῆς πνευματικῆς αὐξήσεως καί δέν θά ὁδηγήσῃ εἰς τήν ἀγάπην, «ἥτις οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς». «Διά τοῦτο ἐν ὑμῖν πολλοί ἀσθενεῖς καί ἄρρωστοι καί κοιμῶνται ἱκανοί»[91].

Ἡ γλωσσολαλία δέν εἶναι φαινόμενον ἰδιάζον εἰς τήν Κόρινθον. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος ὁμιλεῖ εἰς τούς Ρωμαίους περί τῆς «λογικῆς λατρείας» καί περί τῆς μεταμορφώσεως διά τῆς ἀνανεώσεως τοῦ νοός[92]. Αὐτό εἶναι δυνατόν διά τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ νοός ἀπό τόν νόμον, ὁ ὁποῖος κατοικεῖ εἰς τά μέλη τινός, καί πολεμεῖ ἐναντίον τοῦ νόμου, τόν ὁποῖον ἀπεδέχθη διά τοῦ νοός καί αἰχμαλωτίζει αὐτόν (τόν ἄνθρωπον) εἰς τό νόμον τῆς ἁμαρτίας[93]. «Αὐτός ἐγώ τῷ μέν νοΐ δουλεύω νόμῳ Θεοῦ, τῇ δέ σαρκί νόμῳ ἁμαρτίας. Οὐδέν ἄρα νῦν κατάκριμα τοῖς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ μή κατά σάρκα περιπατοῦσιν, ἀλλά καί κατά πνεῦμα. Ὁ γάρ νόμος τοῦ πνεύματος τῆς ζωῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ἠλευθέρωσέ με ἀπό τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ θανάτου»[94]. «Εἰ δέ Χριστός ἐν ὑμῖν, τό μέν σῶμα νεκρόν δι’ ἁμαρτίαν, τό δέ πνεῦμα ζωή διά δικαιοσύνην»[95]. «Ὅσοι γάρ Πνεύματι Θεοῦ ἄγονται, οὗτοί εἰσιν υἱοί Θεοῦ. οὐ γάρ ἐλάβετε πνεῦμα δουλείας πάλιν εἰς φόβον, ἀλλ’ ἐλάβετε πνεῦμα υἱοθεσίας, ἐν ᾧ κράζομεν· ἀββᾶ ὁ πατήρ. αὐτό τό πνεῦμα συμμαρτυρεῖ τῷ πνεύματι ἡμῶν ὅτι ἐσμέν τέκνα Θεοῦ»[96]. Μέ ἄλλα λόγια, γνωρίζει κανείς τήν δικαίωσιν καί τήν υἱοθεσίαν ἐν Χριστῷ διά τοῦ Πνεύματος, ὅταν ἀκούῃ τήν προσευχήν τοῦ Πνεύματος ἐν τῇ καρδίᾳ του ἀδιαλείπτως.

Ὅτι ὁ νόμος οὗτος τοῦ Πνεύματος τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς εἶναι τό χάρισμα τῆς Α΄ Κορ. καί τῶν Πράξεων, εἶναι σαφές ἀπό τήν κατάληξιν τῆς ἐκθέσεως τοῦ Παύλου: «Τό γάρ τί προσευξώμεθα καθό δεῖ οὐκ οἴδαμεν, ἀλλ’ αὐτό τό Πνεῦμα ὑπερεντυγχάνει ὑπέρ ἡμῶν στεναγμοῖς ἀλαλήτοις· ὁ δέ ἐρευνῶν τάς καρδίας οἶδε τί τό φρόνημα τοῦ Πνεύματος, ὅτι κατά Θεόν ἐντυγχάνει ὑπέρ ἁγίων»[97]. Μέ ἄλλα λόγια, διά νά εἶναι κανείς μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, πρέπει νά ἔχῃ αὐτό τό χάρισμα τῶν γλωσσῶν: «Εἰ δέ τις Πνεῦμα Χριστοῦ οὐκ ἔχει, οὗτος οὐκ ἔστιν αὐτοῦ»[98]. Ἠμπορεῖ κάποιος νά καταλάβῃ διατί ὁ Ἰωάννης καλεῖ τό Ἅγιον Πνεῦμα «ἄλλον Παράκλητον», τό ὁποῖον κυριολεκτικῶς σημαίνει συνήγορος ἤ κάποιον, ὁ ὁποῖος μεσολαβεῖ ὑπέρ ἄλλου.

Ἴσως ἕνα ἀπό τά πλέον καταπληκτικά χωρία σχετικῶς μέ τά «γένη γλωσσῶν» εἶναι τό Ἐφεσ. 5, 18-20: «ἀλλά πληροῦσθε ἐν Πνεύματι, λαλοῦντες ἑαυτοῖς (πρβλ. τό «λαλοῦντες ἑαυτοῖς» μέ τό «ἑαυτῷ δέ λαλείτω καί τῷ Θεῷ» τῆς Α΄ Κορ. 14, 28) ψαλμοῖς καί ὕμνοις καί ὠδαῖς πνευματικαῖς, ἄδοντες καί ψάλλοντες ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν τῷ Κυρίῳ, εὐχαριστοῦντες πάντοτε ὑπέρ πάντων ἐν ὀνόματι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τῷ Θεῷ καί πατρί». Αὐτό βεβαίως εἶναι διακρινόμενον ἀπό τό «ψαλῶ δέ καί τό νοΐ». Αὐτό ἐπίσης εἶναι σαφής ἀντανάκλασις τοῦ τί εἶπεν ὁ Παῦλος διά τόν ἑαυτόν του εἰς τό χωρίον τῆς Α΄ Κορ. 14,18, καθώς καί μαρτυρία διά τήν ἀδιάλειπτον φύσιν τοῦ «γένη γλωσσῶν».

Ὑπό τό φῶς αὐτῶν ἠμπορεῖ τις νά στραφῇ εἰς τήν Α΄ Θεσ. 5,16-22: «Πάντοτε χαίρετε, ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε, ἐν παντί εὐχαριστεῖτε· τοῦτο γάρ θέλημα Θεοῦ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ εἰς ὑμᾶς. τό Πνεῦμα μή σβέννυτε, προφητείας μή ἐξουθενεῖτε. πάντα δέ δοκιμάζετε, τό καλόν κατέχετε· ἀπό παντός εἴδους πονηροῦ ἀπέχεσθε». Αὐτό εἶναι περίληψις τῶν ὅσων ἐξητάσαμεν ἕως ἐδῶ.

Ὁ νόμος τοῦ Πνεύματος τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς εἶναι τοιουτοτρόπως ὄχι εἰς ἀντίθεσιν μέ τήν κτιστήν Τορά (Πεντάτευχον), ἀλλά αὐτός, ὁ ὁποῖος κάνει δυνατή τήν ἐκπλήρωσίν της. Ἠμπορεῖ τις νά δῇ διατί οἱ Πατέρες δέν σκέπτονται μέσα εἰς τά πλαίσια ὅτι ἡ Παλαιά Διαθήκη εἶναι νόμος καί ἡ Καινή Διαθήκη χάρις. Διά τόν Παῦλον πίστις δέν εἶναι ἁπλῶς μία ἀποδοχή τῶν δογμάτων, ἀλλά τό χάρισμα τῶν γλωσσῶν ἐν τῇ καρδίᾳ. Αἱ ἴδιαι θέσεις τονίζονται σαφῶς εἰς τήν ἐπιστολήν τοῦ Παύλου πρός Γαλάτας: «ὁ νόμος παιδαγωγός ἡμῶν γέγονεν εἰς Χριστόν ἵνα ἐκ πίστεως δικαιωθῶμεν, ἐλθούσης δέ τῆς πίστεως οὐκέτι ὑπό παιδαγωγόν ἐσμεν»[99]. Ὁ Παῦλος δέν κάνει ἐδῶ μίαν ἱστορικήν ἀντίθεσιν μεταξύ τῆς Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης εἰς τήν ὁρολογίαν τοῦ νόμου, ὁ ὁποῖος ὑποθετικῶς κατηργήθη διά τῆς χάριτος μέ τήν ἔλευσιν τοῦ Χριστοῦ. Οὗτος ὁμιλεῖ περί τῆς διακρίσεως μεταξύ τῶν κατηχουμένων ὑπό τήν καθοδήγησιν τοῦ νόμου καί ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἐβαπτίσθησαν ἐν πνεύματι εἰς τήν ἐποχήν του. Οἱ Γαλάται ἦσαν, ὡς πνευματικά τέκνα, ὑπό τήν καθοδήγησιν τῆς Τορά, ἀλλά τώρα ἔχοντες λάβει τό βάπτισμα «ἐν Πνεύματι» δέν εἶναι πλέον ἰδιῶται ἤ ἄπιστοι, διότι ἔχουν τόν ἄκτιστον νόμον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τοῦ Χριστοῦ ἐν ταῖς καρδίαις των. Πίστις ἐδῶ δέν εἶναι ἁπλῶς πεποίθησις ἤ ἐμπιστοσύνη εἰς τόν Χριστόν, ἀλλά ἐνδιάθετος πίστις, ἡ ὁποία ἔρχεται ὡς τό χάρισμα τῶν γλωσσῶν: «Πάντες γάρ υἱοί Θεοῦ ἐστέ διά τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ· ὅσοι γάρ εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε, Χριστόν ἐνεδύσασθε... ὅτι δέ ἐστε υἱοί, ἐξαπέστειλεν ὁ Θεός τό Πνεῦμα τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ εἰς τάς καρδίας ὑμῶν, κράζον· ἀββᾶ ὁ πατήρ. ὥστε οὐκέτι εἶ δοῦλος, ἀλλ’ υἱός· εἰ δέ υἱός, καί κληρονόμος Θεοῦ διά Χριστοῦ»[100]. Δικαίωσις διά τῆς πίστεως, τό χάρισμα τῶν γλωσσῶν, βάπτισμα ἐν Χριστῷ καταλλαγή καί υἱοθεσία εἶναι μία ταυτή πραγματικότης.

Εἰς τά πλαίσια, τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδέ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδέ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καί θῆλυ· πάντες γάρ εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ»[101]. Εἰς τό ἐπίπεδόν τῆς προσευχῆς ἐν γλώσσαις καί προφητεῖαις, ὅλοι εἶναι εἷς ἐν Χριστῷ. Οὕτως ἔχομεν τό «πᾷς ἀνήρ προσευχόμενος ἤ προφητεύων» καί «πᾶσα γυνή προσευχομένη ἤ προφητεύουσα» τῆς Α΄ Κορ. 11,4-5. Ἐν τούτοις οἱ ἄνδρες ἠδύναντο νά κάνουν αὐτό μέ τά κεφάλια τους ἀκάλυπτα καί αἱ γυναῖκες μέ τά κεφάλια τούς κεκαλυμμένα, διότι «παντός ἀνδρός ἡ κεφαλή ὁ Χριστός ἐστι, κεφαλή δέ γυναικός ὁ ἀνήρ, κεφαλή δέ Χριστοῦ ὁ Θεός»[102]. Ἐφ’ ὅσον τίς προφητεύει διά τήν οἰδοκομήν τῶν ἄλλων[103] καί τῆς Ἐκκλησίας[104], θά ἀνέμενέ τις ὅτι αἱ γυναῖκες προφητεύουν ἐπίσης εἰς τήν Ἐκκλησίαν: «Δύνασθε γάρ καθ’ ἕνα πάντες προφητεύειν, ἵνα πάντες μανθάνωσι καί πάντες παρακαλῶνται»[105]. Ἐν τούτοις ὁ Παῦλος ἀπαγορεύει εἰς τάς γυναῖκας νά ὁμιλοῦν εἰς τήν Ἐκκλησίαν[106]. Ἀπό τό ἄλλο μέρος, ἡ ἐντολή τοῦ Παύλου ὅτι αἱ γυναῖκες θά ἔπρεπε νά προφητεύουν μέ κεκαλυμμένην τήν κεφαλήν τους φαίνεται ὅτι ἀναφέρεται σχετικῶς μέ τήν ἐνδυμασίαν των εἰς τάς συνάξεις τῆς Ἐκκλησίας. Ὅτι αἱ γυναῖκες προφητεύουν παραλλήλως μέ τούς ἄνδρας εἶναι ἡ πρώτιστος ἐκπλήρωσις τῆς προφητείας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀναφερομένη ὑπό τοῦ Πέτρου εἰς τήν ὁμιλίαν του τήν Πεντηκοστήν[107].

