Εισαγωγή στη νέα θεματική ενότητα

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Α' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΒ', ἔτους 2017-2018.

Εἰσαγωγικά: Ἀπό τό ἑνδέκατο στό δωδέκατο ἔτος λειτουργίας τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή». Ἀφορμή τοῦ Προγράμματος: Θεολογικοί καί ἄλλοι προβληματισμοί νέων κυρίως ἀνθρώπων. Προορισμός του: ἡ ἀπάντηση σ’ αὐτούς τούς προβληματισμούς, μέ βάση τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, τήν Ἀποκάλυψη, ἀπάντηση τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ στούς ἀνθρώπινους προβληματισμούς. Αὐθεντικός ἄνθρωπος = ὁ προβληματιζόμενος ἄνθρωπος. Ὁ ἄνθρωπος, α) ὡς βιολογική ὕπαρξη (ζωώδης κατάσταση) καί β) ὡς αὐθεντική ὕπαρξη (ἀνθρώπινη κατάσταση). Δύο κατηγορίες ἐρωτημάτων: α) Τά πανανθρώπινα καί διαχρονικά, τά λεγόμενα «ὑπαρξιακά» ἐρωτήματα (ζητήματα ζωῆς): τά περί ἀνθρώπου, περί Θεοῦ, περί κόσμου, περί θανάτου, περί νοήματος τῆς ζωῆς κ.ἄ. β) Τά ἀναδυόμενα ἀπό τήν παροῦσα κατάσταση ἐρωτήματα: ἡ κρίση τῶν ἀξιῶν καί τοῦ πολιτισμοῦ, ἡ οἰκονομική κρίση, ἡ ἀνεργία, ἡ πείνα, ἡ θέση τοῦ χριστιανοῦ στόν ἐκκοσμικευμένο κόσμο, ἡ παγκοσμιοποίηση, ἡ κοινωνία τῆς πληροφορίας, ἡ ὑπεραγορά καί ὁ ὑπερκαταναλωτισμός, ἡ θέση τοῦ χριστιανοῦ ἐντός ἑνός σύγχρονου (ἐχθρικοῦ) κράτους, πολυπολιτισμικότητα καί πολυθρησκευτικότητα, ὀρθόδοξο ἦθος καί περιρέουσα κοσμική «ἠθική» (=ἀνηθικότητα), γάμος καί οἰκογένεια, ἀγωγή καί ἐκπαίδευση, ἀνθρώπινη ἀξιοπρέπεια καί ἀνθρώπινα δικαιώματα κ.ἄ. Δύο κατηγορίες ἀπαντήσεων: α) Οἱ ἀπαντήσεις, πού δίνει μόνος του ὁ ἄνθρωπος (μέσω τῆς ἐπιστήμης, τῆς φιλοσοφίας, τῆς τέχνης κ.λπ.). β) Οἱ ἀπαντήσεις, πού παρέχει ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση (ἡ θεία Ἀποκάλυψη, δηλ. ὁ ἴδιος ὁ Θεός). Ὁ Θεός δέν μᾶς ἐγκαταλείπει μόνους: ὄχι μόνο παρεμβαίνει καί ἀπαντᾶ σέ προβληματισμούς μας, ἀλλά ἐπίσης φωτίζει, καθοδηγεῖ, κατευθύνει, ἀποκαλύπτει νέες καί ἄγνωστες πτυχές τοῦ μυστηρίου τοῦ ἀνθρώπου. Μέ ἄλλα λόγια, ὁ Θεός κατευθύνει τόν ἄνθρωπο στόν ὀρθό προσανατολισμό του. Στή δεύτερη κατηγορία ἀπαντήσεων ἑστιάζει τό παρόν Θεολογικό Πρόγραμμα. Οἱ ἀπαντήσεις αὐτές, εἴτε εἶναι παντελῶς ἄγνωστες, δεδομένου ὅτι τό Ὀρθόδοξο πλήρωμα εἶναι στή συντριπτική του πλειοψηφία ἀκατήχητο, εἴτε προσφέρονται παραποιημένες καί διαστρεβλωμένες, λόγω ἄγνοιας, λόγω κοσμικῶν ἐπιδράσεων (συγχρόνων ἰδεολογικῶν ρευμάτων), λόγω ἐπιδράσεων τοῦ ἀλλοτριωμένου δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ (Ρωμαιοκαθολικισμοῦ καί Προτεσταντισμοῦ), λόγῳ ἐπιδράσεων ἀνατολικῶν θρησκευτικῶν ἀντιλήψεων καί τεχνικῶν (Ἰνδουϊσμός, Βουδισμός, Νέα Ἐποχή, Ἀποκυφισμός, διαλογισμός, γιόγκα, μετενσάρκωση κ.ἄ.). Ἔσχατος σκοπός τοῦ Προγράμματος εἶναι ἡ ἐπαναδιατύπωση τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ στή γλώσσα τῆς ἐποχῆς μας (ὅ,τι ἀκριβῶς γίνεται στό αὐθεντικό κήρυγμα τῆς Ἐκκλησίας).

