«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2023-4: Η θεραπεία του δαιμονιζομένου νέου

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Κ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Α', ἔτους 2023-2024. 

Κείμενο Εὐαγγελίου: «Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ἄνθρωπός τις προσῆλθε τῷ Ἰησοῦ γονυπετῶν αὐτῷ καὶ λέγων· Διδάσκαλε, ἤνεγκα τὸν υἱόν μου πρὸς σέ, ἔχοντα πνεῦμα ἄλαλον. 18. Καὶ ὅπου ἂν αὐτὸν καταλάβῃ, ῥήσσει αὐτόν, καὶ ἀφρίζει καὶ τρίζει τοὺς ὀδόντας αὐτοῦ, καὶ ξηραίνεται· καὶ εἶπον τοῖς Μαθηταῖς σου ἵνα αὐτὸ ἐκβάλωσι, καὶ οὐκ ἴσχυσαν. 19 Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς αὐτῷ λέγει· Ὦ γενεὰ ἄπιστος, ἕως πότε πρὸς ὑμᾶς ἔσομαι; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν; Φέρετε αὐτὸν πρός με. Καὶ ἤνεγκαν αὐτὸν πρὸς αὐτόν. 20 Καὶ ἰδὼν αὐτὸν εὐθέως τὸ πνεῦμα ἐσπάραξεν αὐτόν, καὶ πεσὼν ἐπὶ τῆς γῆς ἐκυλίετο ἀφρίζων. 21 Καὶ ἐπηρώτησε τὸν πατέρα αὐτοῦ· Πόσος χρόνος ἐστὶν ὡς τοῦτο γέγονεν αὐτῷ; Ὁ δὲ εἶπε· Παιδιόθεν. 22 Καὶ πολλάκις αὐτὸν καὶ εἰς πῦρ ἔβαλε καὶ εἰς ὕδατα, ἵνα ἀπολέσῃ αὐτόν· ἀλλ’ εἴ τι δύνασαι, βοήθησον ἡμῖν σπλαγχνισθεὶς ἐφ’ ἡμᾶς. 23 Ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ τό· Εἰ δύνασαι πιστεῦσαι, πάντα δυνατὰ τῷ πιστεύοντι. 24 Καὶ εὐθέως κράξας ὁ πατὴρ τοῦ παιδίου μετὰ δακρύων ἔλεγε· Πιστεύω, Κύριε· βοήθει μου τῇ ἀπιστίᾳ. 25 Ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς ὅτι ἐπισυντρέχει ὄχλος ἐπετίμησε τῷ πνεύματι τῷ ἀκαθάρτῳ λέγων αὐτῷ· Τὸ πνεῦμα τὸ ἄλαλον καὶ κωφόν, ἐγώ σοι ἐπιτάσσω, ἔξελθε ἐξ αὐτοῦ καὶ μηκέτι εἰσέλθῃς εἰς αὐτόν. 26 Καὶ κράξαν καὶ πολλὰ σπαράξαν αὐτόν ἐξῆλθε, καὶ ἐγένετο ὡσεὶ νεκρός, ὥστε πολλοὺς λέγειν ὅτι ἀπέθανεν. 27 Ὁ δὲ Ἰησοῦς κρατήσας αὐτὸν τῆς χειρὸς ἤγειρεν αὐτόν, καὶ ἀνέστη. 28 Καὶ εἰσελθόντα αὐτὸν εἰς οἶκον οἱ Μαθηταὶ αὐτοῦ ἐπηρώτων αὐτόν κατ’ ἰδίαν, ὅτι ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό. 29 Καὶ εἶπεν αὐτοῖς· Τοῦτο τὸ γένος ἐν οὐδενὶ δύναται ἐξελθεῖν εἰ μὴ ἐν προσευχῇ καὶ νηστείᾳ. 30 Καὶ ἐκεῖθεν ἐξελθόντες παρεπορεύοντο διὰ τῆς Γαλιλαίας, καὶ οὐκ ἤθελεν ἵνα τις γνῷ· 31 ἐδίδασκε γὰρ τοὺς Μαθητὰς αὐτοῦ καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς ὅτι ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται εἰς χεῖρας ἀνθρώπων, καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ ἀποκτανθεὶς τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστήσεται» (Μάρκ. 9, 17-31).