Οἱ Προφῆται, οἱ ὁποῖοι ἀναφέρονται εἰς τό Ἐφεσ. 2,20 εἶναι προφανῶς ὄχι ἐκεῖνοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἀλλά τῆς Ἐκκλησίας, ὡς εἰς τήν περίπτωσιν τῆς Ἐφεσ. 3,5. Ὁ Χριστός «ἑτέραις γενεαῖς οὐκ ἐγνωρίσθη τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων ὡς νῦν ἀπεκαλύφθη τοῖς ἁγίοις ἀποστόλοις αὐτοῦ καί προφήταις ἐν Πνεύματι...». Αὐτό φαίνεται νά εἶναι σαφής ἀναφορά εἰς τό γεγονός ὅτι ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ἔχουν τήν δευτέραν θέσιν εἰς τήν Ἐκκλησίαν μετά τούς Ἀποστόλους[108], τήν ἔχουν, διότι ὁ Χριστός ἀπεκάλυψε τόν Ἑαυτόν Του ἐν δόξῃ εἰς αὐτούς, ὡς εἶχε κάμει καί εἰς τούς Ἀποστόλους. Μέ ἄλλα λόγια, αὐτοί δέν προεφήτευον μόνον, διότι εἶχον τό χάρισμα τῶν γλωσσῶν, ἀλλά διότι εἶχον ἐπίσης δοξασθῇ ἐν Χριστῷ διά τοῦ Πνεύματος. Εἰς τήν ἀμφισβήτησιν ὅτι ὅλα τά μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, δέν εἶναι τά ἴδια, ὁ Παῦλος συμπεραίνει λέγων, «εἴτε δοξάζεται ἕν μέλος, συγχαίρει πάντα τά μέλη. Ὑμεῖς δέ ἐστε σῶμα Χριστοῦ καί μέλη ἐκ μέρους. Καί οὕς μέν ἔθετο ὁ Θεός ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ πρῶτον ἀποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτον διδασκάλους...»[109]. Ὑπό τό φῶς τῆς Ἐφεσ. 3,5 αὐτό σημαίνει ὅτι οἱ Προφῆται εἶχον κληθῇ κατά τόν ἴδιον τρόπον, ὡς οἱ Ἀπόστολοι. Ὑπ’ αὐτό τό πρῖσμα προφανῶς πρέπει νά κατανοηθῇ τό Ἐφεσ. 2,19 ἐξ. «Ἄρα οὖν οὐκέτι ἐστέ ξένοι καί πάροικοι, ἀλλά συμπολῖται τῶν ἁγίων καί οἰκεῖοι τοῦ Θεοῦ, ἐποικοδομηθέντες ἐπί τῷ θεμελίῳ τῶν ἀποστόλων καί προφητῶν, ὄντος ἀκρογωνιαίου αὐτοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ...».

Ὅ,τι ἔχομεν ἐνώπιόν μας εἶναι ἡ κλῖμαξ τελειώσεως, ἡ ὁποία ἀποκορυφοῦται εἰς τήν ἀγάπην «ἥτις οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς»[110] καί ἡ ὁποία καί μόνη «οὐδέποτε ἐκπίπτει»,[111] ὅταν ὅλα τά χαρίσματα καταργοῦνται μέ τήν ἔλευσιν τοῦ τελείου, δηλαδή ὁ δοξασμός, ἤ ἡ θέα τοῦ Θεοῦ εἰς τήν συνάντησιν «πρόσωπον πρός πρόσωπον» μέ τόν Χριστόν ἐν δόξῃ[112]. Ἐν τούτοις, μετά ἀπό αὐτή τήν συνάντησιν ἡ ἀγάπη παραμένει παραλλήλως μέ τήν πίστιν καί τήν ἐλπίδα καί τά συνοδεύοντα χαρίσματα.

Ὅ,τι ἔχει γίνει γνωστόν ὡς εὐχαριστιακή ἐκκλησιολογία εἶναι ἕν δομικόν φαινόμενον, τοῦ ὁποίου ἡ πρωτότυπος συναφής ἔκφρασις ἦτο ἡ Παύλειος πραγματικότης τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Εἰς τό κέντρον τῆς δομῆς ἦτο ἡ διάγνωσις τῆς ἀσθενείας τῆς καρδίας καί ἡ θεραπεία της μέ τάς ἐννοίας τῶν χαρισμάτων, ἐκ τῶν ὁποίων ἡ προσευχή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ καρδίᾳ ἦτο τό ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ καί ὁ δοξασμός ἡ βάσις. Ὅταν ἡ τοπική κοινότης ἦτο τό Παύλειον Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἡ εὐχαριστιακή ἐκκλησιολογία ἦτο ἡ ὁμαλή ἤ φυσική δομική ἔκφρασίς Του. Ἐν τούτοις μέ τά διάφορα στάδια τῆς ἐξασθενήσεως τοῦ κέντρου τούτου τοῦ τοπικοῦ ἐκκλησιάσματος, ἡ δομή τῆς Ἐκκλησίας ὑπέστη μίαν ἐξέλιξιν, ἡ ὁποία ἦτο τό ἀποτέλεσμα τῆς ἀποφασιστικότητος ἐκείνων οἱ ὁποῖοι διετήρησαν τήν παράδοσιν τῆς προσευχῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ καρδίᾳ ἀπό γενεᾶς εἰς γενεάν, ἐφ’ ὅσον αὐτή εἶναι τό κέντρον τῆς ἀποστολικῆς παραδόσεως καί διαδοχῆς.

Ὁ κλῆρος ὑποτίθεται ὅτι ἐκλέγεται ἀπό τούς πιστούς, δηλαδή ἀπό ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι εἶναι εἰς τό στάδιον εἴτε τοῦ δοξασμοῦ εἴτε τοῦ φωτισμοῦ. Ἡ ἐκλογή ἦτο ἡ ἀναγνώρισις τῆς αὐθεντίας τῆς πνευματικότητος, εἰς τήν ὁποίαν κάποιος εἶχε φθάσει. Ἡ ἱστορική πορεία καθ’ ἥν ἔγινε δυνατόν ὡρισμένοι πατριάρχαι καί μητροπολῖται νά χειροτονοῦν ἐπισκόπους, οἱ ὁποῖοι δέν εἶχον φθάσει εἰς τήν πνευματικήν ἐμπειρίαν, εἰς τήν ὁποίαν ὁδηγοῦν τά δόγματα, ἀλλά τῶν ὁποίων τό μυστήριον δέν ἠμποροῦν νά ἐκφράσουν περιγράφεται ὑπό τοῦ Συμεῶνος τοῦ Νέου Θεολόγου (ἀπέθανε τό 1042), ἀνεγνωρισμένου ὡς ἑνός τῶν μεγίστων Πατέρων. Αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ ἱστορική του ἀνάλυσις εἶναι ἕν ἀκέραιον τμῆμα τῆς αὐτοκατανοήσεως τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

Εἰς μίαν ἐργασίαν σχετικήν μέ τήν ἐξομολόγησιν, ἄλλοτε ἀποδιδομένην εἰς τόν ἅγιον Ἰωάννην τόν Δαμασκηνόν, ὁ ἅγιος Συμεών ἐξηγεῖ πῶς «ἰδιῶται» στήν Ἐκκλησία, διά τῆς προσποιήσεως ὅτι δῆθεν ἔφθασαν εἰς τόν φωτισμόν, τόν ὁποῖον δέν εἶχον, ἄρχισαν νά χειροτονοῦνται ἐπίσκοποι. Ἐξ αἰτίας ἐκείνων τῶν μή φωτισθέντων ἐνεφανίσθησαν αἱ αἱρέσεις εἰς τήν Ἐκκλησίαν. Ἐν τούτοις, αὐτό δέν σημαίνει ὅτι κάποιος εἶναι Ὀρθόδοξος, διότι δέν εἰσάγει νέα δόγματα, ἀλλά, διότι εἶναι φωτισμένος. Ἀδυνατοῦντες νά εὕρουν τοιούτους ὑποψηφίους, ἤ ἔχοντες εὕρει αὐτούς ἐπροτίμων τούς ἀναξίους. Οὕτω ὡρισμένοι ἐπίσκοποι καί μητροπολῖται ἐχειροτόνουν ἐπισκόπους, οἱ ὁποῖοι δέν εἶχον φθάσει εἰς τό στάδιον τοῦ φωτισμοῦ. Εἰς τήν θέσιν τοῦ σταδίου τοῦ φωτισμοῦ αὐτοί «τοῦτο μόνον ἀπαιτοῦντες, τό ἐγγράφως ἐκθέσθαι τό τῆς πίστεως σύμβολον, καί τοῦτο μόνον ἀποδεχόμενοι, τό μήτε ὑπέρ τοῦ ἀγαθοῦ ζηλωτόν εἶναι, μήτε διά τό κακόν τινι ἀντιμάχεσθαι, εἰρήνην ἐνταῦθα τῇ Ἐκκλησία περιποιούμενοι, ὅ χεῖρον πάσης ἔχθρας ἐστί, καί μεγάλης ἀκατατασίας»[113].

Εἰς τό πρόσωπον τοῦ ἀγίου Συμεῶνος ἠμπορεῖ κανείς νά διακρίνῃ σαφῶς τήν ἀπ’ αἰώνων ἀρχαίαν πάλην μεταξύ τῆς ἀποστολικῆς παραδόσεως τῆς διαγνώσεως καί θεραπείας καί ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ὑποβιβάζουν τήν σωτηρίαν εἰς πίστιν καί ἐμπιστοσύνην εἰς τά δόγματα καί εἰς τάς ἀξιομισθίας τῶν καλῶν ἔργων καί τῆς ἠθικῆς.

Οἱαιδήποτε καί ἄν ἦσαν αἱ αἰτίαι πράγματι διά τήν προέλευσιν τοῦ μοναχισμοῦ, ἡ προσευχή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ καρδίᾳ ἔμεινε τό κέντρον αὐτοῦ καί ἡ ψυχή του. Ἀκόμη ἀπό τήν ἀρχήν τοῦ βίου τοῦ ἁγίου Ἀντωνίου, ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος μᾶς πληροφορεῖ ὅτι «προσηύχετο δέ συνεχῶς, μαθῶν ὅτι δεῖ κατ’ ἰδίαν προσεύχεσθαι ἀδιαλείπτως»[114]. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Κασσιανός μᾶς πληροφορεῖ ὅτι ἡ ἀδιάλειπτος προσευχή εἶναι τό ἔργον «κάθε μοναχοῦ εἰς τήν πρόοδόν του πρός διαρκῆ μνήμην τοῦ Θεοῦ...»[115].

