«Το μυστήριο του Χριστού» 2023-4: Το έργο του Ιησού Χριστού

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ι' τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Τό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ», περιόδου Α', ἔτους 2023-2024. 

Εἰσαγωγικά: Τό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ συνίσταται στό γεγονός ὅτι, γιά τή σωτηρία τοῦ κόσμου, δύο «τέλειες» φύσεις, ἡ θεία καί ἡ ἀνθρώπινη, ἑνώθηκαν στό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ Λόγου «ἀτρέπτως», «ἀσυγχύτως», «ἀδιαιρέτως» καί «ἀχωρίστως» καί ἀπετέλεσαν τόν ἕνα Κύριο Ἰησοῦ Χριστό. Ἡ ἕνωση αὐτή ἀποκαλεῖται «ὑποστατική» ἤ, ἀκριβέστερα, «καθ’ ὑπόστασιν» ἕνωση, καί ἀποτελεῖ μοναδική καί ἀνεπανάληπτη περίπτωση ἑνώσεως. Δέν ταυτίζεται οὔτε μέ τήν «κατά φύσιν» ἤ «κατ’ οὐσίαν» ἕνωση, δηλ. μέ τόν τρόπο πού «κοινωνοῦν» (ἑνώνονται) τά τρία πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος μεταξύ τους ἤ οἱ ἄνθρωποι μεταξύ τους, οὔτε μέ τήν «κατ’ ἐνέργειαν» ἤ «κατά χάριν» ἕνωση, δηλ. μέ τόν τρόπο πού «κοινωνοῦν» (ἑνώνονται) οἱ Προφῆτες, οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Ἅγιοι μέ τόν Θεό. 

Ἀκολουθίες τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως: Ἡ ἕνωση τῶν δύο φύ σεων στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ἔχει συγκεκριμένα ἀποτελέσματα, ὅπως: α) Ἡ «κοινοποίηση» ἤ «ἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτων». Λόγῳ τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως, ἰδιότητες καί ὀνόματα τῆς θείας φύσεως ἀποδίδονται στήν ἀνθρώπινη καί ἀντίστροφα: «ἐνεργεῖ ἑκατέρα μορφή μετά τῆς θατέρου κοινωνίας ὅπερ ἔσχηκεν ἴδιον» (ἅγ. Λέων Ρώμης). Ἡ «ἀντίδοση» γίνεται στό ἕνα πρόσωπο ἤ στή μία ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ Λόγου. Ἔτσι, ὁ Χριστός ἀποκαλεῖται «Θεός παθητός», «Ἐσταυρωμένος Κύριος τῆς Δόξης», «Ἄνθρωπος ἄναρχος», «Παιδίον προαιώνιον» κ.ἄ. β) Ἡ Παρθένος Μαρία κατέστη ἀληθῶς Θεοτόκος. Ἡ Παρθένος Μαρία δέν ἔτεκε «ἄνθρωπον Θεοφόρον», ἀλλά «Θεόν ἐνανθρωπήσαντα», γι’ αὐτό εἶναι ὄχι «καταχρηστικῶς», ἀλλά «ὄντως» καί «κυρίως Θεοτόκος». Ἡ Νεστοριανισμός ξέσπασε μέ ἀφορμή τόν ὅρο «Θεοτόκος»: ἡ μή ἀποδοχή του συνιστᾶ Νεστοριανισμό. Ἤδη, ὅμως, πρό τῆς ἐμφανίσεως τοῦ Νεστοριανισμοῦ ὁ ἅγ. Γρηγόριος ὁ Θεολόγος εἶχε διακηρύξει ὅτι, ὅποιος δέν ἀποκαλεῖ τήν Παρθένο Μαρία «Θεοτόκο» εἶναι «ἐκτός τῆς θεότητος» (μακράν τοῦ Θεοῦ). γ) Ἡ θέωση τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἀνθρώπινη φύση τοῦ Κυρίου ἐθεώθη πλήρως κατά τήν ἕνωσή της μέ τή θεία φύση. Ὄχι ὅπως θεοῦνται οἱ Ἅγιοι («ἐνεργείᾳ), ἀλλά «παρουσίᾳ ὅλου τοῦ Χρίοντος» (ἅγ. Ἰωάννης Δαμασκηνός). Ὡστόσο, «θεωθεῖσα οὐκ ἀνῃρέθη, ἀλλ’ ἐν τῷ ἰδίῳ αὐτῆς ὅρῳ τε καί λόγῳ διέμεινεν» (ΣΤ΄ Οἰκ. Σύνοδος), δηλ. παρέμεινε στά ὅριά της καί δέν μετεβλήθη σέ θεία φύση (Μονοφυσιτισμός). δ) Ἡ δυνατότητα κοινωνίας μέ τόν Θεό καί θεώσεως. Ἡ θέωση τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ ἔχει σωστικά ἀποτελέσματα γιά κάθε ἄνθρωπο. Μποροῦμε καί ἐμεῖς νά κοινωνοῦμε μέ τόν Θεό, νά σωζόμεθα καί νά θεωνόμεθα, λόγῳ ἀκριβῶς αὐτῆς τῆς ἑνώσεως καί θεώσεως.