Μετάφραση Εὐαγγελίου: «Κάποτε ἕνας ἄνθρωπος πλησίασε τόν Ἰησοῦ, γονάτισε μπροστά του καί εἶπε· Διδάσκαλε, σοῦ ἔφερα τό γιό μου, πού ἔχει πνεῦμα ἄλαλο. 18 Καί ὅπου τόν πιάσει, τόν ρίχνει κάτω, καί ἀφρίζει καί τρίζει τά δόντια του καί ξεραίνεται· καί εἶπα στούς Μαθητές σου γιά νά τό βγάλουν καί δέν μπόρεσαν. 19 Καί ὁ Ἰησοῦς τοῦ ἀποκρίθηκε καί λέγει· Ἄπιστη γενιά, ὡς πότε θά εἶμαι μαζί σας, ὡς πότε θά σᾶς ἀντέξω; Φέρτε μου ἐδῶ τό παιδί. Καί τοῦ τό ἔφεραν. 20 Καί ὅταν τό παιδί εἶδε τόν Ἰησοῦ, ἀμέσως τό πονηρό πνεῦμα τό τράνταξε καί ἔπεσε στή γῆ καί κυλιόταν ἀφρίζοντας. 21 Καί ὁ Ἰησοῦς ρώτησε τόν πατέρα του· Πόσος καιρός εἶναι ἀπό τότε ποῦ τό ἔπαθε; Καί ὁ πατέρας εἶπε· Ἀπό τότε πού ἦταν παιδί. 22 Καί πολλές φορές καί στή φωτιά τόν ἔριξε καί στά νερά γιά νά τόν ἐξολοθρεύσει· ἀλλά ἄν μπορεῖς νά κάνεις κάτι, λυπήσου μας καί βοήθησέ μας. 23 Καί ὁ Ἰησοῦς τοῦ εἶπε· Ἄν μπορεῖς νά πιστέψεις, ὅλα εἶναι δυνατά σ' ἐκεῖνον πού πιστεύει. 24 Καί ἀμέσως φώναξε δυνατά ὁ πατέρας τοῦ παιδιοῦ καί εἶπε μέ δάκρυα· Πιστεύω, Κύριε, βόηθα με στήν ἀπιστία μου. 25 Καί ὅταν εἶδε ὁ Ἰησοῦς ὅτι μαζεύεται κόσμος, πρόσταξε τό ἀκάθαρτο πνεῦμα, λέγοντας· Πνεῦμα ἄλαλο καί κουφό, ἐγώ σέ διατάζω, βγές ἀπό τό παιδί καί νά μήν ξαναμπεῖς σ' αὐτό. 26 Καί τό πνεῦμα, ἀφοῦ ἔβαλε μεγάλη φωνή καί τράνταξε δυνατά τό παιδί, βγῆκε· καί τό παιδί ἔγινε σάν νεκρό, ὥστε πολλοί νά λένε ὅτι πέθανε. 27 Καί ὁ Ἰησοῦς τό ’πιασε ἀπό τό χέρι καί τό σήκωσε καί ἐκεῖνο στάθηκε ὀρθό. 28 Καί ὅταν ὁ Ἰησοῦς μπῆκε στό σπίτι, οἱ Μαθητές του τόν ρώτησαν ἰδιαιτέρως· Γιατί ἐμεῖς δέν μπορέσαμε νά βγάλουμε τό πονηρό πνεῦμα; 29 Καί τούς εἶπε· Αὐτό τό δαιμονικό γένος μέ κανέναν τρόπο δέ βγαίνει, παρά μόνο μέ προσευχή καί μέ νηστεία. 30 Καί ἀφοῦ βγῆκαν ἀπό ἐκεῖ, προχωροῦσαν διασχίζοντας τή Γαλιλαία, καί δέν ἤθελε ὁ Ἰησοῦς νά μάθει κανείς ὅτι περνοῦσε ἀπό ἐκεῖ. 31 Γιατί δίδασκε τούς Μαθητές του καί τούς ἔλεγε· Ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου παραδίνεται στά χέρια τῶν ἀνθρώπων καί θά τόν θανατώσουν καί, ἀφοῦ πεθάνει, τήν τρίτη ἡμέρα θά ἀναστηθεῖ».

