«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Περιεχόμενο καί ἐφαρμογές τοῦ Πεντηκοστού Ψαλμού

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Δ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ὁ 50ος Ψαλμός, ὁ «Ψαλμός τῆς μετανοίας» τοῦ Προφήτου καί Βασιλέως Δαβίδ, μπορεῖ νά διαιρεθεῖ σέ δύο μέρη. Τό πρῶτο (στίχ. 3-14), ἀμέσως μετά τήν Ἐπιγραφή τοῦ Ψαλμοῦ (στίχ. 1-2), περιλαμβάνει τήν ὁμολογία τῆς ἁμαρτίας τοῦ Δαβίδ καί ἱκετευτικές παρακλήσεις γιά τήν ἄφεσή της. Τό δεύτερο μέρος (στίχ. 15-21), ὅπως βλέπουμε στή συνέχεια, ἀναφέρεται στά εὐεργετικά ἀποτελέσματα τῆς ἀφέσεως καί περιλαμβάνει ὑποσχέσεις εὐχαριστίας, εὐχαριστήρια δοξολογία καί προφητικούς λόγους τοῦ Δαβίδ.

Οἱ καρποί τῆς μετανοίας (στίχ. 15-21): Ὁ ἀνακαινισμένος μέ τήν μετάνοια πρώην ἁμαρτωλός γίνεται τώρα διδάσκαλος τῆς «ὁδοῦ» τοῦ Θεοῦ (τοῦ θείου Νόμου ἤ μᾶλλον τῆς μεθόδου τῆς θεογνωσίας), μέ τούς λόγους του ἤ καί μόνο μέ τό παράδειγμά του. Γίνεται, ἐπίσης, αἰτία πολλοί ἄλλοι ἁμαρτωλοί νά ἐπιστρέψουν στόν Θεό. Ὁ Δαβίδ ζητᾶ καί πάλι τήν συγχώρηση τοῦ φόνου (τοῦ Οὐρία) καί προφητεύει ὅτι μετά ἀπό αὐτήν θά ἀνοίξει τό κλεισμένο ἀπό τήν ἁμαρτία στόμα του καί μέ χαρά θά ὑμνολογήσει τόν Θεό καί τή δικαιοσύνη του. Ἄν καί ἔχει ἤδη λάβει τήν ἄφεση, τά ἀποτελέσματα (οἱ καρποί) τῆς ἀφέσεως θά προκύψουν σιγά - σιγά, σταδιακά. Γνωρίζει ὅτι ὁ Θεός δέν θέλει τόσο τίς θυσίες τῆς Ἰουδαϊκῆς λατρείας, τίς μικρές ἤ τίς μεγάλες (ὁλοκαυτώματα), ἀλλά ἀληθινή θυσία εἶναι ἡ «συντριβή τῆς καρδίας». Ἡ συντριβή εἶναι ἡ ἀρχή τῆς σωτηρίας, κατά τήν ὁποία διαλύεται καί καταρρέει ὁ ἄνθρωπος τῆς ἁμαρτίας, ὁ «παλαιός ἄνθρωπος», καί ἀπό τά συντρίμματά του οἰκοδομεῖται ὁ «καινός ἄνθρωπος», ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ, μέ τά στοιχεῖα τῆς προηγούμενης προσωπικότητάς του, ἀλλά «καινά». Στούς δύο τελευταίους στίχους ὁ Δαβίδ βλέπει μέ τό προφητικό του βλέμμα τήν καταστροφή τῆς Ἱερουσαλήμ ἀπό τούς Βαβυλωνίους (587 π.Χ.) καί εὔχεται γιά τήν ἀνοικοδόμησή της. Βλέπει, ἐπίσης, ὅτι μετά τήν ἀνοικοδόμηση θά προσφέρονται καί πάλι οἱ θυσίες τῆς Ἰουδαϊκῆς λατρείας στόν ἀληθινό Θεό. Ἀλλά βλέπει καί πέρα ἀπό τίς θυσίες αὐτές τή μοναδική Θυσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ πάνω στόν Σταυρό νά εἰκονίζεται καί νά προτυπώνεται στίς θυσίες τῶν μόσχων ἤ καί σέ ἄλλες θυσίες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης!