Τό ἐπί γῆς ἔργο τοῦ Χριστοῦ: Ὁ Κύριος, ἐρχόμενος στόν κόσμο, ὑπέστη δεύτερη Γέννηση «ἐν χρόνῳ», τήν «ἐκ Μαρίας τῆς Παρθένου», μετά τήν πρώτη, τήν «ἐκ τοῦ Πατρός» καί τήν «πρό πάντων τῶν αἰώνων». Ἡ Ἐκκλησία ἑορτάζει τούς σταθμούς τοῦ ἐπί γῆς βίου τοῦ Ἰησοῦ (Γέννηση, Βάπτιση, Ὑπαπαντή, Μεταμόρφωση, Σταύρωση, Ἀνάσταση κ.λπ.) ὡς σταθμούς τῆς σωτηρίας μας, δηλ. γιά τίς σωτηριώδεις συνέπειές τους. Τό ἐπί γῆς ἔργο τοῦ Κυρίου συνίσταται: α) στή διδασκαλία, β) στά θαύματα  καί γ) στό Πάθος καί στήν Ἀνάσταση. Τά θαύματα, εἰδικότερα, εἶναι, i) θεραπεῖες ἀσθενῶν, ii) θεραπεῖες (ἀπελευθερώσεις δαιμονιζομένων) και iii) ἀναστάσεις νεκρῶν. Ὡστόσο, κατ’ ἐξοχήν ἔργο τοῦ Κυρίου ἦταν τό Πάθος καί ἡ Ἀνάσταση. Γιά τήν ἀκρίβεια, ὁ Κύριος δέν ἦλθε στόν κόσμο γιά νά διδάξει, οὔτε γιά νά θαυματουργήσει, ἀλλά γιά νά σταυρωθεῖ καί νά ἀναστηθεῖ, ἤ διαφορετικά ἦλθε «ἵνα διά τοῦ θανάτου καταργήσῃ τόν τό κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου, τοῦτ’ ἔστι τόν διάβολον» (Ἑβρ. 2,14) καί «ἵνα λύσῃ τά ἔργα τοῦ διαβόλου» (Α΄ Ἰω. 3,8)! Ἡ διδασκαλία καί τά θαύματα μποροῦσαν νά γίνουν καί μέσῳ ἄλλων (ἀπεσταλμένων τοῦ Θεοῦ), ὅπως ἤδη συνέβαινε. Ἡ διδασκαλία ὑπῆρχε ἤδη μέσῳ τοῦ Νόμου καί τῶν Προφητῶν. Ὅλη σχεδόν ἡ διδασκαλία τοῦ Κυρίου, ὑπάρχει στήν Παλαιά Διαθήκη, ἀκόμη καί ἡ «καινή ἐντολή» (Ἰω. 13,34) τῆς ἀγάπης: «Ἀγαπήσεις Κύριον τόν Θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου καί ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς σου καί ἐξ ὅλης τῆς δυνάμεώς σου» (Δευτ. 6,5), «ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν» (Λευ. 19,18). Ὁ Κύριος ἁπλῶς «πλήρωσε» (συμπλήρωσε) τόν Νόμο. Ὡστόσο, δίδασκε μέ ἐξουσία καί ὄχι ὅπως οἱ Γραμματεῖς, οἱ Φαρισαῖοι ἤ ὁποιοιδήποτε ἄλλοι δάσκαλοι. Θαύματα ἔκαναν καί οἱ Προφῆτες καί «θαύματα» γίνονται ἀκόμη καί μέ τήν ἐνέργεια τοῦ διαβόλου («σημεῖα καί τέρατα ψεύδους», Β΄ Θεσ. 2,9). Ὡστόσο, ὁ διάβολος ἐνεργεῖ μόνο φυσικές ἐνέργειες καί ἀπάτες, οἱ Προφῆτες καί οἱ Ἅγιοι θαυματουργοῦν μέ ξένη δύναμη (τή δύναμη τοῦ Χριστοῦ), ὁ Χριστός ὅμως, ἐνεργεῖ αὐθεντικά θαύματα (πραγματικές ἀναιρέσεις τῶν φυσικῶν νόμων) καί μέ τή δική του δύναμη καί ἐξουσία. Ἄν, ὅμως, ἡ διδασκαλία καί τά θαύματα γίνονται καί μέσω ἀπεσταλμένων τοῦ Θεοῦ, τό Πάθος καί ἡ Ἀνάσταση μποροῦσαν νά γίνουν μόνο ἀπό τόν ἴδιο τόν Χριστό καί ἀπό κανέναν ἄλλο.