Τό πλαίσιο τῆς διήγησης: Τό γεγονός τοποθετεῖται χρονικά λίγο πρό τοῦ Πάθους τοῦ Κυρίου. Ὁ Κύριος μέ τούς Μαθητές κατέρχεται ἀπό τό ὄρος τῆς Μεταμορφώσεως καί συναντᾶ Ἰουδαίους νά συζητοῦν. Ἐκεῖ τόν πλησιάζει ὁ πατέρας ἑνός δαιμονιζομένου νέου καί ἀκολουθεῖ ἡ θεραπεία (ἀπελευθέρωση ἀπό τό δαιμόνιο), σύμφωνα μέ τίς λεπτομέρειες τῆς διήγησης. Στό τέλος ὁ Κύριος ἀποσύρρεται, μένει μόνο μέ τούς Μαθητές Του καί ἀρχίζει νά τούς προλέγει τά σχετικά μέ τό Πάθος καί τήν Ἀνάσταση. Ὡστόσο, τό θέμα τῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς εἶναι ὁ δαιμονισμός. Πρόκειται γιά δαιμονικό πειρασμό, ἀκραίας μορφῆς. Στήν περίπτωση αὐτή ὁ διάβολος δέν πειράζει τόν ἄνθρωπο ἔξωθεν, ἀλλά καταλαμβάνει (ἔστω καί προσωρινά) τήν «ἀκρόπολη» τῆς ψυχῆς, τόν «νοῦ», καί ἀπό ἐκεῖ κατευθύνει ὅλες τίς δυνάμεις τοῦ ἀνθρώπου, τόσο τῆς ψυχῆς, ὅσο καί τοῦ σώματος. Ἔτσι, ἡ ἀνθρώπινη βούληση νεκρώνεται πλήρως. Ὁ δαιμονιζόμενος «ἄγεται καί φέρεται» ἀπό τά δαιμόνια, μέ ἐκδηλώσεις παρόμοιες μέ αὐτές τοῦ ψυχασθενοῦς. Γι’ αὐτό καί συνήθως ἐκλαμβάνεται ὡς ψυχασθενής. Σ’ αὐτό συντείνει καί τό κλίμα ἀπιστίας τῆς ἐποχῆς μας. Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος δυσκολεύεται νά πιστέψει στήν ὕπαρξη τοῦ διαβόλου, ὅπως δυσκολεύεται νά πιστέψει καί στήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ. Μᾶλλον εὐκολότερα ἀποδέχεται τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ, παρά τήν ὕπαρξη τοῦ διαβόλου. Ἀκολουθώντας τήν τάση ἐκλογίκευσης τῶν πάντων, ἀκόμη καί σαφῶς ἐμπειρικῶν δεδομένων, θεωρεῖ τόν περί διαβόλου καί δαιμόνων λόγο τῆς Ἐκκλησίας, ὡς συμβολικές εἰκόνες ἤ παραστάσεις γιά τήν ἔκφραση τοῦ κακοῦ. Καί ὁ ἴδιος ὁ διάβολος ἀπό τήν πλευρά του καλλιεργεῖ τήν ἀντίληψη ὅτι «διάβολος δέν ὑπάρχει», προκειμένου νά ἐπιτελεῖ ἐλεύθερος καί ἀνενόχλητος τό ἔργο του.