Ἐφαρμογές τοῦ Ψαλμοῦ - Ἡ ἁμαρτία: Ὁ Ψαλμός ἔχει διαχρονική ἐπικαιρότητα, ἀφοῦ ἀναφέρεται σέ μιά μόνιμη ἀνθρώπινη κατάσταση, τήν ἁμαρτία: «μετάνοια» = ἄρνηση - ἀποστροφή τῆς ἁμαρτίας, «ἄφεση» = ἀπαλλαγή ἀπό τήν ἁμαρτία, συγχώρηση («συγχωρῶ» = βρίσκομαι στόν ἴδιο χῶρο, μπορῶ νά εἶμαι ὅπου μέ ἐμπόδιζε ἡ ἁμαρτία, κοντά στόν Θεό). Ἡ ἀμαρτία εἶναι κατάσταση ἐκτός τοῦ Θεοῦ καί ἐκτός τῆς δημιουργίας Του. Αἰτία της εἶναι ὁ διάβολος καί ὁ ἄνθρωπος καί, εἰδικότερα, ἡ ἐλεύθερη βούληση τοῦ διαβόλου καί τοῦ ἀνθρώπου. Γι’ αὐτό, ἡ ἁμαρτία (ὅπως καί τό κακό) δέν εἶναι «ὄν» ἤ «ὐπόστασις», ἀλλά «προαίρεσις» ἤ «συμβεβηκός» ἤ «παρυπόστασις» ἤ «στέρησις» (ἀπουσία). «Ἐφευρέτης» της εἶναι ὁ διάβολος. Αὐτός πρῶτος ἁμάρτησε καί αὐτός εἰσήγαγε τήν ἁμαρτία στόν κόσμο, μέσῳ τῶν Πρωτοπλάστων, τούς ὁποίους ὁδήγησε στήν πτώση. Ἔκτοτε ἡ ἁμαρτία εἶναι καί παραμένει τό κατ’ ἐξοχήν «ὅπλο» τοῦ διαβόλου: «Ὁ ποιῶν τήν ἁμαρτίαν ἐκ τοῦ διαβόλου ἐστίν, ὅτι ἀπ’ ἀρχῆς ὁ διάβολος ἁμαρτάνει» (Α΄ Ἰω. 3,8). Μετά τήν πτώση ἡ ἁμαρτία κυριάρχησε στόν κόσμο, ὡς «παράσιτος δύναμις». Ἔκτοτε, «κατηρρώστησεν ἡ ἀνθρώπου φύσις τήν ἁμαρτίαν» (ἅγ. Κύριλλος Ἀλεξανδρείας). «Πάντες ἥμαρτον καί ὑστεροῦνται τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ. 3,23). «Οὐκ ἔστι δίκαιος οὐδέ εἷς ... πάντες ἐξέκλιναν, ἅμα ἠχρειώθησαν· οὐκ ἔστι ποιῶν χρηστότητα, οὐκ ἔστιν ἕως ἑνός» (Ρωμ. 3, 10,-12). «Τίς γάρ καθαρός ἔσται ἀπό ρύπου; ἀλλ’ οὐθείς, ἐάν καί μία ἡμέρα ὁ βίος αὐτοῦ ἐπί τῆς γῆς;» (Ἰώβ 14, 4-5). «Ἐὰν εἴπωμεν ὅτι ἁμαρτίαν οὐκ ἔχομεν, ἑαυτοὺς πλανῶμεν καί ἡ ἀλήθεια οὐκ ἔστιν ἐν ἡμῖν» (Α' Ἰω. 1,8). «Ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὤν οὐ συνῆκε, παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς» (Ψαλμ. 48,13 καί 48,21). «Ὁρισμοί» τῆς ἁμαρτίας: α) Κάθε πράξη ἤ λόγος ἤ σκέψη (λογισμός) ἀντίθετα πρός τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. β) Ὁ,τιδήποτε