«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Η «Λειτουργία των Πιστών» - Μέρος Β΄

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΑ΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ «Λειτουργία τῶν Πιστῶν» ἤ Λειτουργία τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου εἶναι τό δεύτερο καί σημαντικότερο μέρος τῆς Λειτουργίας τῆς Ἐκκλησίας μας. Προηγεῖται ἡ «Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων», καθώς καί ἕνα προπαρασκευαστικό τμῆμα γι’ αὐτό ἀκριβῶς τό δεύτερο μέρος. Ἡ «Λειτουργία τῶν Πιστῶν» διακρίνεται, ἐπίσης, σέ ἐπιμέρους τμήματα, ὅπως α) Οἱ Εὐχές τῶν Πιστῶν, β) Ὁ Χερουβικός Ὕμνος, γ) Ἡ Μεγάλη Εἴσοδος, δ) Τά Πληρωτικά, ε) Ὁ Ἀσπασμός καί ἡ Ὁμολογία (τό Σύμβολο τῆς Πίστεως) καί ζ) Ἡ ἁγία Ἀναφορά, πού εἶναι τό ἐπίκεντρο (ἡ «καρδία») τῆς Θείας Λειτουργίας. Μέρη τῆς Ἀναφορᾶς εἶναι: i) τό Προοίμιο ἤ ὁ Διάλογος, ii) ἡ Εὐχαριστία ἤ ὁ Πρόλογος, iii) ὁ Ἐπινίκιος Ὕμνος, iv) οἱ Λόγοι Συστάσεως («Λάβετε, φάγετε» κ.λπ.), v) ἡ Ἀνάμνηση, vi) ἡ Ἐπίκληση καί vii) τά Δίπτυχα. Ὡστόσο, ἡ Λειτουργία δέν ὁλοκληρώνεται μέ τήν Ἀναφορά. Ἀκολουθοῦν καί ἄλλα μέρη της, τά ὁποῖα εἶναι τά ἑξῆς:

Ἡ Κυριακή Προσευχή: Ἀφοῦ ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἁγία Ἀναφορά, ἀκολουθοῦν σύντομες δεήσεις γιά τήν ὑποδοχή ἤ ἀποδοχή τῶν Τιμίων Δώρων, πού μόλις καθαγιάστηκαν, στό ὑπερουράνιο Θυσιαστήριο. Οἱ Δεήσεις καταλήγουν σέ «παράθεση» (ἐναπόθεση ὅλης τῆς ζωῆς μας στόν Χριστό), ὅπως συμβαίνει καί σέ ἄλλες περιπτώσεις, καί σέ σχετική Εὐχή. Ἀκολουθεῖ ἡ Κυριακή Προσευχή (τό «Πάτερ ἡμῶν»), πού ἀποτελεῖ διακήρυξη τῆς ἐν Χριστῷ κατά Χάριν υἱοθεσίας μας. Ἡ ἐν Χριστῷ υἱοθεσία δέν εἶναι ἰδιότητα κάθε ἀνθρώπου, ἀλλά εἰδικό προνόμιο («ἐξουσία»!), πού λαμβάνουμε στό Βάπτισμα. Εἰδικότερα, λαμβάνουμε τίς ἀπαρχές (τά σπέρματα ἤ τήν δυνατότητα) τῆς θείας υἱοθεσίας, τά ὁποῖα ὀφείλουμε νά ἐνεργοποιήσουμε καί νά ἀξιοποιήσουμε. Ἡ Κυριακή Προσευχή εἶναι θεοδίδακτη καί περιλαμβάνει ὅλα τά στοιχεῖα κάθε αὐθεντικῆς προσευχῆς.