Οἱ παρελθοῦσες θεματικές ἑνότητες: Γιά νά μήν εἶναι ἡ θεώρηση τῶν θεμάτων μας ἀποκλειστικά ἀνθρωποκεντρική, χρησιμοποιήσαμε ὡς ὁδηγό τό Σύμβολο τῆς Πίστεως. Σέ προηγούμενες θεματικές ἑνότητες ὁμιλήσαμε γιά τό περί Θεοῦ ἐρώτημα ὅπως τίθεται ἐντός καί ἐκτός τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, γιά τόν Θεό τῆς χριστιανικῆς πίστεως (τήν Ἁγία Τριάδα), γιά τό πρόσωπο καί τό ἔργο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, γιά τήν Ἐκκλησία ὡς Σῶμα Χριστοῦ, γιά τή Θεία Λειτουργία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, γιά τά βασικά σημεῖα τῆς θεολογίας τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ (1296-1359 μ.Χ.), γιά τά ἀνθρώπινα πάθη καί τή θεραπεία τους ἐντός τῆς Ἐκκλησίας, γιά τήν ἀσκητική διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος (525-610 μ.Χ.), γιά τή σχέση ἀνατολικοῦ Χριστιανισμοῦ (Ὀρθοδοξίας) καί δυτικοῦ (Ρωμαιοκαθολικισμοῦ καί Προτεσταντισμοῦ), γιά τό μυστήριο τοῦ θανάτου κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, γιά τόν ἐσχατολογικό προσανατολισμό τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καί γιά τή διδασκαλία της γιά τά Ἔσχατα.

Ἡ νέα (ΙΒ') θεματική ἑνότητα: Τό γενικό θέμα τῆς παρούσης ἑνότητος: «Τό ἀνθρώπινο πρόσωπο στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση» (ἡ Ὀρθόδοξη ἀνθρωπολογία). Μεταξύ τῶν λεγομένων «ὑπαρξιακῶν» ἐρωτημάτων δεσπόζουσα θέση κατέχει τό ἀνθρωπολογικό ἐρώτημα. Ἡ ἐπικαιρότητα τοῦ ἐρωτήματος: θέμα διαχρονικό (=πάντα ἐπίκαιρο). Ἀπό τή στιγμή πού ἀποκτᾶ συνείδηση ὁ ἄνθρωπος, προβληματίζεται καί περί ἑαυτοῦ, θέτει τό πρόβλημα τῆς αὐτοσυνειδησίας του, θέτει τό ἐρώτημα γιά τόν ἑαυτό του. Ὁ ἄνθρωπος διαφέρει ἀπό τά ζῶα μεταξύ ἄλλων στό ὅτι μόνο αὐτός διερωτᾶται περί ἑαυτοῦ, ἀναζητώντας ἀπαντήσεις στά ἐρωτήματα: ποιός εἶμαι; ἀπό ποῦ προέρχομαι, ποῦ πορεύομαι; γιατί ζῶ; ποιό εἶναι τό νόημα τῆς ζωῆς μου; Ὅλος ὁ ἀνθρώπινος πολιτισμός εἶναι μιά ἀγωνιώδης προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου νά ἀπαντήσει σ’ αὐτά τά ἐρωτήματα. Ὁ ἄνθρωπος στήν ἐξέλιξή του ἔχει κάνει ἄλματα αὐτογνωσίας. Ὡστόσο, ὅσο προοδεύει καί ἐξελίσσεται, τόσο τό ἐρώτημα «τί εἶναι ὁ ἄνθρωπος» παραμένει οὐσιαστικά ἀναπάντητο καί ἐπανέρχεται μέ μεγαλύτερη ἔνταση. Μιά ὁλόκληρη ὁμάδα ἐπιστημῶν, οἱ λεγόμενες «ἀνθρωπιστικές ἐπιστῆμες» (φιλοσοφία, ψυχολογία, κοινωνιολογία, φιλολογία, ἱστορία κ.