Αὐτή ἡ παράδοσις ἦτο πάρα πολύ ζωντανή εἰς τά Μεροβίγκεια Βασίλεια τῶν Φράγκων. Ἀλλά τό ἐπισκοπεῖον ἦτο μεταμορφωμένον εἰς ἕν διοικητικόν ὄργανον τῶν Φράγκων Βασιλέων. Οὕτως, ἄν καί ὁ ἅγιος Γρηγόριος Τουρώνης ἦτο μέγας θαυμαστής τοῦ Κασσιανοῦ, τοῦ Βασιλείου τοῦ Μεγάλου καί τῶν πνευματικῶν των ἀπογόνων εἰς τήν Γαλατίαν - Γαλλίαν, δέν καταλάβαινε πράγματι τί ἀκριβῶς ἔκαναν. Εἰς τήν περιγραφήν του τῆς ζωῆς τοῦ Πατρόκλου τοῦ ἐρημίτου, ὁ Γρηγόριος γράφει ὅτι «ἡ τροφή του ἦτο ψωμί μουσκεμένο σέ νερό καί ραντισμένο μέ ἁλάτι. Τά μάτια του ποτέ δέν ἔκλεισαν διά ὕπνο. Προσηύχετο ἀδιαλείπτως καί, ὅταν σταματοῦσε πρός στιγμήν νά προσεύχηται, ἐξώδευε τόν χρόνον του διαβάζων ἤ γράφων»[116]. Ὁ Γρηγόριος νομίζει ὅτι διά νά προσεύχηται κανείς ἀδιαλείπτως, θά ἔπρεπε νά μένῃ τρόπον τινά ἄγρυπνος ἀδιαλείπτως. Ἐπίσης, ἐφ’ ὅσον ὁ Πάτροκλος ἦτο γνωστός ὅτι ἐξώδευε τόν χρόνον του διαβάζων καί γράφων, αὐτό σημαίνει διά τόν Γρηγόριον ὅτι ἔπρεπε νά σταματήσῃ νά προσεύχηται, διά νά ἀσχοληθῇ μέ αὐτά. Ὁ ἰσχυρισμός του ὅτι «τά μάτια τοῦ Πατρόκλου δέν ἔκλειναν ποτέ διά ὕπνον» εἶναι ἐξαιρετικῶς ἀπίθανος. Μόνον, ὅταν ὁ Πάτροκλος ἦτο εἰς τό στάδιον τοῦ δοξασμοῦ, δέν ἐκοιμᾶτο. Ἀλλά δέν ἔτρωγε ψωμί οὔτε ἔπινε νερό καί τό σπουδαιότερο, κατά τήν διάρκειαν αὐτοῦ τοῦ σταδίου ἐσταματοῦσε νά προσεύχηται (γλῶσσαι παύσονται - Α΄ Κορ. 13, 8). Ὅταν αὐτός δέν ἦτο εἰς αὐτό τό στάδιον τῆς δόξης, προσηύχετο ἀδιαλείπτως καί ὅταν ἦτο ἄγρυπνος καί ὅταν ἐκοιμᾶτο καί ὅταν ἐδιάβαζε καί ὅταν ἔγραφε.

 5) Προφητεύειν καί Θεολογεῖν. 

Ὅ,τι παρετηρήσαμεν ἕως τώρα εἶναι ἰσχυραί ἐνδείξεις ὅτι προφητεύειν καί γινόμενος κάποιος Προφήτης, κατά τόν ἀπόστολον Παῦλον, εἶναι ὅμοιον, ἐάν ὄχι ταυτόν, πρός τό θεολογεῖν καί γινόμενος κάποιος Θεολόγος, κατά τήν Πατερικήν Παράδοσιν. Ἡ ἐξαφάνισις τοῦ ὅρου προφήτης καί προφητεία ἠμπορεῖ νά ὀφείληται εἰς τήν ἐμφάνισιν τοῦ Κανόνος τῆς Καινῆς Διαθήκης, εἰς τήν ἐπικράτησιν τῶν ὅρων πρεσβύτερος καί ἐπίσκοπος καί εἰς τήν σπανιότητα τῆς ἐμπειρίας τοῦ δοξασμοῦ καί ὡς ἐκ τούτου τοῦ Προφήτου, μέ ἐπακόλουθον τήν σπανιότητα τοῦ χαρίσματος τῶν γλωσσῶν. Ἀλλά, αἱ πραγματικότητες τῶν χαρισμάτων τῶν γλωσσῶν καί τοῦ δοξασμοῦ καθ’ ἑαυταί δέν ἐξηφανίσθησαν καί διετηρήθησαν εἰς τήν μοναχικήν κίνησιν, ἡ ὁποία ἔγινε τό κύριον κέντρον αὐτῆς τῆς Παραδόσεως, ἡ ὁποία ἐτροφοδότει τήν Ἐκκλησίαν μέ τούς μητροπολίτας της, ἀρχιεπισκόπους καί τελικῶς μέ ἐπισκόπους ἐπίσης.

Ὅ,τι ἀντιμετωπίσαμεν εἰς τό Α΄ Κορ. 12-14 καί εἰδικῶς εἰς τό Α΄ Κορ. 14,26 ἐ., εἶναι τό Ἀποστολικόν Θεολογικόν σχολεῖον τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτό εἶναι τό σχολεῖον, εἰς τό ὁποῖον ἐφοίτησαν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ὑπενθυμίζομεν τό σπουδαιότατον ἐπιχείρημα, τό ὁποῖον ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἐχρησιμοποίησεν ἔναντι τῶν Εὐνομιανῶν, ὅτι νά θεολογῇ τις ἤ νά φιλοσοφῇ περί Θεοῦ ἐπιτρέπεται μόνον εἰς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν φθάσει εἰς θεωρίαν, τό ὁποῖον σημαίνει τήν προσευχήν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ καρδίᾳ, δηλαδή τήν ἀδιάλειπτον μνήμην τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία διακόπτεται ἀπό καιροῦ εἰς καιρόν διά τοῦ δοξασμοῦ. Οὕτως τό νά προφητεύῃ τις ἤ νά θεολογῇ εἶναι τό νά διερμηνεύῃ τήν Ἁγίαν Γραφήν ὑπό τήν καθοδήγησιν τοῦ χαρίσματος τῶν γλωσσῶν καί νά γίνῃ Προφήτης ἤ Θεολόγος εἶναι τό νά ἔχῃ φθάσει κάποιος εἰς τόν δοξασμόν.

Ἐν τούτοις, αὐτή ἡ Θεολογία εἶναι καθαρῶς θεραπευτική καί ἔκφρασις τῆς ὑγείας. Τό νά ἀνέρχεται κανείς εἰς τόν δοξασμόν ἐπάνω εἰς τό ἅρμα τῆς νοερᾶς προσευχῆς εἶναι ἡ πορεία τῆς θεραπείας καί τό νά φθάσῃ εἰς τόν δοξασμόν εἶναι ἡ γεῦσις τῆς ἐνάρξεως τῆς ὑγείας καί τελειώσεως. Ταυτοχρόνως αὐτός ὁ δοξασμός εἶναι ἡ ἀποκάλυψις «πάσης τῆς ἀληθείας» ὑπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Συμφώνως πρός τούς Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, οἱ Προφῆται ἐπίσης εἶχαν τήν ἀδιάλειπτον προσευχήν, ἡ ὁποία ἦτο ἡ φυσική ὁδός των πρός δοξασμόν. Ἐν τούτοις, αἱ ἐμπειρίαι αὕται δέν περιεῖχον οὔτε τά μέλη εἰς τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ οὔτε τήν μόνιμον κατάργησιν τοῦ θανάτου. Αὕται δέν ἦσαν ἀκόμη τό χάρισμα τῶν γλωσσῶν τῆς Πεντηκοστῆς. Οὕτως, τό τελευταῖον χάρισμα περιέχει τό προηγούμενον, ἀλλά οὐχί ἀντιστρόφως. Οὕτως, ὅποιος ἔχει τό τελευταῖον γνωρίζει τήν ἔννοιαν τοῦ προηγουμένου. Αὐτός, ὁ ὁποῖος ἔχει τό χάρισμα τῶν γλωσσῶν ἤ νοεράν προσευχήν, ἀλλά χωρίς δοξασμόν, ἠμπορεῖ νά ἐξελιχθῇ εἰς τήν διάκρισιν τοῦ προφητικοῦ φρονήματος. Ἀλλά αὐτός, ὁ ὁποῖος δέν ἔχει αὐτό τό χάρισμα, δέν ἠμπορεῖ. «Ἡμεῖς δέ οὐ τό πνεῦμα τοῦ κόσμου ἐλάβομεν, ἀλλά τό Πνεῦμα τό ἐκ τοῦ Θεοῦ, ἵνα εἰδῶμεν τά ὑπό τοῦ Θεοῦ χαρισθέντα ἡμῖν»[117].

Ἐντός μιᾶς τοιαύτης συναφείας κάθε χαρισματοῦχος Κορίνθιος κατά τήν διάρκειαν τῶν συναθροίσεων ἠρμήνευεν ἕνα ψαλμόν, ἤ ἕνα σημεῖον τῆς διδασκαλίας, ἤ μίαν ἐμπειρίαν τῆς ἀποκαλύψεως, ἤ εἶχε κάτι νά πῇ, ἤ νά διερμηνεύσῃ ἤ νά διδάξῃ περί τοῦ χαρίσματος τῶν γλωσσῶν:[118] «Προφῆται δέ δύο ἤ τρεῖς λαλείτωσαν, καί οἱ ἄλλοι διακρινέτωσαν· ἐάν δέ ἄλλῳ ἀποκαλυφθῇ καθημένῳ, ὁ πρῶτος σιγάτω. δύνασθε γάρ καθ’ ἕνα πάντες προφητεύειν, ἵνα πάντες μανθάνωσι καί πάντες παρακαλῶνται· καί πνεύματα προφητῶν προφήταις ὑποτάσσεται· οὐ γάρ ἐστιν ἀκαταστασίας ὁ Θεός, ἀλλ’ εἰρήνης»[119]. Μέ ἄλλα λόγια, οἱ Προφῆται γνωρίζουν τήν μέθοδον τοῦ προφητεύειν. Ἔτσι κάθε διδασκαλία καί ἀνταλλαγή ἀπόψεων μεταξύ ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι μελετοῦν τούς Προφήτας, ἀλλά δέν ἔχουν γίνει ἀκόμη Προφῆται, πρέπει νά γίνεται ὑπό τήν καθοδήγησιν τῶν Προφητῶν. Εἶναι οἱ ἐν Χριστῷ δοξασμένοι, οἱ ὁποῖοι κρίνουν ὅλους, ἀλλά δέν κρίνονται ἀπό κανένα: «Ὁ πνευματικός ἀνακρίνει μέν πάντα, αὐτός δέ ὑπ’ οὐδενός ἀνακρίνεται. τίς γάρ ἔγνω νοῦν Κυρίου, ὅς συμβιβάσει αὐτόν; ἡμεῖς δέ νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν»[120]. Μέ ἄλλα λόγια, οἱ νόες ἤ αἱ διάνοιαι τῶν Ἀποστόλων καί Προφητῶν ἔχουν γίνει ὅπως τοῦ Χριστοῦ χάριν τοῦ δοξασμοῦ, ἀποτέλεσμα τοῦ ὁποίου εἶναι ὅτι δέν ζοῦν πλέον, ἔχοντες σταυρωθῇ καί ἔχοντες ἀποθάνει ὡς πρός τήν ἁμαρτίαν, ἀλλά ζῇ ὁ Χριστός «ἐν αὐτοῖς». Αὐτοί εἶναι οἱ κατ’ ἐξοχήν φίλοι τοῦ Θεοῦ[121].

Ὅ,τι ἔχομεν εἰς τό Α΄ Κορ. 14, 26-33 εἶναι μία ἀνταλλαγή ἐμπειρίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τινός ὑπό τήν καθοδήγησιν τῶν Προφητῶν πρός οἰκοδομήν καί αὔξησιν κατανοήσεως καί τελειώσεως. Αὐτή εἶναι ἡ ἀποστολική μορφή τῆς δημοσίᾳ ἐνώπιον τῆς Ἐκκλησίας ἐξομολογήσεως, ὡς εἶναι σαφές ἐπίσης ἀπό τό Α΄ Κορ. 14, 24, ὅπου, ἡ προφητεία ὁδηγεῖ εἰς τήν ἀνάκρισιν τῶν ἰδιωτῶν καί ἀπίστων καί τήν φανέρωσιν τῶν κρυπτῶν πραγμάτων τῶν καρδιῶν των. Φαίνεται ἀρκούντως σαφῶς ὅτι ἡ προφητεία τοῦ Παύλου καί ἡ πατερική ἀντίληψις τῆς θεολογίας εἶναι ἡ ἰδία. Ὁ Προφήτης καί ὁ Θεολόγος μορφοῦνται διά τῆς καθάρσεως, τοῦ φωτισμοῦ καί τοῦ δοξασμοῦ τῆς καρδίας, ἐν τῷ ὁποίῳ δοξασμῷ ἡ ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διαβρώνει τήν διάνοιαν καί τά πάθη, ὥστε νά μεταβάλῃ τήν ἰδιοτελῆ ἀγάπην εἰς ἀνιδιοτελῆ, «ἥτις οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς».