φθείρει τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό ἤ πρός τόν συνάνθρωπο. γ) Ἡ ἀστοχία (ἐκτροπή) ὡς πρός τόν προορισμό μας (τήν ἕνωση καί κοινωνία μέ τόν Θεό). δ) Ἡ παράβαση τοῦ Νόμου ἤ τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἁμαρτία ἔχει καί νομική ὄψη (ἡ ἁμαρτία, ὡς «παράβαση» καί «ἐνοχή»), ἡ ὁποία τονίστηκε ἰδιαίτερα στή Δύση. Ὡστόσο, ἡ Βιβλική καί Πατερική Παράδοση θεωρεῖ τήν ἁμαρτία περισσότερο, ὡς ἀσθένεια τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας. Ὅπως ὐπάρχουν βαρύτερες καί ἐλαφρύτερες ἀσθένειες, ἔτσι «ἔστιν ἁμαρτία πρός θάνατον ... καί ἔστιν ἁμαρτία οὐ πρός θάνατον» (Α' Ἰω. 5, 16-17). Καί στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση γίνεται λόγος γιά «θανάσιμα» καί «συγνωστά» (ἐλαφρότερα) ἁμαρτήματα, τά ὅρια τῶν ὁποίων δέν εἶναι πάντοτε εὐδιάκριτα. Ὡς «θανάσιμα» θεωροῦνται συνήθως τά ἑξῆς μέ τίς ὑποδιαιρέσεις τους: α) ἡ ὑπερηφάνεια, β) ἡ φιλαργυρία, γ) ἡ πορνεία, δ) ὁ φθόνος, ε) ἡ γαστριμαργία, στ) ὁ θυμός καί ζ) ἡ ἀκηδία. Γενικά, ἀποτέλεσμα τῆς ἁμαρτίας εἶναι ὁ θάνατος («τά ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας θάνατος», Ρωμ. 6,23!), ὁ πνευματικός καί ἡ συνέπειά του, ὁ φυσικός ἤ σωματικός θάνατος: «ἐβασίλευσεν ἡ ἁμαρτία ἐν τῷ θανάτῳ» (Ρωμ. 5,21). Ἀκόμη καί ὄταν δέν προκαλεῖ τόν θάνατο (ὅταν δέν εἶναι «θανάσιμη»), ἡ ἁμαρτία πιέζει βάναυσα τόν ἄνθρωπο («σειραῖς δέ τῶν ἑαυτοῦ ἁμαρτιῶν ἕκαστος σφίγγεται», Παρ. 5, 22) καί ὁδηγεῖ σέ καταστάσεις δουλείας («πᾶς ὁ ποιῶν τήν ἁμαρτίαν δοῦλός ἐστι τῆς ἁμαρτίας», Ἰω. 8,34). Ἡ ἁμαρτία εἶναι «εὐπερίστατος» (Ἑβρ. 12,1), ὅταν ὅμως ἐπαναλαμβάνεται γίνεται «ἕξις» («δευτέρα φύσις») καί ἐξελίσσεται σέ πάθος. Τό πάθος εἶναι κατάσταση βαρύτερης ἀσθένειας. Ἡ νόσος τῆς ἁμαρτίας εἶναι ἀνίατη: ποιός μπορεῖ νά ἀπαλλάσσει ἀπό αὐτήν; Μόνο ὁ Θεός: «Ἐγώ εἰμι ὁ ἐξαλείφων τάς ἁμαρτίας σου» (Ἡσ. 43,26)!