ἄ.) ἐπιχειρεῖ εἰδικότερα νά ἀπαντήσει στό ἀνθρωπολογικό ἐρώτημα. Στό ἐρώτημα αὐτό, ἐκτός ἀπό τίς αὐτόνομες ἀνθρώπινες προσπάθειες (ἐπιστῆμες, φιλοσοφία, τέχνη), ἀπαντᾶ, βέβαια, καί ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση. Ὡστόσο, καί ἐντός αὐτῆς τό ἀνθρωπολογικό ἐρώτημα βρίσκεται στό ἐπίκεντρο τοῦ ἐνδιαφέροντος. Χαρακτηριστικά παραδείγματα: α) Ἡ θέση ἑνός μεγάλου θεολόγου, τοῦ Μητροπολίτου Διοκλείας Καλλίστου Ware, ὅτι ὁ 21ος αἰ. θά εἶναι ὁ αἰῶνας τῆς ἀνθρωπολογίας (2004). β) Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης γιά τήν «ἐπικαιρότητα τοῦ ἀνθρωπολογικοῦ στοχασμοῦ» (2009), γ) Μιά Πανορθόδοξη Συνδιάσκεψη, μέ θέμα: «Αἱρετικές καί ἀποκρυφιστικές θεωρήσεις περί ἀνθρώπου καί ἀνθρώπινα δικαιώματα» (2016), δ) Τά «Σεμινάρια αὐτογνωσίας» πολλῶν σύγχρονων παραθρησκευτικῶν ὀργανώσεων. Ἐπιμέρους πτυχές τοῦ ἀνθρωπολογικοῦ ἐρωτήματος, πού θά ἀναλυθοῦν: - Ἡ θεώρηση τοῦ ἀνθρώπου ἐντός καί ἐκτός Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας (ὁλοκληρωμένη καί ἀποσπασματική ἤ ἐλλιπής ἀνθρωπολογική θεώρηση). - Ἡ προέλευση (δημιουργία) τοῦ ἀνθρώπου καί ὁ σκοπός της. - Ὁ προπτωτικός ἄνθρωπος. - Οἱ βιβλικοί ὅροι «κατ’ εἰκόνα» καί «καθ’ ὁμοίωσιν». - Μέρη καί ὑποδιαιρέσεις τοῦ ἀνθρώπου (σῶμα καί ψυχή, ὑποδιαιρέσεις τῆς ψυχῆς). - Ἡ πτώση καί οἱ συνέπειές της (ἡ διάκριση προπτωτικοῦ καί μεταπτωτικοῦ ἀνθρώπου). - Ἡ σχέση ἀνθρώπου καί Θεοῦ καί ἡ σχέση ἀνθρώπου καί κόσμου. - Οἱ ἀνθρωπολογικοί ὅροι «οὐσία», «φύσις», «ὑπόστασις» καί «πρόσωπον» - Τό ἀνθρώπινο πρόσωπο καί ὁ θεολογικός περσοναλισμός. - Ὁ ἄνθρωπος στήν προοπτική τῆς σωτηρίας καί τῆς λυτρώσεως. - Τό ἔργο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί οἱ ἀνθρωπολογικές (σωτηριολογικές) του συνέπειες - Ὁ Ἰησοῦς Χριστός ὡς «τέλειος ἄνθρωπος». - Ἡ διαδικασία καί τά στάδια τῆς σωτηρίας. - Ὁ ἔσχατος προορισμός τοῦ ἀνθρώπου: ὁ ἐν Χριστῷ δοξασμός του.