Ἡ Ὕψωση καί ὁ Μελισμός: Ἀκολουθεῖ εἰρήνευση («Εἰρήνη πᾶσι») καί κεφαλοκλισία μέ σχετική Εὐχή, ἐνδείξεις ὅτι ἀκολουθεῖ κάτι σημαντικό. Αὐτό ἐπισημαίνεται καί μέ τό «Πρόσχωμεν» τοῦ Λειτουργοῦ καί εἶναι ἡ ὕψωση τοῦ ἁγίου Ἄρτου (τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ). Στήν ἐκφώνηση τοῦ Λειτουργοῦ «Τά Ἅγια τοῖς ἁγίοις», δηλ. τά Ἅγια ἀνήκουν στούς ἁγίους ἤ μόνο οἱ ἅγιοι μποροῦν νά μετέχουν στό Σῶμα καί στό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, ὁ Λαός ἀπαντᾶ ὅτι, μόνο ἕνας εἶναι Ἅγιος καί Κύριος, ὁ Ἰησοῦς Χριστός! Ἀκολουθεῖ ὁ Μελισμός τοῦ ἁγίου Ἄρτου, μέ σκοπό τή θεία Κοινωνία. Στήν πράξη τοῦ Μελισμοῦ ὁ Λειτουργός ἐπισημαίνει ὅτι «ὁ Ἀμνός τοῦ Θεοῦ», ὁ Χριστός, μελίζεται (τεμαχίζεται), ἀλλά ποτέ δέν διαιρεῖται, «ἐσθίεται» (μεταλαμβάνεται), ἀλλά ποτέ δέν «δαπανᾶται», ἁγιάζοντας ὅσους μεταλαμβάνουν. Ἀκολουθεῖ ἡ Ἕνωση τοῦ ἁγίου Σώματος καί τοῦ ἁγίου Αἵματος: ὁ Λειτουργός ρίχνει στό ἅγιο Ποτήριο τό πρῶτο τμῆμα ἀπό τόν Μελισμό τοῦ ἁγίου Σώματος.

Ἡ θεία Κοινωνία: Μετά τήν Ὕψωση ψάλλεται τό Κοινωνικό, ἀργός ὕμνος κατά τή διάρκεια τῆς θείας Κοινωνίας. Αὐτή διακρίνεται σέ δύο μέρη: α) τήν Μετάληψη τοῦ Λειτουργοῦ ἤ τῶν Λειτουργῶν ἐντός τοῦ Βήματος καί β) τήν Μετάδοση τῆς θείας Κοινωνίας στόν Λαό. Ἀφοῦ συνήθως διαβάσει ὁ Λειτουργός τίς τελευταῖες Εὐχές ἀπό τήν Ἀκολουθία τῆς θείας Μεταλήψεως, κοινωνεῖ ὁ ἴδιος ξεχωριστά, πρῶτα τμῆμα ἀπό τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ καί ἔπειτα μέρος ἀπό τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ ἀπ’ εὐθείας ἀπό τό ἅγιο Ποτήριο. Τό ἴδιο κάνουν καί οἱ τυχόν ἄλλοι Ἱερεῖς ξεχωριστά ὁ καθένας. Ἄν προΐσταται Ἐπίσκοπος, μεταδίδει στούς Κληρικούς, στόν καθένα ξεχωριστά, πρῶτα τό Σῶμα στό χέρι καί ἔπειτα τό Αἷμα ἀπό τό ἅγιο Ποτήριο. Μέ τόν ἴδιο τρόπο κοινωνεῖ ὁ Ἱερεύς τόν Διάκονο, ὅταν δέν λειτουργεῖ Ἐπίσκοπος. Ἔπειτα ὁ Λειτουργός «συστέλλει τά Ἅγια», δηλ. ρίχνει ὅλα τά τμήματα τοῦ ἁγίου Σώματος στό ἅγιο Ποτήριο, ὁλοκληρώνοντας τήν Ἕνωση, καθαρίζει καλά τό ἅγιο Δισκάριο καί τό Εἰλητό (τό ἱερό ὕψασμα, πάνω στό ὁποῖο τελεῖται ἡ Θεία Λειτουργία) ἀκόμη καί ἀπό τά ἐναπομείναντα ἐλάχιστα καί μικρότατα τμήματα τοῦ ἁγίου Σώματος («μαργαρῖτες») καί τά ρίχνει στό ἅγιο Ποτήριο μέ τό τίμιο Αἷμα. Μέ τήν ἐκφώνηση «Μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης προσέλθετε», προσκαλεῖ τόν Λαό γιά τήν Μετάδοση τῆς θείας Κοινωνίας. Ὁ Λαός μεταλαμβάνει ἀπό τά ἑνωμένα Εἴδη τῆς Εὐχαριστίας (Σώματος καί Αἵματος) καί ἡ Μετάδοση γίνεται μέ τήν Λαβίδα γιά λόγους ἀσφαλείας. Ἡ προσέλευση στή θεία Κοινωνία πρέπει νά γίνεται μέ μεγάλη προσοχή. Ἡ θεία Κοινωνία εἶναι ἀπό τά σημαντικότερα μέρη τῆς Λειτουργίας. Ἄν ἡ ἁγία Ἀναφορά εἶναι ἡ κορύφωση τῆς Λειτουργίας, ἡ θεία Κοινωνία εἶναι ὁ σκοπός της: ἡ Θεία Λειτουργία τελεῖται γιά νά κοινωνήσουμε! Ἐκεῖ ὁ Χριστός ἑνώνεται μαζί μας. Ἐκεῖ πραγματοποιεῖται ὁ σκοπός τοῦ ἀνθρώπου ἐπί τῆς γῆς. Ἐκεῖ ὁ ἄνθρωπος γίνεται Χριστοφόρος καί Θεοφόρος. Ἐκεῖ γίνεται «ὅλος Χριστός». Γι’ αὐτό, ὅσοι κοινώνησαν δέν ἀσπάζονται τίς Εἰκόνες, ἀφοῦ ὅ,τι ἔχουν λάβει μέσα τους (ὁ Χριστός) εἶναι ἀνώτερος ἀπό τήν Εἰκόνα, οὔτε τό χέρι τοῦ Ἱερέως ἀσπάζονται, οὔτε παίρνουν ἀντίδωρο ἀπό τό χέρι τοῦ Ἱερέως. Ἀφοῦ πλησιάσουν στή θεία Κοινωνία μέ μεγάλη προσοχή, λαμβάνουν τό Μάκτρο (ἤ Ἀφαίμακτρο, εἶναι τό κόκκινο πανί, πού κρατᾶ ὁ Λειτουργός μαζί μέ τό ἅγιο Ποτήριο), τό τοποθετοῦν κάτω ἀπό τό στόμα τους, ἀνοίγουν τό στόμα καλά καί, ἀφοῦ κοινωνήσουν, σκουπίζονται καλά μέ τό Μάκτρο καί ἐπιστρέφουν στή θέση τους μέχρι τήν Ἀπόλυση τῆς Λειτουργίας.