Ἐκεῖνο, τό ὁποῖον εἶναι σημαντικόν εἶναι ὅτι ὁ Χριστός, τόν Ὁποῖον οἱ χαρισματοῦχοι ἐγνώρισαν διά τῆς ἐμπειρίας εἰς τούς ἑαυτούς των καί εὐκαιριακῶς εἶδον διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Θεοῦ, εἶναι ὁ Ἴδιος Χριστός, τόν Ὁποῖον εὗρον εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην εἰς τόν δοξασμόν τῶν Προφητῶν. Ὁ Παῦλος ἀποκαλύπτει εἰς μίαν σύντομον παρατήρησιν τήν βασικήν δομήν τῆς λατρείας καί πίστεως τῶν ἀποστολικῶν κοινοτήτων: «Εἰ γάρ ἔγνωσαν, οὐκ ἄν τόν Κύριον τῆς Δόξης ἐσταύρωσαν».[122] Ὁ τρόπος κατά τόν ὁποῖον αὐτό τό κείμενον παρεμβάλλεται καί ἡ μοναδικότης του εἰς τάς ἐπιστολάς τοῦ Παύλου σημαίνει ὅτι εἶναι τό δεδομένον τῆς πίστεως ὅλων τῶν πιστῶν. Δέν ἠμπορεῖ νά ὑπάρχῃ ἀμφιβολία περί τῆς ἐννοίας, ἐφ’ ὅσον ὀλίγον πιό πέρα ὁ Παῦλος λέγει ὅτι ὁ Χριστός ἦτο Αὐτός ὁ Ὁποῖος ὡδήγησε τούς Ἑβραίους κατά τήν ἔξοδον ἀπό τήν Αἴγυπτον καί τούς ὑπεστήριζεν καθ’ ὅσον διέμενον εἰς τήν ἔρημον: «ἔπινον γάρ ἐκ πνευματικῆς ἀκολουθούσης πέτρας, ἡ δέ πέτρα ἦν ὁ Χριστός»[123]. Οἱ Γαλᾶται ἐδέχθησαν τόν Παῦλον «ὡς ἄγγελον Θεοῦ, ὡς Χριστόν Ἰησοῦν»[124] - πιθανῶς μία σύγκρισις μέ τήν φιλοξενίαν τοῦ Ἀβραάμ τοῦ Ἀγγέλου τῆς Δόξης. Ὁ Παῦλος δέν βλέπει τόν Χριστόν εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην ὡς κάποιο εἶδος οὐρανίου ἤ ἐπιγείου Μεσσίου, ἀλλά ὡς τόν Ἴδιον τόν Κύριον τῆς Δόξης, ὁ Ὁποῖος ἔγινεν ὁ Μεσσίας διά τῆς Γεννήσεώς Του ὑπό τῆς Παρθένου.

Τό ὄνομα προφήτης εἰς τήν Παύλειον χρῆσιν σημαίνει αὐτόν, ὁ ὁποῖος εἶδε τόν Ἴδιον Κύριον τῆς Δόξης, ὡς οἱ Προφῆται τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Αὐτό εἶναι τό κλειδί - παράγων εἰς τήν ἐμπειρίαν τοῦ χαρίσματος τῆς προφητείας καί ἀποτελεῖ τό κέντρον τῆς λατρείας καί σπουδῆς τῆς Παυλείου συναθροίσεως τῶν χαρισματούχων. Ἡ Ἁγία Γραφή, τήν ὁποίαν ἐχρησιμοποίουν, εἶναι ἡ Παλαιά Διαθήκη, εἰς τήν ὁποίαν μέ μάρτυρα τήν ἰδικήν των ἐμπειρίαν τῶν γλωσσῶν, ἔβλεπεν τόν Χριστόν παντοῦ ἐντός τοῦ βίου τῶν Προφητῶν, ὡς τόν Κύριον καί Ἄγγελον τῆς Δόξης. Ἐάν ἐδιάβαζον τήν Παλαιάν Διαθήκην μέ τάς προϋποθέσεις τοῦ Αὐγουστίνου καί τῶν θεολογικῶν του ἀπογόνων, δέν θά ὑπῆρχον ποτέ οὔτε Ἀρειανοί καί Εὐνομιανοί, οὔτε ἱστορικαί Οἰκουμενικαί Σύνοδοι, ὄχι, διότι δέν θά ὑπῆρχον αἱρετικοί, ἀλλά, διότι δέν θά ὑπῆρχον οὔτε Ἀρειανοί, Εὐνομιανοί καί φυσικά οὔτε Ὀρθόδοξοι. Τό νά θεολογῇ κανείς περί ἑνός ἀφηρημένου μονοθεϊσμοῦ πού νομίζει κανείς ὅτι εὑρίσκει εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην, ἤ περί μίας φιλοσοφικῆς ἰδέας τοῦ Θεοῦ, εἶναι ὡσάν νά κάμῃ ἀστρονομίαν κάποιος μέ τήν φαντασίαν του ἀντί μέ τά τηλεσκόπια ὑπό τήν καθοδήγησιν τῶν εἰδικῶν. Ἐξ αὐτῆς τῆς ἀπόψεως οἱ Ἀρειανοί καί Εὐνομιανοί ἀνῆκον εἰς τήν πατερικήν καί βιβλικήν παράδοσιν τῆς ἐμπειρικῆς θεολογίας, ἐνῶ ὁ Αὐγουστῖνος περιεπλανᾶτο εἰς τό πεδίον τοῦ νεοπλατωνικοῦ μυστικισμοῦ καί τοῦ ἀφηρημένου μονοθεϊσμοῦ.

Ὅτι ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἐπίστευεν ὅτι ὁ Θεός ἐν Χριστῷ διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀποκαλύπτει «πᾶσαν τήν ἀλήθειαν» κατά τόν δοξασμόν, εἶναι σαφές ἀπό τήν ἔκθεσιν τῆς διακρίσεως μεταξύ νηπίου καί ἀνδρός. «Ὅτε ἤμην νήπιος, ὡς νήπιος ἐλάλουν, ὡς νήπιος ἐφρόνουν, ὡς νήπιος ἐλογιζόμην· ὅτε δέ γέγονα ἀνήρ, κατήργηκα τά τοῦ νηπίου. βλέπομεν γάρ ἄρτι δι’ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δέ πρόσωπον πρός πρόσωπον· ἄρτι γινώσκω ἐκ μέρους, τότε δέ ἐπιγνώσομαι καθώς καί ἐπεγνώσθην»[125]. Πηγαίνει κανείς ἀπό τήν παιδικήν ἡλικίαν, πού ἦτο κάτω ἀπό τόν νόμον[126], εἰς τήν ἀνδρικήν διά τῆς πίστεως, ἔχων τό χάρισμα τῶν γλωσσῶν, εἰς τήν ὁποίαν ὁ κτιστός νόμος ἀντικαθίσταται διά τοῦ ἀκτίστου νόμου ἐν τῇ καρδίᾳ εἰς τήν ἀνθρωπίνην Του φύσιν. Κατά τήν διάρκειαν αὐτοῦ τοῦ χρόνου βλέπει κανείς «δι’ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι καί γινώσκει ἐκ μέρους καί προφητεύει ἐκ μέρους»[127]. Ὁ Παῦλος ὁμιλεῖ πρό ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι προφητεύουν ὡς ἕν ἀποτέλεσμα τοῦ χαρίσματος τῶν γλωσσῶν. «Ὅταν δέ ἔλθῃ τό τέλειον, τότε τό ἐκ μέρους καταργηθήσεται... Τότε... ἐπιγνώσομαι καθώς καί ἐπεγνώσθην»[128]. Ὅ,τι λέγει ὁ Παῦλος εἶναι ὅτι δέν εἶναι κανείς Προφήτης[129] μόνον, διότι διά τοῦ χαρίσματος τῶν γλωσσῶν αὐτός προφητεύει. Ἀνωτέρα ἀπό τήν προφητείαν εἶναι ἡ κατάργησις ἐν δοξασμῷ, ἡ ὁποία εἶναι ἡ ἔλευσις τοῦ τελείου, ὅταν κάποιος «γινώσκεται», καθώς ὁ Παῦλος «ἐπεγνώσθη» ὑπό τοῦ Θεοῦ. Εἶναι αὐτή ἡ ἐμπειρία, ἡ ὁποία κάνει Ἀποστόλους καί Προφήτας.

Ὅτι ὁ ἀπόστολος Παῦλος θά ἐταράσσετο ἐντελῶς μέ τήν ἰδέαν ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἤ ὁδηγεῖται εἰς «πᾶσαν τήν ἀλήθειαν» ἤ εἰς μίαν καλυτέραν ἀντίληψιν «πάσης της ἀληθείας», φαίνεται σαφῶς ἀπό τό ἀκόλουθον: «Ἀλλά καθώς γέγραπται, ἅ ὀφθαλμός οὐκ εἶδε καί οὖς οὐκ ἤκουσε καί ἐπί καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη, ἅ ἠτοίμασεν ὁ Θεός τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν. ἡμῖν δέ ὁ Θεός ἀπεκάλυψε διά τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ»[130]. Διά τόν Παῦλον, ὁ Θεός ἀποκαλύπτει εἰς κάθε δοξασμένον «ὅσα» ἐκ τῶν «πραγμάτων», «ἅ ἠτοίμασεν ὁ Θεός τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν». Μέ ἄλλα λόγια, «πᾶσαν τήν ἀλήθειαν»[131] εἰς τήν ὁποίαν θά συμμετάσχουν ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ἀγαποῦν τόν Θεόν.

Φαίνεται σαφῶς ὅτι πουθενά εἰς τήν Καινήν Διαθήκην δέν εὑρίσκομεν τήν ἰδέαν ὅτι «πᾶσα ἡ ἀλήθεια» ἀποκαλύπτεται εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ἤ ὅτι ἡ Ἐκκλησία ὁδηγεῖται εἰς μίαν κατανόησιν «πάσης τῆς ἀληθείας». «Πᾶσα ἀλήθεια», ἡ ὁποία εἶναι ὁ Χριστός, καί ἀποκαλύπτεται διά τοῦ Πνεύματός Του ἤ τοῦ Πνεύματος τῆς Ἀληθείας, εἰς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι δοξάζονται εἰς τό Σῶμα Του. Τά ἄλλα μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, οἱ ὁποῖοι εἶναι μέλη, διότι ἔχουν τό χάρισμα τῆς προσευχῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀδιαλείπτως ἐν ταῖς καρδίαις των, γινώσκουν, ἤ προφητεύουν, ἤ θεολογοῦν ἐκ μέρους. Εἶναι αὐτοί, οἱ ὁποῖοι βλέπουν «δι’ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι καί γινώσκουν ἐκ μέρους καί προφητεύουν ἐκ μέρους»[132]. Οἱ ὑπόλοιποι ἐξ ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι πιστεύουν εἰς τόν Χριστόν εἶναι νήπιοι ὑπό τόν νόμον. Ὅτι αὐτοί θά ἔπρεπε νά προφητεύουν ἤ νά θεολογοῦν θά ἦτο διά τούς Πατέρας κατά τήν ἀντιμετώπισιν των μέ τούς λαϊκούς ἤ τούς αἱρετικούς, οἱ ὁποῖοι προσεποιοῦντο ὅτι ἦσαν Θεολόγοι.