Στοιχεῖα Ὀρθόδοξης δαιμονολογίας: Γιά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση ὅμως, ὁ διάβολος καί οἱ δαίμονες εἶναι ἐμπειρικές πραγματικότητες: ὁ Ὀρθόδοξος πιστός ἐμπλέκεται δυναμικά καί διαρκῶς στόν πόλεμο ἐναντίον τοῦ διαβόλου (στόν «ἀόρατο πόλεμο») καί ὁ πόλεμος αὐτός δέν εἶναι θεωρητικός, ἀλλά πραγματικός καί ὀδυνηρός. Ὁ διάβολος καί οἱ δαίμονες ἔχουν πραγματική ὕπαρξη, πραγματική βούληση καί πραγματική δύναμη. Ἡ δύναμή τους δέν πρέπει νά ὑποτιμᾶται (ὁ διάβολος εἶναι «ὁ ἰσχυρός» σέ σχέση μέ τόν ἄνθρωπο). Οἱ δαίμονες εἶναι δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ, «καλά λίαν» ὡς πρός τή φύση τους, γιατί δημιουργήθηκαν ὡς ἄγγελοι φωτεινοί. Ὅμως, κάνοντας «παράχρηση» (κακή χρήση) τῆς ἐλεύθερης βούλησής τους, ἐξέπεσαν ἀπό τήν κατάσταση τοῦ Φωτός καί τῆς Δόξης καί ἔγιναν ἄγγελοι σκοτεινοί. Ἡ βούλησή τους διεστράφη καί ρέπει μονίμως πρός τό κακό: ἐπιθυμοῦν καί ἀπεργάζονται συνεχῶς τό κακό. Ὁ Ἑωσφόρος ἦταν ὁ πρῶτος (ὁ φωτεινότερος) τῶν Ἀγγέλων. Ὁ Κύριος μαρτυρεῖ γιά τήν πτώση του, τήν ὁποία εἶδε ὡς Ἄσαρκος Λόγος πρός τῆς Ἐνανθρωπήσεως Του: «ἐθεώρουν τόν σατανᾶν ὡς ἀστραπήν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα»! (Λουκ. 10,18). Αἰτία τῆς πτώσης του ἦταν ἡ οἴηση (ὑπερηφάνεια): ὁ Ἑωσφόρος θέλησε νά γίνει ὅμοιος μέ τόν Θεό! Εἶπε «ἐν τῇ διανοίᾳ» του: «εἰς τόν οὐρανόν ἀναβήσομαι, ἐπάνω τῶν ἀστέρων τοῦ οὐρανοῦ θήσω τόν θρόνον μου, καθιῶ ἐν ὄρει ὑψηλῷ ... ἀναβήσομαι ἐπάνω τῶν νεφῶν, ἔσομαι ὅμοιος τῷ Ὑψίστῳ»! (Ἡσ. 14, 12-14). Μέ τήν πτώση του συμπαρέσυρε ὁλόκληρο τάγμα ἀγγέλων. Ἔργο του ἔγινε πλέον τό κακό καί ἀντικείμενο ἐκδήλωσης τοῦ κακοῦ κυρίως ὁ ἄνθρωπος, κατ’ ἐξοχήν δέ περίπτωση ἐκδήλωσης τοῦ κακοῦ πάνω στόν ἄνθρωπο εἶναι ἡ ἀνθρώπινη πτώση: ὁ διάβολος εἶναι ἐκεῖνος, πού παρέσυρε τόν ἄνθρωπο στήν πτώση. Ἐξ αἰτίας τοῦ «κατορθώματος» αὐτοῦ, ὁ διάβολος κυριάρχησε στόν κόσμο. Ἔγινε ὁ «ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου» (Ἰω. 12,31) ἤ «ὁ κοσμοκράτωρ τοῦ αἰῶνος τούτου» (Ἐφεσ. 6,12). Ὁ Κύριος ἦλθε στόν κόσμο γιά νά καταλύσει τά ἔργα καί τή δύναμη τοῦ διαβόλου. Ὡστόσο, καί μετά τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ ὁ διάβολος συνεχίζει νά ἐνεργεῖ καί νά ἐκπειράζει, ἰδιαίτερα ὅσους εἶναι μακρυά καί ἐκτός τοῦ Χριστοῦ. Ἐκπειράζει δέ, α) μέσῳ τῆς ἁμαρτίας, β) μέσῳ ἄλλων ἀνθρώπων, γ) μέσῳ λογισμῶν (σκέψεων), δ) μέ ἐνεργειές του, ε) μέ ἄμεσες ἐμφανίσεις του καί στ) μέ τήν δαιμονοκαταληψία (τόν δαιμονισμό). 