Τό Πάθος καί ἡ Ἀνάσταση: Εἶναι γνωστή ἡ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας ὅτι ὁ Χριστός θυσιάστηκε γιά τίς ἁμαρτίες μας, ὅτι μέ τό Πάθος καί τήν Ἀνάστασή Του «ἔσωσε» ἤ «λύτρωσε» τό ἀνθρώπινο γένος, ὅτι ἔπαθε «ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς καί σωτηρίας» κ.λπ. Αὐτό σημαίνει, ὅτι τό Πάθος καί ἡ Ἀνάσταση δέν ἀφοροῦν μόνο στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ, ἀλλά εἶναι γεγονότα μέ μεγάλες ἀνθρωπολογικές προεκτάσεις ἤ μᾶλλον ὁ Κύριος ἔπαθε καί ἀνέστη ἀκριβῶς γιά τίς ἀνθρωπολογικές συνέπειες αὐτῶν τῶν γεγονότων. Ἐπί πλέον τό Πάθος τοῦ Χριστοῦ εἶναι «ἑκούσιον», δηλ. ἐλεύθερη ἐπιλογή Του, ἐπειδή στό πρόσωπό Του «οὐδέν ἠναγκασμένον» ὑπάρχει. Ἀπό μιά ἄποψη, ἐπειδή ἡ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ ἀπαιτεῖ τιμωρία γιά κάθε ἀνθρώπινη ἁμαρτία («πᾶσα παράβασις καί παρακοή ἔλαβεν ἔνδικον μισθαποδοσίαν», Ἑβρ. 2,2), ὁ Χριστός τιμωρήθηκε στή θέση μας γιά νά εἴμαστε ἐμεῖς ἐλεύθεροι ἀπό κάθε τιμωρία. Ἔτσι, ἀπό τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ πηγάζει ἄφεση ἁμαρτιῶν καί τό Αἷμα Του καθαρίζει ὅσους θέλουν καί τό ἐπιζητοῦν ἀπό κάθε ἁμαρτία. Ἀπό ἄλλη ἄποψη, ἐπειδή μετά τήν πτώση γίναμε αἰχμάλωτοι (δοῦλοι) τοῦ διαβόλου, ὁ Κύριος μέ τό Αἷμα Του πλήρωσε τό ἀντίτιμο («λύτρον») γιά τήν ἀπελευθέρωσή μας. Ἔτσι, εἴμαστε «ἐξηγορασμένοι» καί «ἀπελεύθεροι» μέ τό Αἷμα τοῦ Κυρίου. Ὡστόσο, ἡ μεγαλύτερη σύνέπεια εἶναι ὅτι μέ τό Πάθος καί τήν Ἀνάσταση καταργεῖται ὁ μέγιστος ἐχθρός τοῦ ἀνθρώπου, ὁ θάνατος, καθώς καί «ὁ ἔχων τό κράτος τοῦ θανάτου», δηλ. ὁ διάβολος. Εἰδικότερα, μέ τόν Θάνατο τοῦ Κυρίου ἡ Ψυχή χώρισε ἀπό τό Σῶμα Του, ὅπως καί στούς ἀνθρώπους, ὡστόσο ἡ Θεότητα (θεία φύση) παρέμεινε ἑνωμένη καί μέ τήν Ψυχή καί μέ τό Σῶμα. Ἔτσι, τό Σῶμα τοῦ Κυρίου στόν Πανάγιο Τάφο δέν ὑπέστη «διαφθοράν» (ἀποσύνθεση), ἡ δέ Ψυχή κατῆλθε στόν ἅδη μετ’ ἐξουσίας. Ἐκεῖ «εὐηγγελίσατο» (κήρυξε τό Εὐαγγέλιο) στούς δεσμίους τοῦ ἅδη καί ἔσωσε τούς πιστεύσαντας. Ἡ κάθοδος τῆς Ψυχῆς τοῦ Χριστοῦ στόν ἅδη, ἑνωμένης μέ τήν θεότητα, ἦταν πανωλεθρία γιά τό κράτος τοῦ θανάτου: ἀπελευθέρωσε τούς Δικαίους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί τούς πιστεύσαντας στό κήρυγμά Του ἀπό τήν ἐξουσία τοῦ διαβόλου. Πρίν τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, Δίκαιοι καί ἁμαρτωλοί, κατέβαιναν στόν ἅδη. Μέχρι τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου άκόμη καί οἱ Δίκαιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τελοῦσαν σέ κατάσταση αἰχμαλωσίας τοῦ διαβόλου: ἄλλο εἶναι ἡ ὕπαρξη Δικαίων στήν Παλαιά Διαθήκη καί ἄλλο ἡ ἀπελευθέρωσή τους μέ τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ. Μετά τήν Ἀνάσταση, ὅμως, στόν ἅδη κατεβαίνουν μόνο οἱ ἁμαρτωλοί. Οἰ ἀνθρωπολογικές προεκτάσεις τῆς Ἀναστάσεως ἐκφράζονται μέ τόν καλύτερο τρόπο εἰκαστικά στήν Ὀρθόδοξη εἰκόνα τῆς Ἑορτῆς. Σ’ αὐτήν ὁ Κύριος εἰκονίζεται μέ λευκά ἐνδύματα καί μέσα σέ Φῶς νά ἐξέρχεται ἀπό ἕναν σκοτεινό χῶρο, τόν ἅδη. Κρατᾶ τό τρόπαιο τῆς νίκης, τόν τίμιο Σταυρό. Στό κάτω μέρος τοῦ ἅδη εἰκονίζεται δεμένος στά χέρια καί στά πόδια «ὁ ἰσχυρός», ὁ πρώην ἰσχυρός, ὁ διάβολος, «ὁ ἔχων τό κράτος τοῦ θανάτου». Στά πόδια τοῦ Ἰησοῦ εἰκονίζονται σπασμένες οἱ «πύλες τοῦ ἅδου» καί γύρω διασκορπισμένα τά «κλείθρα τοῦ ἅδου» (κλειδιά). Ὁ Κύριος μέ τό χέρι του τραβᾶ καί ἀνασύρει ἀπό τό σκότος (ἤ ἀπό τόν τάφο του) τόν Ἀδάμ, ὄχι ὅμως ἀτομικά, ἀλλά «παγγενῆ» (ὡς φορέα καί ἐκπρόσωπο ὁλόκληρου τοῦ ἀνθρώπινου γένους). Αὐτά σημαίνουν ὅτι μετά τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου ὁ «ἰσχυρός» (διάβολος) εἶναι πλέον «δεδεμένος» (ἀποδυναμωμένος). Οἱ «πύλες τοῦ ἅδου» εἶναι καί μένουν ἀνοικτές. Ὅποιος θέλει, μπορεῖ νά ἀκολουθήσει τόν Χριστό στόν δρόμο τῆς ζωῆς, τῆς ἐλευθερίας καί τῆς πνευματικῆς ἀναστάσεως. Ὅποιος δέν θέλει εἶναι ἐλευθερος νά παραμένει στόν σκοτεινό χῶρο τοῦ ἅδη καί ὑπό τό κράτος τοῦ θανάτου. 

(«Τό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ», Πρόγραμμα Ὀρθόδοξης Κατήχησης, Τρίπολη, Πνευματικό Κέντρο Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως, πλατεία Ἐθνάρχου Μακαρίου. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Α', ἔτος 2023-2024).