Ἐφ’ ὅσον θά ἦτο ἀσφαλές νά ὑποθέσωμεν ὅτι ὁ Προφήτης ἦτο εἰς τήν σκέψιν τοῦ Παύλου ἀναγκαῖον μέλος τῆς δομῆς τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ[133] ὧν οὐσιῶδες μέρος τῶν θεμελίων του, παραλλήλως μέ τούς Ἀποστόλους, θά ἐφαίνετο ἐπίσης νά ἀκολουθῇ ὅτι χωρίς αὐτούς δέν ὑπάρχει Ἐκκλησία. Αὐτό φυσικῶς εἶναι ἀληθές, ἐφ’ ὅσον ἐννοήσωμεν ὅτι τό ὄνομα Προφήτης σημαίνει αὐτόν, ὁ ὁποῖος ὡς οἱ Ἀπόστολοι ἔχει τήν ἐμπειρίαν τοῦ δοξασμοῦ. Οὕτως, εἴτε ὀνομάζονται Προφῆται εἴτε Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας εἶναι δευτερεῦον. Τό σπουδαῖον εἶναι ὅτι ἐκεῖνοι μέ τήν ἀδιάλειπτον προσευχήν, οἱ ὁποῖοι φθάνουν εἰς δοξασμόν εἶναι ὁ κεντρικός πυρήν τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως, ἐφ’ ὅσον χωρίς αὐτούς δέν ὑπάρχει Σῶμα Χριστοῦ. Εἴτε κάποιος ἔχει τοιούτους Πατέρας εἰς τάς συγκεκριμμένας τοπικάς Ἐκκλησίας, ἤ εἰς τά μοναστήρια, δέν ἀλλάζει τό γεγονός ὅτι αὐτοί εἶναι οἱ εἰδικοί διά τήν πρόοδον τῶν μελῶν τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Χωρίς αὐτούς τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας γίνονται ἕν σύστημα μαγείας. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος δέν λέγει ὅτι τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ οἰκοδομεῖται ὄντως διά τοῦ Βαπτίσματος, Χρίσματος, Θείας Εὐχαριστίας κ.λ.π., ἀλλά διά τῶν Ἀποστόλων καί Προφητῶν ἐννοῶν Ἀποστόλους καί Πατέρας, οἱ ὁποῖοι γεννοῦν πνευματικῶς ἄλλους ἐν Χριστῷ, ἑτοιμάζοντες αὐτούς διά τήν ἀποδοχήν τῆς προσευχῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν ταῖς καρδίαις των. Μόνον μέσα εἰς αὐτά τά πλαίσια τά Μυστήρια τοῦ Βαπτίσματος, Χρίσματος, Θείας Εὐχαριστίας, Ἱερωσύνης, Ἐξομολογήσεως, Μετανοίας κ.λ.π. δέν εἶναι μαγεία.

Μέ τάς δεδομένας προϋποθέσεις, αἱ ὁποῖαι παρουσιάσθησαν εἰς τήν μελέτην ταύτην, θά ἔπρεπε νά εἶναι σαφές διατί, ἐκτός του Αὐγουστίνου, κανείς Πατήρ τῆς Ἐκκλησίας δέν ἐφαντάσθη τόν ἑαυτόν του νά εἶναι ἀπησχολημένος εἰς μίαν δῆθεν προσπάθειαν ἀποπείρας τῆς Ἐκκλησίας νά κατανοῇ τό μυστήριον τοῦ Θεοῦ καί τήν Ἐνσάρκωσιν προοδευτικῶς καλύτερα μέ τήν πάροδον τοῦ χρόνου. Ἡ διατύπωσις τοῦ δόγματος δέν ἔχει καμμίαν σχέσιν μέ οὐδεμίαν προσπάθειαν κατανοήσεως αὐτῶν τῶν μυστηρίων. Ὅλοι οἱ Πατέρες συμφωνοῦν μέ τόν ἅγιον Γρηγόριον τόν Θεολόγον, ἀποκαλούμενον οὕτως, διότι εἶχε φθάσει εἰς τόν δοξασμόν, ὅτι: «Θεόν, φράσαι ἀδύνατον, νοῆσαι δέ ἀδυνατώτερον». Θεολογία εἶναι ἡ περί τοῦ Θεοῦ γνῶσις ἐν ἀδιαλείπτῳ προσευχῇ καί ἡ σπουδή τῆς Γραφῆς καί τοῦ Δόγματος. Εἶναι εἷς ὁδηγός πρός τόν Θεόν εἰς ἕνα ὠκεανόν προλήψεων καί παρανοήσεων περί Αὐτοῦ. Ἀμφότερα καταργοῦνται εἰς τήν θέαν τοῦ Χριστοῦ ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρός Του, διά τοῦ Πνεύματος καί συγχρόνως μία ἐμπειρία, ἡ ὁποία ὑπερβαίνει ρήματα καί νοήματα καί ἐμπνέει τοιαῦτα ρήματα καί νοήματα, τά ὁποῖα θά ὁδηγήσουν ἄλλους εἰς Αὐτόν. Αὐτό σημαίνει ὅτι κάποιος πρέπει νά καθορίσῃ μίαν καθαράν διάκρισιν μεταξύ τοῦ δόγματος καί τοῦ μυστηρίου τοῦ Θεοῦ. Ὁ Αὐγουστῖνος συνέχεε τά δύο καί ἐνόμιζεν ὅτι διά τῆς ἀποδοχῆς τοῦ ἑνός, ἠμποροῦσε νά κατανοήσῃ τό ἄλλο διά τῆς πίστεως. Ἀλλά, ὁ σκοπός τοῦ δόγματος, δέν εἶναι νά γίνῃ κατανοητόν τό μυστήριον, ἀλλά νά καταργηθῇ τό δόγμα ἐν τῷ μυστηρίῳ τοῦ δοξασμοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι ὑπεράνω της κατανοήσεως, ἐφ’ ὅσον ὁ Θεός εἶναι μυστήριον καί παραμένει τοιοῦτον ἀκόμη καί εἰς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι βλέπουν Αὐτόν ἐν Χριστῷ. Ἀκόμη κανείς κατανοεῖ τό δόγμα, ἀλλά μόνον, ὅταν γνωρίζῃ τόν σκοπόν του καί δέν τό συγχέει μέ τόν Ἴδιον τόν Θεόν.

Ἡ διατύπωσις τοῦ δόγματος εἰς τό Σύμβολον τῆς Πίστεως καί εἰς τούς ὅρους τῶν Τοπικῶν καί Οἰκουμενικῶν Συνόδων τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως ἔχει γίνει εἰς κάθε μίαν περίπτωσιν μία ἀντίδρασις πρός αἵρεσιν καί ποτέ ἕν μέρος μίας προβαλλομένης μεθόδου μεταβολῆς τῆς μελέτης ἤ ἐκείνου τοῦ περιφήμου, ἀλλά μή ὑπαρκτοῦ ὅρου «θεολογούμενον» εἰς τό δόγμα. Οἱ Πατέρες θεολογοῦν μέσῳ τῆς συμμορφώσεως τῆς νοήσεώς των πρός: 1) τήν ἀδιάλειπτον προσευχήν των, 2) τήν Γραφήν ἐντός τῆς Παραδόσεως τῶν ἰδικῶν των Πατέρων καί 3) τόν ἰδικόν των δοξασμόν, ἐάν ἦτο εἰς αὐτό τό στάδιον ἤ εἰς τόν δοξασμόν τῶν ἄλλων, ἀλλά ὄχι διά τῆς διαλεκτικῆς.

Διά νά κλείσωμεν αὐτό τό κεφάλαιον σημειώνομεν ὅτι ὁ Ὠριγένης (περίπου 185-255 μ.Χ.) ταυτίζει τήν γλωσσολαλίαν τῆς Α΄ Κορ. μέ τήν ἀδιάλειπτον προσευχήν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ καρδίᾳ καί βλέπει τήν παράδοσιν αὐτήν ἐνεργῶσαν, εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην, ἐφ’ ὅσον αὐτή εἶναι ἐκείνη, ἡ ὁποία ἀναδεικνύει Προφήτας. Οἱ Καππαδόκαι Πατέρες δέν δείχνουν σημεῖα διαφωνίας μέ τόν Ὠριγένην ἐπ’ αὐτοῦ, ἕως ἐκεῖ πού ἦτο δυνατόν νά ἐξακριβώσω. Κατά τήν ἐποχήν τοῦ ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου (344-407), ὅμως, ἡ παράδοσις, ἡ ὁποία εἶχεν ἐπικρατήσει εἰς ὡρισμένους κύκλους τῆς Ἀντιοχείας ἦτο, ὅτι ἡ γλωσσολαλία ἦτο τό χάρισμα, τό ὁποῖον εἶχον οἱ Ἀπόστολοι νά ὁμιλοῦν τάς γλώσσας τῶν λαῶν, τούς ὁποίους εὐηγγελίζοντο. Οὐχ ἧττον ὅμως, τοῦτο τό χάρισμα τῶν γλωσσῶν προϋπέθετε ὅτι συνώδευε τό χάρισμα τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς, τήν ὁποίαν συμφώνως πρός τόν Χρυσόστομον, ὁ Παῦλος ἀναφέρει εἰς τήν Α΄ Κορ. 14, 14-16. Ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας (375-444) φαίνεται ὅτι ἀκολουθεῖ μίαν μέσην ὁδόν σχετικῶς μέ τήν γλωσσολαλίαν τοῦ Παύλου, ἐφ’ ὅσον σημειώνει, καθώς καί ἡμεῖς ἐτονίσαμεν, ὅτι «οὐδείς ἀκούει»[134]. Αὐτός δέν φαίνεται τόσον βέβαιος, ὅσον ὁ Χρυσόστομος ὅτι αὐτό σημαίνει ὅτι οὐδείς κατανοεῖ. Εἶναι σαφές ὅτι αὐτή ἡ προδιάθεσις ἦτο ἀρκούντως ἀνεπτυγμένη ὅτι οἱ Ἀπόστολοι εὑρίσκοντο εἰς ἕν τοιοῦτον πνευματικόν ἐπίπεδον μόνοι τους, ὥστε, ἐν συγκρίσει μέ τά ἰδικά των χαρίσματα, τά ἐπιζῶντα χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἰς τήν Ἐκκλησίαν νά θεωρῶνται κατώτερα. Ὅ,τι εἶναι σπουδαῖον, ὅμως, διά τόν σκοπόν αὐτῆς τῆς ἐργασίας εἶναι ὅτι τό χάρισμα καθ’ ἑαυτό τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς ἐν τῇ καρδίᾳ καί ὁ δοξασμός (θέωσις) ποτέ δέν ἔπαυσαν νά θεωρῶνται ὡς ὁ πυρήν τῆς παραδόσεως ἀπό τήν ἐποχήν τῶν προφητῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.

 6) Συνέπειαι καί συμπεράσματα. 

1) Φαίνεται ὅτι διά νά εἴμεθα συνεπεῖς μέ τήν Παύλειον, πρώϊμον χριστιανικήν καί πατερικήν κατανόησιν τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὡς Ζωῆς τοῦ Κόσμου, θά ἐχρειάζετο νά πλησιάσῃ κάποιος τό θέμα ἀπό τήν πλευράν τῆς ἐμπειρικῆς θεολογίας, ἡ ὁποία ὑπερκαλύπτει τάς θεραπευτικάς ἐπιστήμας. Πιθανῶς, ἠμπορεῖ τις μεθοδολογικῶς νά ξεχωρίσῃ τήν ἐμπειρίαν τῆς προσευχῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ καρδίᾳ ἀπό τό ἐνδιαφέρον διά τήν μετά θάνατον ζωήν, μέ σκοπόν τῆς ἐξετάσεως αὐτοῦ τοῦ φαινομένου εἰς συσχέτισιν μέ ἐκείνας τάς ἐπιστήμας τάς συγγενεῖς μέ τήν ἰατρικήν ἐπιστήμην. Ἡ ὕπαρξις τῆς νοητικῆς ἐνεργείας καί ἡ λειτουργία της ἤ μή, δέν ἠμπορεῖ νά ἀφορᾷ μόνον τούς θεολόγους. Ἀληθῶς, ἡ θεραπεία της κάνει τήν παράδοσιν, ἡ ὁποία γνωρίζει πῶς νά ἐπιτύχῃ αὐτή τήν θεραπείαν, περισσότερον θετικήν ἐπιστήμην ἀπό τήν ψυχιατρικήν εἰς τήν σύγχρονον μορφήν της. Εἰς κάθε περίπτωσιν ἡ ὑπόθεσις τῆς ἐπανενώσεως τῆς χριστιανοσύνης πρέπει νά ἐπιτευχθῇ διά τῆς λήψεως ἐπιστημόνων ἀσχολουμένων μέ τήν ἐξέτασιν αὐτῆς τῆς προσεγγίσεως. Θά δυνάμεθα νά σημειώσωμεν ὅτι οὔτε ἡ Βίβλος οὔτε οἱ Πατέρες θεωροῦν τόν δοξασμόν ὡς ἐμπειρίαν μόνον διά τήν μετά θάνατον ζωήν. Κανονικοί θεραπευταί εἶναι ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι, ὄχι μόνον ἔχουν τήν ἀδιάλειπτον προσευχήν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν ταῖς καρδίαις των, ἀλλά ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ἐπίσης εἶχον τήν ἐμπειρίαν τοῦ δοξασμοῦ εἰς αὐτήν τήν ζωήν. Αὐτοί εἶναι οἱ κύριοι φορεῖς τῆς παραδόσεως τῆς θεραπείας τῆς νοητικῆς ἐνεργείας, δηλαδή τοῦ νοός.

2) Αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ παράδοσις τῶν Προφητῶν, Ἀποστόλων καί Πατέρων, δέν εἶναι πολύ διαφορετική ἀπό τήν παράδοσιν τῶν συγχρόνων ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν. Αἱ ὑποθέσεις καί θεωρίαι δέν ἠμποροῦν νά χωρισθοῦν ἀπό τήν παράδοσιν τῆς ἐμπειρικῆς ἐπαληθεύσεως. Ἡ ἰατρική δέν ἠμπορεῖ νά χωρισθῇ ἀπό τήν διάγνωσιν καί θεραπείαν. Ἡ διάγνωσις καί θεραπεία δέν ἠμποροῦν νά μετατραποῦν εἰς τελετουργικάς πράξεις, αἱ ὁποῖαι δέν ἐπιφέρουν τήν ἀποκατάστασιν ἐξακριβωμένης ὑγείας. Κατά τόν ἴδιον τρόπον, τά Μυστήρια καί ἡ Λειτουργία δέν ἠμποροῦν νά χωρισθοῦν ἀπό τήν κάθαρσιν καί τόν φωτισμόν τοῦ νοός, οὔτε ἠμπορεῖ ἡ πίστις, ἡ προσευχή, ἡ θεολογία καί τό δόγμα νά χωρισθοῦν ἀπό τήν ἐμπειρικήν ἐπιβεβαίωσιν τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ καρδίᾳ καί ἀπό τόν δοξασμόν.

3) Εἰς τήν πραγματικότητα, ὅμως ἡ πίστις, ἡ προσευχή, ἡ θεολογία καί τό δόγμα ἀφ’ ἑνός καί τά Μυστήρια καί ἡ Λειτουργία ἀφ’ ἑτέρου ἔχουν χωρισθῇ ἀπό τήν διάγνωσιν καί θεραπείαν τῆς ἀσθενείας τοῦ νοός. Τοῦτο συνέβη, ὄχι μόνον ἐκτός της Ὀρθοδόξου Παραδόσεως, ἀλλά συμβαίνει ἐπίσης καί ἐντός αὐτῆς. Ἀληθῶς, εἰς τινάς περιπτώσεις αὐτό συνέβη εἰς εὑρεῖα τμήματα τῶν συνοδικῶν Ἐκκλησιῶν καί διά μακρόν χρόνον, ὅταν ὁ παραδοσιακός ἤ πατερικός μοναχισμός ἔχει ἤ εἶχε δι’ ἕνα διάστημα καταπιεσθῇ ἤ τεθῇ εἰς τό περιθώριον.

4) Ἠμπορεῖ κανείς εὔκολα νά διακρίνῃ ἀπό τήν σχέσιν μεταξύ τοῦ φωτισμοῦ καί δοξασμοῦ ἤ δόγματος καί μυστηρίου ὅτι ὑπάρχει πολλή εὐρύτης διά τήν ἀνάπτυξιν τῶν νοητικῶν καί γλωσσολογικῶν μέσων χρησιμοποιουμένων νά βοηθήσουν εἰς τήν προετοιμασίαν τινός νά δεχθῇ τό χάρισμα τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς καί τῆς ἐνδιαθέτου πίστεως, διά νά γίνῃ ναός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ἀλλά αὐτή ἡ νοητική καί γλωσσολογική ἀνάπτυξις δέν εἶναι σημεῖον βαθυτέρας κατανοήσεως. Ἡ ὑψίστη κατανόησις εἶναι ἡ συμμετοχή εἰς τόν δοξασμόν, ὁ ὁποῖος ὑπερβαίνει τήν κατανόησιν. Ἡ Πεντηκοστή οὐδέποτε εἶναι ὑπερβατή καί πάντοτε εἶναι ἐνεργός εἰς τόν φωτισμόν καί τόν δοξασμόν. Οὔτε ὁ φωτισμός οὔτε ὁ δοξασμός ἠμποροῦν νά καθιδρυθοῦν. Ἡ ταυτότης τῆς ἐμπειρίας τοῦ φωτισμοῦ καί δοξασμοῦ μεταξύ τῶν χαρισματούχων δέν συνεπάγεται ἀκριβῆ ταυτότητα εἰς τήν δογματικήν διατύπωσιν, εἰδικῶς ὅταν οἱ χαρισματοῦχοι εἶναι γεωγραφικῶς χωρισμένοι διά μακράν χρονικήν περίοδον. Ἀλλά, ὅταν συναντῶνται εὐκόλως συμφωνοῦν διά τήν ὁμοιομορφίαν τῆς δογματικῆς διατυπώσεως τῆς ταυτοσήμου πνευματικῆς ἐμπειρίας των. Ἡ μεγάλη ὤθησις διά τήν ταυτόσημον δογματικήν διατύπωσιν ἐδόθη κατά τήν διάρκειαν τῆς ἐποχῆς, κατά τήν ὁποίαν ὁ χριστιανισμός ἔγινεν ἡ ἐπίσημος θρησκεία τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας καί διηυκόλυνε τήν ἀνάγκην τῆς κυβερνήσεως νά διακρίνῃ τούς γνησίους θεραπευτάς ἀπό τούς κομπογιαννίτας, κατά τόν ἴδιον τρόπον, κατά τόν ὁποῖον αἱ κυβερνητικαί ὑπηρεσίαι ἔχουν τήν εὐθύνην νά διακρίνουν τά γνήσια μέλη τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης ἀπό τούς κομπογιαννίτας καί τούς πρακτικούς ἰατρούς τῶν πρωτογόνων φυλῶν διά τήν προστασίαν τῶν πολιτῶν των. Ἡ ὀρθόδοξος θεραπευτική ἐπιστεύετο ὅτι εἶναι καί ἀληθῶς ἕν ἐπιβεβαιούμενον καί ἐπαληθεύσιμον φαινόμενον.

5) Ἡ Βιβλική Παράδοσις, ὅπως διεφυλάχθη ἀπό τούς Πατέρας δέν ἠμπορεῖ νά ταυτισθῇ ἤ νά ὑποβιβασθῇ εἰς ἕνα σύστημα ἠθικῶν διδαγμάτων ἤ χριστιανικῆς ἠθικῆς. Εἶναι μᾶλλον εἷς θεραπευτικός ἀσκητισμός, ὁ ὁποῖος δέν πτοεῖται ἀπό κανένα βαθμόν τῆς ἀσθενείας τῆς καρδίας ἤ τοῦ νοός, εἰ μή ἀπό τήν τελείαν πώρωσίν των. Τό νά λάβῃ κανείς τήν μορφήν αὐτοῦ του ἀσκητισμοῦ χωρίς τήν καρδίαν καί τόν πυρῆνα του καί νά τόν ἐφαρμόσῃ εἰς σύστημα ἠθικῶν διδαγμάτων διά τήν προσωπικήν καί κοινωνικήν ἠθικήν εἶναι ὡς νά παρουσιάσῃ μίαν κοινωνίαν πουριτανῶν ὑποκριτῶν, οἱ ὁποῖοι πιστεύουν ὅτι αὐτοί ἔχουν μίαν εἰδικήν ἀπαίτησιν διά τήν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ χάριν τῆς ἠθικῆς των, ἤ τοῦ προορισμοῦ των, ἤ ἀμφοτέρων. Αἱ ἐντολαί τοῦ Χριστοῦ δέν ἠμποροῦν νά τηρηθοῦν διά τινός ἀποφάσεως διά πρᾶξιν ἤ διά τινός ἐμπιστοσύνης εἰς τό ὅτι εἶναι ἐκλεκτοί. Ἕνας ἄνθρωπος μέ σπασμένα πόδια δέν ἠμπορεῖ νά τρέξῃ εἰς ἀγῶνα, ἄν καί τόσον πολύ τό ἐπιθυμεῖ. Ἠμπορεῖ νά τό κατορθώσῃ μόνον ὅταν ἔχουν θεραπευθῇ τά πόδια του καί ἔχουν ἐπανέλθῃ εἰς ἀνταγωνιστικόν βαθμόν δυνάμεως. Κατά τόν ἴδιον τρόπον, κάποιος δέν ἠμπορεῖ νά τηρήσῃ τάς ἐντολάς, ἐκτός ἄν ὑποστῇ τήν κάθαρσιν καί τόν φωτισμόν τοῦ νοός καί φθάσῃ εἰς τό κατώφλιον τοῦ δοξασμοῦ.

6) Ἡ πατερική προσέγγισις εἰς τό θέμα τῆς Γενικῆς Συνελεύσεως τοῦ ΠΣΕ εἰς τό Βανκοῦβερ τό 1983, περιγράφεται εἰς αὐτήν τήν εἰσήγησιν, θά ἔπρεπε νά εἶναι μία σαφής ἔνδειξις ὅτι ἡ προσοχή θά ἔπρεπε ἐπίσης νά στραφῇ εἰς μίαν προσεκτικήν μελέτην τῆς ταυτότητος τῆς Παλαιᾶς καί τῆς Καινῆς Διαθήκης, εἰς τόν θεραπευτικόν ἀσκητισμόν καί εἰς τόν Χριστοκεντρισμόν των. Αὐτό ἠμπορεῖ νά ἀποδειχθῇ τό κλειδί διά τόν διάλογον μέ τούς Ἑβραίους. Ὁ Χριστός εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην δέν εἶναι ὁ Μεσσίας, ἀλλά ὁ Ἄγγελος τοῦ Κυρίου καί τῆς Μεγάλης Βουλῆς, ὁ Κύριος τῆς Δόξης. Δέν εἶναι κάποιος Μεσσίας, ὁ ὁποῖος ἐξυψώθῃ εἰς Θεότητα ὑπό τοῦ ἀρχαίου Χριστιανισμοῦ. Ἀντιθέτως, ἦτο ὁ Κύριος τῆς Δόξης, ὁ Ὁποῖος ἔγινεν ἄνθρωπος διά τῆς Γεννήσεώς Του ἀπό τήν Παρθένον Μαριάμ καί οὕτως ἔγινε Μεσσίας.

7) Οὐδέποτε εἰς τήν ἱστορίαν ἡ Ὀρθόδοξος Παράδοσις ἐξέλαβεν ὅτι οἱ πιστοί εἶναι μία κοινωνία μυημένων, οἱ ὁποῖοι δέν εὐθύνονται διά τήν κοινωνίαν γενικῶς. Ἀντιθέτως, ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανισμός εἰσεχώρησεν εἰς κάθε ἄποψιν τῆς κοινωνίας, εἰδικῶς διά τοῦ θεραπευτικοῦ ἀσκητισμοῦ, εἰς τόν ὁποῖον συμμετεῖχον αὐτοκράτορες, δημόσιοι ὑπάλληλοι, στρατιωτικοί, διανοούμενοι, ἔμποροι, ἀγρόται, ἐργᾶται, νέοι καί γέροι ὁμοίως, οἱ ὁποῖοι ἔβλεπον τόν μοναχισμόν ὡς κέντρον ἀσκήσεως τῆς τελειώσεως τῶν θεραπευτῶν των.