Διακριτικά μεταξύ ψυχασθενοῦς καί δαιμονιζομένου: Ἀπό τίς περιπτώσεις δαιμονιζομένων, πού περιγράφονται στά Εὐαγγέλια, διακρίνονται κάποια κοινά στοιχεῖα, τά περισσότερα τῶν ὁποίων εἶναι καί διακριτικά μεταξύ ψυχασθενοῦς καί δαιμονιζομένου, ὅπως: α) Ἡ προσωρινότητα: «ὅπου ἄν αὐτόν καταλάβῃ»! Ἡ δαιμονική κατάληψη δέν εἶναι μόνιμη κατάσταση, ἀλλά ἐπερχόμενη κατά διαστήματα. Ἔπειτα ὁ διαμονιζόμενος συμπεριφέρεται ἐντελῶς φυσιολογικά. Ἡ ψυχασθένεια, ἀντίθετα, ἔχει μονιμότητα καί καταστέλλεται συνήθως μόνο μέ φάρμακα. β) Ἡ ἀπώλεια τῆς προσωπικότητας. Σέ ἀντίθεση μέ τόν ψυχασθενή, ὁ δαιμονιζόμενος δέν διατηρεῖ τά στοιχεῖα τῆς προσωπικότητάς του. Μεταβάλλεται ἡ ὄψη του καί ἡ φωνή του, «γυρίζουν» τά μάτια του, μιμεῖται ζῶα μέ καταπληκτική ὁμοιότητα, εἶναι θέαμα φοβερό («χαλεπός λίαν»). γ) Ἡ ὑπερβολική δύναμη. Ὁ δαιμονιζόμενος τῶν Γαδαρηνῶν ἔσπαγε τίς ἁλυσίδες, μέ τίς ὁποῖες τόν ἔδεναν, καί «οὐδείς ἴσχυεν αὐτόν δαμάσαι» (Μάρκ. 5,4). δ) Ἡ ἐνόχληση ἀπό τή Χάρη. «Ἰδών αὐτόν (τόν Ἰησοῦν) εὐθέως τό πνεῦμα ἐσπάραξεν αὐτόν (τόν δαιμονιζόμενον), καί πεσών ἐπί τῆς γῆς ἐκυλίετο ἀφρίζων». Οἱ δαιμονιζόμενοι τῶν Εὐαγγελίων ἐνοχλοῦντο ἀπό τήν παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Γενικά, οἱ δαιμονιζόμενοι ταράσσονται κυριολεκτικά ὅταν πλησιάζουν ἱερά ἀντικείμενα, ὅπως ὁ τίμιος Σταυρός, οἱ ἱερές εἰκόνες, τά ἅγια λείψανα, ὁ ἁγιασμός, ὅταν πλησιάζουν Ἱερεῖς, ὅταν τούς σταυρώνουν Ἱερεῖς ἤ καί λαϊκοί. Οἱ ψυχασθενεῖς, ἀντίθετα, δέν ἐνοχλοῦνται ἀπό ἱερά ἀντικείμενα. στ) Ἡ βλασφημία. Οἱ δαιμονιζόμενοι ξεσποῦν σέ ἀκατανόμαστες ὕβρεις καί βλασφημίες ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, τῆς Θεοτόκου, τῶν Ἁγίων, τῶν ἱερῶν ἀντικειμένων, τῆς Ἐκκλησίας γενικά, τῶν Κληρικῶν κ.λπ. ζ) Ἡ ἀποκάλυψη κρυπτῶν πραγμάτων. Ὁ διάβολος γνωρίζει καλά ὅλα τά παρελθόντα καί τά παρόντα. Γνωρίζει, ἐπίσης, πολύ καλά τά προσωπικά ἁμαρτήματα καθενός, ἀφοῦ συνήθως ὁ ἴδιος εἶναι ὁ ὑποκινητής τους. Καί τά ἀποκαλύπτει, μέσῳ τῶν ὀργάνων του, γιά νά προσβάλλει, νά ἐκθέσει καί νά εὐτελίσει τόν ἁμαρτάνοντα. η) Ἡ ἀπογύμνωση. Ὁ δαιμονιζόμενος τῶν Γαδαρηνῶν «ἱμάτιον οὐκ ἐνεδυδίσκετο» (Λουκ. 8,27). Ὁ διάβολος ἀρέσκεται στό νά ξεγυμνώνει τόν ἄνθρωπο, ὄχι μόνο στήν περίπτωση τῶν δαιμονιζομένων, ἀλλά καί σέ κάθε περίπτωση. θ) Ἡ ἔξοδος ἀπό τό σπίτι. «Ἐν οἰκίᾳ οὐκ ἔμενεν, ἀλλ’ ἐν τοῖς μνήμασιν» (Λουκ. 8,27). Ἡ οἰκία καί τό οἰκογενειακό περιβάλλον εἶναι μισητά στόν διάβολο, ὁ ὁποῖος ὠθεῖ σέ ἔξοδο ἀπό τό σπίτι καί ἐπιχειρεῖ τήν διάλυση τοῦ «κυττάρου τῆς κοινωνίας», τῆς