Τό Μυστήριο τῆς Μετανοίας: Στήν περίοδο τῆς Χάριτος (στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας) ἡ διαδικασία τῆς μετανοίας καί ἀφέσεως ἐντάσσεται σέ ἕνα ἀπό τά ἱερά Μυστήρια, στήν Ἐξομολόγηση. Ὅπως στήν περίπτωση τοῦ Δαβίδ, ἡ μετάνοια δέν ταυτίζεται μέ τήν ἄφεση, ἀλλά εἶναι προϋπόθεση τῆς ἄφεσης. Ἡ ἄφεση παρέχεται ἀποκλειστικά ἀπό τόν Θεό (στήν περίπτωση τοῦ Δαβίδ μέσῳ τοῦ Προφήτη Νάθαν, στήν περίπτωση τῶν έξομολογουμένων τῆς ἐποχῆς μας, μέσω τοῦ Ἐξομολόγου - Πνευματικοῦ). Κανένας ποτέ μέ τίς δικές του δυνάμεις δέν μπόρεσε νά τήν ἐξασφαλίσει: «τίς δύναται ἀφιέναι ἁμαρτίας εἰ μή εἷς ὁ Θεός;» (Μαρκ. 2,7). Γιά τήν ἀκρίβεια, πηγάζει ἀπό Θυσία τοῦ Κυρίου στόν Σταυρό: «τό αἷμα Ἰησοῦ Χριστοῦ ... καθαρίζει ἡμᾶς ἀπό πάσης ἁμαρτίας» (Α' Ἰω. 1,7). Ἡ Θυσία τοῦ Χριστοῦ ἐνεργεῖ καί προδρομικά, γι’ αὐτό ὑπάρχει ἄφεση καί στήν Παλαιά Διαθήκη, δέν ὑπάρχει, ὅμως, ἀπελευθέρωση ἀπό τήν ἐξουσία τοῦ διαβόλου στήν Παλαιά Διαθήκη: οἱ Δίκαιοι τῆς ἐποχῆς της ἐκρατοῦντο σέ κατάσταση αἰχμαλωσίας, ἀπό τήν ὁποία ἐλευθερώθηκαν μέ τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ. Ἡ Ἐξομολόγηση εἶναι θεοΐδρυτο Μυστήριο. Ἔχει τήν ἀρχή της στήν ἐξουσία, πού ἔδωσε ὁ Κύριος στούς Ἀποστόλους: «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον· ἄν τινων ἀφῆτε τάς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται» (Ἰω. 20, 22-23). «Ἀμήν λέγω ὑμῖν, ὅσα ἐάν δήσητε ἐπί τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένα ἐν τῷ οὐρανῷ, καί ὅσα ἐάν λύσητε ἐπί τῆς γῆς, ἔσται λελυμένα ἐν τῷ οὐρανῷ» (Ματθ. 18,18). Οἱ Πατέρες τήν ἀποκαλοῦν «δεύτερο βάπτισμα», ἐπειδή ἡ ἐνέργειά της εἶναι ἀντίστοιχη μέ αὐτήν τοῦ Βαπτίσματος: παρέχει ἄφεση ἁμαρτιῶν. Ἡ καθολικότητα τῆς ἁμαρτίας καθιστᾶ τήν Ἐξομολόγηση ἀπολύτως ἀπαραίτητη γιά ὅλους: «Νά ἐξομολογεῖσαι τακτικά καί καλά, γιατί καί Πατριάρχης νά εἶσαι, ἄν δέν ἐξομολογεῖσαι, δέν σώζεσαι» (ἅγ. Πορφύριος). Ἡ ἀποχή ἀπό τήν Ἐξομολόγηση καθιστᾶ τόν Χριστιανό νεκρό μέλος τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ διάβολος τήν πολεμᾶ μέ κάθε μέσο, ἐπειδή ἡ ἀποχή ἀπό αὐτήν καθιστᾶ τή Θεία Κοινωνία ἀνενεργό ἤ καί ἐπιζήμια (ἤ ἀκόμη καί θανατηφόρο!), ἡ δέ παρουσία τῆς ἁμαρτίας καθιστᾶ τή σχέση μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου ἀδύνατη. Ὁ διπλός χαρακτήρας τῆς Ἐξομολογήσεως: α) ἄφεση ἁμαρτιῶν καί β) πνευματική καθοδήγηση. Ἡ ἄφεση παρέχεται ἀπ’ ὄλους τούς Ἐξομολόγους κατά τόν ἴδιο ἀκριβῶς τρόπο. Γιά τήν πνευματική καθοδήγηση ἀπαιτεῖται ἔμπειρος Πνευματικός, ὁ ὁποῖος πρέπει νά εἶναι μόνιμος γιά τόν καθένα. Ἡ ἐπιλογή τοῦ κατάλληλου Πνευματικοῦ γίνεται ὅπως ἀκριβῶς ἡ ἐπιλογή τοῦ κατάλληλου - ἔμπειρου Ἰατροῦ. Ὁ Ἐξομολόγος εἶναι ὁ πνευματικός ἰατρός - θεραπευτής ἤ μᾶλλον ὁ πνευματικός νοσοκόμος, πού ἐφαρμόζει τή θεραπευτική μέθοδο - ἀγωγή τοῦ «Ἰατροῦ τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων ἡμῶν», τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ. 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).