8) Τό ἐνδιαφέρον τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως δι’ ὅλας τάς ὄψεις τῆς Κοινωνίας, τόν πολιτισμόν καί τάς πολιτιστικάς ἐκδηλώσεις ἐπίσης προέρχεται ἀπό τήν συναίσθησιν ὅτι ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ὄχι μόνον ἔχουν νοεράν ἐνέργειαν ἀλλ’ ἐπίσης τήν ἄκτιστον δόξαν, ἤ χάριν, ἤ βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ἐντός αὐτῶν, ἄν καί αὐτά εἶναι εἰς χαμηλήν ἤ σχεδόν μίαν ἀνενεργόν μορφήν ἐξ αἰτίας τῶν ἀσθενειῶν τοῦ νοός καί τῆς ὑποδουλώσεώς του εἰς τήν λογικήν, τά πάθη καί τό περιβάλλον, μέ ἐπακόλουθον τήν ἐπικράτησιν τοῦ φόβου, τοῦ ἄγχους καί ἐξω-πραγματικῶν ἀντιλήψεων. Οἱ Ὀρθόδοξοι ἐπίσης ἐνεργοῦν ὑπό τήν ἀντίληψιν ὅτι 1) ὁ Ἴδιος ὁ Θεός ἐνεργεῖ ἀμέσως εἰς κάθε ἄνθρωπον, ἀνεξαρτήτως τῶν ἐσφαλμένων πεποιθήσεών του καί τῆς θεραπευτικῆς καταστάσεως, 2) ἀγαπᾶ ὅλα τά δημιουργήματα μέ τήν ἰδίαν ἀγάπην καί 3) ὅλοι θά ἴδουν τήν ἄκτιστον δόξαν τοῦ Χριστοῦ, μερικοί ὡς φῶς, ἄλλοι ὡς πῦρ καί σκότος ἐξώτερον, ἀναλόγως ἐάν αἱ καρδίαι των ἔχουν φωτισθῇ ἤ πωρωθῇ.

9) Δέν ὑπάρχει ἄλλη ἕνωσις μέ τόν Χριστόν ἀπό αὐτήν, ἡ ὁποία ἐπιτυγχάνεται διά τῆς καθάρσεως, τοῦ φωτισμοῦ, καί τοῦ δοξασμοῦ εἰς τήν παροῦσαν ζωήν. Ἡ ὁρατή δομή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι καί ἡ ἔκφρασις τῆς ἑνώσεως καί ὁ ἐγγυητής ὅτι ὅλοι αὐτοί, οἱ ὁποῖοι ἐπιθυμοῦν, ἠμποροῦν νά προχωρήσουν εἰς αὐτήν τήν θεραπείαν προσφερομένην διά τοῦ Χριστοῦ μέσῳ τῶν Ἁγίων Του.

10) Τά κριτήρια διά τήν ἐπανένωσιν τῶν διηρημένων Χριστιανῶν δέν ἠμποροῦν νά εἶναι διάφορα ἀπό ἐκεῖνα, διά τήν ἕνωσιν τῶν συνδέσμων τῶν ἐπιστημόνων. Οἱ ἀστρονόμοι θά ἐτρόμαζον μέ τήν ἰδέαν ὅτι θά ἔπρεπε νά ἑνωθοῦν μέ τούς ἀστρολόγους. Οἱ τελευταῖοι θά ἔπρεπε νά γίνουν ἀστρονόμοι, διά νά γίνουν ἀποδεκτοί. Τά μέλη ἑνός συγχρόνου ἰατρικοῦ συνδέσμου θά ἦσαν ἐξ ἴσου τρομαγμένα μέ τήν ὑπόδειξιν ὅτι θά ἔπρεπε νά γίνουν ἕν σωματεῖον, μέ τούς κομπογιαννίτας καί τούς πρακτικούς ἰατρούς τῶν πρωτογόνων φυλῶν. Κατά τόν ἴδιον τρόπον οἱ Πατέρες θά ἐτρόμαζον μέ τήν ἰδέαν διά μίαν ἕνωσιν μεταξύ τῆς παραδόσεώς των καί τῶν ἐκκλησιῶν, αἱ ὁποῖαι ἔχουν μικράν ἤ καθόλου κατανόησιν περί τῆς θεραπείας τῆς καθάρσεως, τοῦ φωτισμοῦ καί τοῦ δοξασμοῦ καί ἔχουν θέσει τήν καθιδρυματικήν αὐθεντίαν εἰς τάς χεῖρας τῶν κομπογιαννιτῶν. Τό πρόβλημα τῆς ἑνώσεως ἁπλοποιεῖται μόνο του εἰς τήν ἐπιτυχίαν τῶν ἐκκλησιῶν νά παράγῃ τά ἀποτελέσματα, διά τά ὁποῖα ὑποτίθεται ὅτι ὑπάρχει. «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται»[135].

 

---

[1] Ὁμιλία ἡ ὁποία ἐξεφωνήθη κατά τήν διάρκειαν τοῦ Π.Σ.Ε. Ὀρθόδοξον Συμβούλιον εἰς τήν Δαμασκόν, 5-9 Φεβρουαρίου 1982 καί ἐδημοσιεύθη εἰς τό Xenia Ecumenica, ἀρ. 39, σελ. 232-275, Helsinki, 1983. Ἡ μετάφρασις ἐδημοσιεύθη εἰς τό «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», ἀφιέρωμα εἰς τόν Παναγιώτατον Μητροπολίτην Θεσσαλονίκης κ.κ. Παντελεήμονα Β΄.

[2] Α΄ Κορ. 13,8-10.

[3] Ἐξ. 3,14.

[4] Ἐξ. 3,6.

[5] Μεγάλου Ἀθανασίου, Κατά Ἀρειανῶν 3,12-14. «12. Εἰ γάρ μή ἦν ἑνότης καί ἴδιον τῆς τοῦ Πατρός οὐσίας γέννημα ὁ Λόγος, ὡς τό ἀπαύγασμα τοῦ φωτός, ἀλλά διειστήκει τῇ φύσει ὁ Υἱός τοῦ Πατρός (77), ἤρκει τόν Πατέρα δοῦναι μόνον, οὐδενός τῶν γενητῶν ἐπικοινωνοῦντος πρός τόν πεποιηκότα ἐν τοῖς διδομένοις, νῦν δέ ἡ τοιαύτη (78) δόσις δείκνυσι τήν ἑνότητα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ. Οὐκ ἄν γοῦν εὔξαιτό τις λαβεῖν παρά τοῦ Θεοῦ (79) καί τῶν ἀγγέλων, ἤ παρά τινος τῶν ἄλλων κτισμάτων, οὐδ’ ἄν εἴποι τις, Δώῃ σοι ὁ Θεός καί ὁ ἄγγελος (80), ἀλλά παρά Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ διά τήν ἑνότητα καί τήν ἑνοειδῆ δόσιν. Διά γάρ τοῦ Υἱοῦ δίδοται τά διδόμενα· οὐδέν δέ ἐστιν, ὅ μή δι’ Υἱοῦ ἐνεργεῖ ὁ Πατήρ, οὕτω γάρ καί ὁ λαβών ἀσφαλῆ τήν χάριν ἔχει. Εἰ δέ ὁ πατριάρχης Ἰακώβ, εὐλογῶν τούς ἐγγόνους Ἐφραῖμ καί Μανασσῆ ἔλεγεν· ΄΄Ὁ Θεός ὁ τρέφων με ἐκ νεότητός μου ἕως τῆς ἡμέρας ταύτης· ὁ ἄγγελος ὁ ρυόμενός με (81) ἐκ πάντων τῶν κακῶν, εὐλογήσαι τά παιδία ταῦτα΄΄, οὐ τῶν κτισθέντων καί τήν φύσιν ἀγγέλων ὄντων ἕνα συνῆπτε (83) τῷ κτίσαντι αὐτούς Θεῷ· οὐδέ ἀφείς τόν τρέφοντα αὐτόν Θεόν παρ’ ἀγγέλου τήν εὐλογίαν ᾔτει τοῖς ἐγγόνοις, ἀλλ’ εἰρηκώς· Ὁ ρυόμενός με ἐκ πάντων τῶν κακῶν, ἔδειξε μή τῶν κτισθέντων τινά ἀγγέλων, ἀλλά τόν Λόγον εἶναι τοῦ Θεοῦ, ὅν τῷ Πατρί συνάπτων ηὔχετο, δι’ οὗ καί οὕς ἐάν θέλῃ, ρύεται ὁ Θεός. Τοῦτον γάρ καί μεγάλης βουλῆς Ἄγγελον τοῦ Πατρός εἰδώς καλούμενον, οὐκ ἄλλον ἤ αὐτόν (84) εἶναι εὐλογοῦντα, καί ρυόμενον ἐκ τῶν κακῶν ἔλεγεν. Οὐ γάρ αὐτός μέν παρά Θεοῦ ἠξίου εὐλογεῖσθαι, τούς δέ ἐγγόνους ἤθελε παρ’ ἀγγέλου· ἀλλ’ ὅν αὐτός παρεκάλει λέγων, ΄΄Οὐ μή σέ ἀποστείλω, ἐάν μή μέ εὐλογήσης΄΄ (Θεός δέ ἦν οὗτος, ὡς αὐτός φησιν ΄΄Εἶδον Θεόν πρόσωπον πρός πρόσωπον΄΄), τοῦτον εὐλογῆσαι καί τούς υἱούς τοῦ Ἰωσήφ (85) ηὔχετο. Ἀγγέλου μέν οὖν ἴδιον τό διακονεῖν τῇ τοῦ Θεοῦ προστάξει· πολλάκις δέ καί προπορεύεται ἐκβάλλειν (86) τόν Ἀμορραῖον, καί πέμπεται φυλάξει τόν λαόν ἐν τῇ ὀδῶ, ἀλλά καί ταῦτα οὐκ ἔστιν αὐτοῦ, τοῦ δέ προστάξαντος καί ἀποστείλαντος αὐτόν Θεοῦ, οὗ καί τό ρύεσθαι ἔστιν, οὕς ἄν αὐτός θελήσῃ ρύεσθαι· (87) διά τοῦτο οὐκ ἄλλος ἤ αὐτός Κύριος ὁ Θεός ὁ ὀφθείς εἶπεν αὐτῶ· ΄΄Καί ἰδού ἐγώ μετά σοῦ, διαφυλάσσων σε ἐν τῇ ὁδῷ πάση, οὗ ἄν πορευθῇς΄΄· καί οὐκ ἄλλος, ἀλλά πάλιν ὁ Θεός ὁ ὀφθείς ἐπέσχε τοῦ Λάβαν τήν ἐπιβουλήν, κελεύσας αὐτῷ μή λαλῆσαι πονηρά τῷ Ἰακώβ, καί αὐτός δέ οὐκ ἄλλον ἤ τόν Θεόν παρεκάλει λέγων· ΄΄Ἐξελοῦ με (88) ἐκ χειρός τοῦ ἀδελφοῦ μου Ἠσαῦ, ὅτι φοβοῦμαι αὐτόν΄΄· καί γάρ καί ταῖς γυναιξίν ὁμιλῶν ἔλεγεν, ὅτι (89) ΄΄Οὐκ ἔδωκεν ὁ Θεός τῷ Λάβαν κακοποιῆσαί με. 13. Διά τοῦτο καί ὁ Δαβίδ οὐκ ἄλλον ἤ αὐτόν τόν Θεόν παρεκάλει περί τοῦ ρυσθῆναι. ΄΄Πρός σέ, Κύριε, ἐν τῷ θλίβεσθαί με, ἐκέκραξα, καί ἐπήκουσάς μου· Κύριε, ρῦσαι τήν ψυχήν μου ἀπό χειλέων ἀδίκων, καί ἀπό γλώσσης δολίας΄΄· τούτω καί τήν χάριν ἀνατιθείς ἐλάλησε (90) καί τούς λόγους τῆς ᾠδῆς ἐν τῷ ἑπτακαιδεκάτῳ ψαλμῷ ἐν ᾗ ἡμέρᾳ ἐρρύσατο αὐτόν ὁ Κύριος ἐκ χειρός πάντων τῶν ἐχθρῶν αὐτῶν, καί ἐκ χειρός Σαούλ, καί εἶπεν· ΄΄Ἀγαπήσω σέ, Κύριε, ἡ ἰσχύς μου, Κύριος στερέωμά μου καί καταφυγή μου, καί (91) ρύστης μου΄΄. Ὁ δέ Παῦλος, πολλούς διωγμούς ὑπομείνας, οὐκ ἄλλῳ ἤ τῷ Θεῷ ηὐχαρίστει λέγων· ΄΄Ἐκ πάντων (92) με ἐρρύσατο ὁ Κύριος, καί ρύσεται, εἰς ὅν ἠλπίκαμεν΄΄· καί οὐκ ἄλλος δέ ἤ ὁ Θεός ηὐλόγησε τόν Ἀβραάμ καί τόν Ἰσαάκ· καί ὁ Ἰσαάκ δέ ἐπευχόμενος τῷ Ἰακώβ (93) ἔλεγεν· ΄΄Ὁ Θεός μου εὐλογῆσαι σε, καί αὐξήσαι σε καί πληθυνεῖ σε, καί ἔση εἰς συναγωγάς ἐθνῶν, καί δώῃ σοι τήν εὐλογίαν Ἀβραάμ τοῦ πατρός μου΄΄. Εἰ δέ οὐκ ἄλλου τινός ἐστι τό εὐλογεῖν καί τό ρύεσθαι (94), ἤ τοῦ Θεοῦ, καί οὐκ ἄλλος τις ἦν ὁ ρυόμενος τόν Ἰακώβ ἤ αὐτός ὁ Κύριος, τόν δέ ρυόμενον αὐτόν ὁ πατριάρχης ἐπεκαλεῖτο ἐπί τούς ἐκγόνους (95), δῆλόν ἐστιν, ὡς οὐκ ἄλλον ἐν τῇ εὐχῇ συνῆπτε τῷ Θεῷ ἤ τόν τούτου Λόγον, ὅν διά τοῦτο καί ἄγγελον ἐκάλεσεν, ὅτι μόνος οὗτός ἐστιν ὁ ἀποκαλύπτων τόν Πατέρα, Ὅπερ καί ὁ Ἀπόστολος ἐποίει λέγων· ΄΄Χάρις ὑμῖν καί εἰρήνη ἀπό Θεοῦ Πατρός ἡμῶν καί Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ΄΄· οὕτω γάρ καί ἀσφαλής (96) ἦν ἡ εὐλογία διά τό ἀδιαίρετον τοῦ Υἱοῦ πρός τόν Πατέρα, καί ὅτι μία καί ἡ αὐτή ἐστιν ἡ διδομένη χάρις. Κἄν γάρ ὁ Πατήρ δώῃ, διά τοῦ Υἱοῦ ἐστί τό διδόμενον· κἄν ὁ Υἱός λέγηται χαρίζεσθαι, ὁ Πατήρ ἐστιν ὁ διά τοῦ Υἱοῦ καί ἐν τῷ Υἱῷ παρέχων· ΄΄Εὐχαριστῶ γάρ, φησίν ὁ Ἀπόστολος γράφων Κορινθίοις, τῷ Θεῷ μου πάντοτε περί ὑμῶν ἐπί τῇ χάριτι τοῦ Θεοῦ (98) τῇ δοθείσῃ ὑμῖν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ΄΄. Τοῦτο δέ καί ἐπί φωτός καί ἀπαυγάσματος ἄν τίς ἴδοι· καί γάρ ὅπερ φωτίζει τό φῶς, τοῦτο τό ἀπαύγασμα καταυγάζει, ὅπερ δέ καί φωτός ἐστιν ὁ φωτισμός. Οὕτω καί βλεπομένου τοῦ Υἱοῦ, βλέπεται ὁ Πατήρ· τοῦ γάρ Πατρός ἐστι τό ἀπαύγασμα· καί οὕτως ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός ἕν εἰσι. 14 Τοῦτο δέ ἐπί τῶν γενητῶν καί κτισμάτων (99) οὐκ ἄν τις εἴποι. Οὔτε γάρ, ἐργαζομένου τοῦ Πατρός, ἐργάζεταί τις αὐτά τῶν ἀγγέλων, ἤ ἄλλος τις τῶν κτισμάτων· οὐδέν γάρ τούτων ποιητικόν αἴτιόν ἐστιν, ἀλλά τῶν γινομένων εἰσίν· ἄλλως τε καί κεχωρισμένοι, καί διεστηκότες (1) τοῦ μόνου, καί ἄλλο τήν φύσιν ὄντες, καί ἔργα τυγχάνοντες, οὔτε ἅπερ ἐργάζεται ὁ Θεός, δύνανται ἐργάζεσθαι, οὔτε, καθά προεῖπον, χαριζομένου τοῦ Θεοῦ, συγχαρίζεσθαι· οὔτε βλεπομένου ἀγγέλου, εἴποι ἄν τις ἑωρακέναι τόν Πατέρα. Ἄγγελοι μέν γάρ, ὡς γέγραπται, λειτουργικά πνεύματά εἰσιν εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενοι (2), καί τάς παρ’ αὐτοῦ διά τοῦ Λόγου δωρεάας διδομένας ἀπαγγέλλοντές εἰσι τοῖς λαμβάνουσι. Καί αὐτός δέ ὁ ἄγγελος ὁρώμενος, ὁμολογεῖ ἀπεστάλθαι παρά τοῦ Δεσπότου, ὡς ἐπί Ζαχαρίου ὁ Γαβριήλ, καί ἐπί τῆς Θεοτόκου Μαρίας ὁ αὐτός (3) ὡμολόγησε. Καί ὁ βλέπων δέ ἀγγέλων ὀπτασίαν εἶδεν, ὅτι τόν ἄγγελον εἶδε, καί οὐ τόν Θεόν».