οἰκογένειας. ι) Οἱ τάσεις αὐτοκαταστροφῆς. «Πολλάκις αὐτόν εἰς πῦρ ἔβαλε καί εἰς ὕδατα, ἵνα ἀπολέσῃ αὐτόν». Ὁ δαιμονιζόμενος ἔχει τάσεις αὐτοκαταστροφῆς καί αὐτοκτονίας. Ὁ δαιμονιζόμενος τῶν Γαδαρηνῶν «ἦν ... κατακόπτων ἑαυτόν λίθοις» (Μάρκ. 5,6). Ὅταν θεραπεύτηκε καί τά δαιμόνια μπῆκαν στούς χοίρους, «ὥρμησε πᾶσα ἡ ἀγέλη τῶν χοίρων κατά τοῦ κρημνοῦ εἰς τήν θάλασσαν καί ἀπέθανον ἐν τοῖς ὕδασιν» (Ματθ. 8,32)

Προϋποθέσεις θεραπείας τοῦ δαιμονισμοῦ: Ὁ δαιμονισμός εἶναι κατάσταση, πού χρήζει θεραπείας, σοβαρότερη ἀπό κάθε φυσική ἀσθένεια (ψυχική ἤ σωματική). α) Στήν προκειμένη περίπτωση, δέν θεραπεύει ὁ γιατρός (κανένας γιατρός!), παρά μόνο ὁ Χριστός, ὁ μόνος ἔχων τήν ἐξουσία νά ἐκδιώκει τά δαιμόνια. Ἐκτός καί ἄνευ τοῦ Χριστοῦ δέν ὑπάρχει θεραπεία. Γι’ αὐτό, οὔτε οἱ Μαθητές μπόρεσαν νά θεραπεύσουν τόν δαιμονιζόμενο νέο. β) Σήμερα, πού στερούμεθα τή σωματική παρουσία τοῦ Χριστοῦ, ὁ Χριστός εἶναι παρών καί ἐνεργεῖ διά τῶν Μυστηρίων Του. Τό Βάπτισμα ἐκβάλει τόν δαίμονα ἀπό τά βάθη τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς καί ἐγκαθιστᾶ ἐκεῖ τήν Χάρη. Τά λοιπά Μυστήρια (ἰδιαίτερα ἡ Ἐξομολόγηση καί ἡ Θεία Κοινωνία), ὁπλίζουν μέ τήν Χάρη καί ἑνώνουν μέ τόν Χριστό. γ) Ὑποκειμενική προϋπόθεση εἶναι ἡ πίστη. Τήν ἀπαίτησε ὁ Κύριος στήν περίπτωση τῆς θεραπείας τοῦ δαιμονιζομένου νέου, ὅπως σέ πολλές ἄλλες περιπτώσεις: ἄν πιστεύεις, «πάντα δυνατά τῷ πιστεύοντι»! δ) Ἄν αἰτία τοῦ δαιμονισμοῦ εἶναι πολλές φορές (ἤ μᾶλλον συνήθως) ἡ ἁμαρτία, ἡ θεραπεία του προϋποθέτει ἀποχή ἀπό τήν ἁμαρτία (τουλάχιστον ἀπό τά βαρέα ἁμαρτήματα). ε) Μέ ἀφορμή τή θεραπεία τοῦ δαιμονιζομένου νέου, ὁ Κύριος μᾶς ἀποκαλύπτει δύο ἰσχυρότατα ὅπλα ἐναντίον τοῦ διαβόλου: τήν προσευχή καί τή νηστεία. Ἄν τά ἔχουμε παραμελήσει, πρέπει νά τά ἐπανεντάξουμε στό πνευματικό μας πρόγραμμα, νά τά ἀναζωπυρώσουμε καί νά τά ἐντατικοποιήσουμε. στ) Ἀπαραίτητη εἶναι καί καλλιέργεια ὅλων τῶν λοιπῶν ἀρετῶν καί ἡ ἐργασία ὅλων τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν. Οἱ ἀρετές «κοινωνοῦν» μεταξύ τους: ἡ μία ἕλκει τήν ἄλλη καί ἡ μία τρέφει τήν ἄλλη. Ὅ,τι ἰσχύει γιά τή θεραπεία τοῦ δαιμονισμοῦ, ἰσχύει καί γιά τήν ἀντιμετώπιση κάθε δαιμονικοῦ πειρασμοῦ καί κάθε δαιμονικῆς προσβολῆς: οἱ δαιμονικές προσβολές ἀποκρούονται διά τοῦ Χριστοῦ, διά τῶν Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας, διά πίστεως, διά τῆς ἀποχῆς ἀπό τήν ἁμαρτία, διά προσευχῆς καί νηστείας, διά τῆς καλλιέργειας τῶν εὐαγγελικῶν ἀρετῶν. 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Α΄, ἔτος 2023-2024).