Ἡ Εὐχαριστία: Ἀκολουθεῖ ἡ Εὐχαριστία γιά τή θεία Κοινωνία μέ σχετική Εὐχή, πρίν ἀπό τήν ὁποία ὑπάρχει παράγγελμα γιά τήν ὄρθια στάση τοῦ Λαοῦ (ὅσων κοινώνησαν) καί μέ «παράθεση», ὅπως σέ ἄλλες περιπτώσεις. Ἐπειδή ἡ εὐχαριστία αὐτή θεωρεῖται συνήθως ἀνεπαρκής, ὑπάρχει συμπληρωματική εὐχαριστήρια Ἀκολουθία (μέρος τῆς Ἀκολουθίας τῆς Μεταλήψεως), ἡ ὁποία διαβάζεται συνήθως μετά τήν Ἀπόλυση τῆς Λειτουργίας ἤ «κατ’ οἶκον» ἀπ’ ὅσους κοινώνησαν.

Ἡ Ἀπόλυση: Ἡ Λειτουργία ὁλοκληρώνεται μέ τήν Ἀπόλυση. Μέ τό λειτουργικό παράγγελμα «Ἐν εἰρήνη προέλθωμεν» ὁλοκληρώνεται οὐσιαστικά ἡ Θεία Λειτουργία. Ὡστόσο, πρίν τήν τελική Εὐχή τῆς Ἀπολύσεως ὑπάρχουν δύο ἀκόμη Εὐχές: ἡ Ὀπισθάμβωνος, πού περιλαμβάνει διάφορα αἰτήματα ὑπέρ τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς προστασίας τῶν πιστῶν, καί ἡ «Εὐχή ἐν τῷ συστεῖλαι τά Ἅγια», σύντομη Εὐχή μέ μόνο αἴτημα τήν «πλήρωση» μέ χαρά καί εὐφροσύνη τῶν καρδιῶν τῶν πιστῶν. Ἐπίσης, πρό τῆς τελικῆς Εὐχῆς τῆς Ἀπολύσεως ὑπάρχει μεγάλη καί τελευταία εὐλογία: «Εὐλογία Κυρίου καί ἔλεος...». Ἡ τελική Εὐχή ἀπευθύνεται στόν Χριστό καί ἐπικαλεῖται τό ἔλεος καί τή σωτηρία Του, προτάσσοντας τίς πρεσβεῖες τῆς Θεοτόκου, τῶν μεγάλων καί γνωστῶν καί «πάντων τῶν Ἁγίων» τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Λειτουργία ἐπισφραγίζεται μέ τό «Δι’ εὐχῶν...», τό ὁποῖο ἐπικαλεῖται καί τίς εὐχές τῶν παρόντων πατέρων (Κληρικῶν) τῆς Ἐκκλησίας. 

(«Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», Πρόγραμμα Ὀρθόδοξης Κατήχησης, Τρίπολη, Πνευματικό Κέντρο Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως, πλατεία Ἐθνάρχου Μακαρίου. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).