[6] Αὐτόθι, 3,12.

[7] Β΄ Κορ. 3,15.

[8] Ἐξ. 3,2.

[9] Ἐξ. 3,6.

[10] Ἡσ. 9,6.

[11] Ἰω. 1,2. Μ. Βασιλείου, Ἀνατρεπτικός τοῦ Ἀπολογητικοῦ τοῦ δυσσεβοῦς Εὐνομίου Β΄, 18.

[12] Γρηγορίου Νύσσης, Κατά Εὐνομίου 11, 3.

[13] Ἐξ. 33,15, 34,9.

[14] Ἐξ. 33,17.

[15] Ἐξ. 3,2.

[16] Κατά Εὐνομίου 11,3.

[17] Ἰω. 14,2-2.

[18] Πράξ. 2,3-4.

[19] Ἰω. 16,13.

[20] Ἰω. 17,24.

[21] Θεολογικός Λόγος, 2, 3.

[22] Θεολογικός Λόγος, 2, 4.

[23] Ἰω. 16, 11, 16-33. 24.

[24] Ἰω. 16,27.

[25] Ἰω. 15,14-15.

[26] Β΄ Κορ. 1,22, 5,5, Ἐφ. 1,14.

[27] Διά τό μυστήριον τοῦ Σταυροῦ, τήν δικαίωσιν καί τήν καταλλαγήν, βλέπε τό Προπατορικόν Ἁμάρτημα, Ἀθῆναι, 1957, σελ. 60-91, εἰδικῶς ὑποσ. 82.

[28] Ματθ. 5,8.

[29] Α΄ Κορ. 14,14 κ.ἑ.

[30] Γαλ. 4,6-7.

[31] Α΄ Κορ. 14,2.

[32] Α΄ Κορ. 14,6.

[33] Α΄ Κορ. 14,5.

[34] Β΄ Κορ. 3,15.

[35] Ἰω. 14,23.

[36] Α΄ Ἰω. 4,18.

[37] Ἐπιστ. 2.

[38] Δευτ. 6,7.

[39] Θεολογικός Α΄,5.

[40] Αὐτόθι Α΄,3.

[41] Α΄ Κορ. 13,8-9.

[42] Αὐτόθι.

[43] Α΄ Κόρ. 13,12.

[44] Β΄ Κόρ. 3,7 κ.ἑ.

[45] Α΄ Κορ. 13,8.

[46] Γαλ. 3,26-27.

[47] Γαλ. 4,6-7.

[48] Γαλ. 3,21.

[49] Α΄ Κορ. 13,5.

[50] Ἰω. 14,2-3.

[51] Ἰω. 14,16-17.

[52] Ἰω. 14,20.

[53] Ἰω. 14,19.

[54] Ἰω. 14,21.

[55] Ἰω. 14,23.

[56] Ἰω. 14,26.

[57] Ἰω. 15,26-27.

[58] Ἰω. 16,13-16.

[59] Ἰω. 17,24.

[60] Ἰω. 16,5-7.

[61] Ἰω. 20,17.

[62] Ἰω. 20,29.

[63] Πράξ. 1,5, πρβλ. Ματθ. 3,12.

[64] Πράξ. 2,3-4.

[65] Πράξ. 9,18, 22,16.

[66] Πράξ. 19,5-6.

[67] Πράξ. 10,44-47.

[68] Πράξ. 11,17.

[69] Α΄ Κορ. 14,16.

[70] Α΄ Κορ. 4,14-15.

[71] Α΄ Κορ. 1,14-16.

[72] Α΄ Κορ. 12,13.

[73] Α΄ Κορ. 12,30.

[74] Α΄ Κορ. 12,28.

[75] Α΄ Κορ. 14,18-19.

[76] Α΄ Κορ. 14,15.

[77] Ἐφεσ. 5,18-20.

[78] Α΄ Κορ. 12,18,29.

[79] Α΄ Κορ. 14,1,5.

[80] Ἀντικατεστάθησαν αἱ δύο παράγραφοι μέ δύο ἄλλας παραγράφους κατά παράκλησιν τοῦ συγγραφέως.

[81] Α΄ Κορ. 14,5.

[82] Α΄ Κορ. 14,13-19.

[83] Α΄ Κορ. 14,17.

[84] Α΄ Κορ. 14,16.

[85] Α΄ Κορ. 14,10-11.

[86] Α΄ Κορ. 14,2.

[87] Α΄ Κορ. 14,6.

[88] Α΄ Κορ. 14,24-25.

[89] Α΄ Κορ. 12,10.

[90] Α΄ Κορ. 14,22.

[91] Α΄ Κορ. 11,30.

[92] Ρωμ. 12,1-2.

[93] Ρωμ. 7,23.

[94] Ρωμ. 7,25, 8,1-2.

[95] Ρωμ. 8,10.

[96] Ρωμ. 8,14-16.

[97] Ρωμ. 8,26-27.

[98] Ρωμ. 8,9.

[99] Γαλ. 3,24.

[100] Γαλ. 3,26-27, 6-7.

[101] Γαλ. 3,28.

[102] Α΄ Κορ. 11,3.

[103] Α΄ Κορ. 14,3.

[104] Α΄ Κορ. 14,4.

[105] Α΄ Κορ. 14,31.

[106] Α΄ Κορ. 14,34-36.

[107] Πράξ. 2,17.

[108] Α΄ Κορ. 12,28.

[109] Α΄ Κορ. 12,26-28.

[110] Α΄ Κορ. 13,5.

[111] Α΄ Κορ. 13,8.

[112] Α΄ Κορ. 13,10-12.

[113] PG 95, 300ΑΒ.

[114] Κέφ. 3.

[115] Collationes Χ,10.

[116] Ἱστορία τῶν Φράγκων, 5,10.

[117] Α΄ Κορ. 2,12.

[118] Α΄ Κορ. 14,26.

[119] Α΄ Κορ. 14,29-33.

[120] Α΄ Κορ. 2,15-16.

[121] Γαλ. 2,18-20.

[122] Α΄ Κορ. 2,8.

[123] Α΄ Κορ. 10,1-5.

[124] Γαλ. 4,14.

[125] Α΄ Κορ. 13,9-12.

[126] Γαλ. 3,24.

[127] Α΄ Κορ. 13,9-12.

[128] Α΄ Κορ. 13,10-12.

[129] Α΄ Κορ. 12,29.

[130] Α΄ Κορ. 2,9-10.

[131] Ἰω. 16,13.

[132] Α΄ Κορ. 13,12.

[133] Ἐφεσ. 2,19-22, 5-6, 4,11-13, Α΄ Κορ. 12,28.

[134] Α΄ Κορ. 14,2.

[135] Ματθ. 5,8.