«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Η είσοδος στην Εκκλησία και το Βάπτισμα

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΒ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΣΤ΄, ἔτους 2021-2022. 

Εἰσαγωγικά: Οἱ δύο ὄψεις τῆς Ἐκκλησίας καί τά μέλης της. Μέλη τῆς Ἐκκλησίας εἶναι τά μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ἡ Ἐκκλησία «σημαίνεται ἐν τοῖς Μυστηρίοις». Εἰδικότερα, ὁρᾶται στό Δισκάριο τῆς Θείας Λειτουργίας, ὅπου ὑπάρχει ὁ Χριστός καί «οἱ μετά τοῦ Χριστοῦ», δηλ. ἡ Θεοτόκος, τά τάγματα τῶν Ἀγγέλων καί τῶν Ἁγίων ὁ Ἐπίσκοπος, οἱ ζῶντες βεβαπτισμένοι καί οἱ κεκοιμημένοι βεβαπτισμένοι πιστοί. Ἡ Ἐκκλησία «σημαίνεται» κατ’ ἐξοχήν στή Θεία Εὐχαριστία, ἀλλά ἐξ ἴσου καί στό Μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος. Τό Βάπτισμα, ὡς «θύρα» τῆς Ἐκκλησίας καί ὡς προϋπόθεση κάθε ἄλλου Μυστηρίου. Ἡ στενή σύνδεση Βαπτίσματος καί Θείας Εὐχαριστίας. Διά τῶν Μυστηρίων ἐνεργεῖ ὁ Χριστός. Ἡ εἴσοδος στήν Ἐκκλησία γίνεται διά τοῦ Χριστοῦ. «Θύρα» τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ Χριστός: «ἐγώ εἰμι ἡ θύρα· δι’ ἐμοῦ ἐάν τις εἰσέλθῃ σωθήσεται» (Ἰω. 10,9). Στή συγκεκριμένη περίπτωση ὁ Χριστός ἐνεργεῖ διά τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος. Διά τοῦ Βαπτίσματος χριστοποιεῖται ὁ ἄνθρωπος: «ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε, Χριστόν ἐνεδύσασθε» (Γαλ. 3,27).

Οἱ ἀπαρχές τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος: Τό Βάπτισμα εἶναι θεοσύστατο Μυστήριο: ἡ ἀπαρχή του βρίσκεται σέ λόγους τοῦ Κυρίου. Ὡστόσο, προτυπώνεται ἤδη στήν Παλαιά Διαθήκη, ὅπως τά μεγάλα γεγονότα τῆς σωτηρίας. Κατ’ ἐξοχήν τύπος του εἶναι ἡ περιτομή, ἡ πράξη μέ τήν ὁποία κάποιος γινόταν μέλος τοῦ Λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Ἐπίσης, ἡ σωτηρία ἀπό τόν κατακλυσμό διά τῆς κιβωτοῦ. Τύπος, ἐπίσης, μπορεῖ νά θεωρηθεῖ καί τό Βάπτισμα τοῦ Προδρόμου, ἄν καί ἦταν κυρίως βάπτισμα μετανοίας (τύπος τῆς Ἐξομολογήσεως) καί ὄχι βάπτισμα σωτηρίας. Ὁ Κύριος μέ τό Βάπτισμά Του ὑπέδειξε τήν ἀναγκαιότητα τοῦ Βαπτίσματος γιά ’μᾶς. Τό Βάπτισμα, ὡς θεία ἐντολή:. «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» (Ματθ. 28, 19-20), «ὁ πιστεύσας καί βαπτισθείς σωθήσεται, ὁ δέ ἀπιστήσας κατακριθήσεται» (Μάρκ. 16, 15-16). «Ἐάν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καί Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (Ἰω. 3,5). Ὁ Κύριος «ἐσωσεν ὑμᾶς διά λουτροῦ παλιγγενεσίας καί ἀνακαινώσεως Πνεύματος Ἁγίου» (Τίτ. 3,5). «Ἀντίτυπον (τῆς Κιβωτοῦ) νῦν καί ἡμᾶς σώζει βάπτισμα» (Α΄ Πέτρ. 3,21). «Μετανοήσατε, καί βαπτισθήτω ἕκαστος ὑμῶν ἐπί τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν ὑμῶν, καί λήψεσθε τήν δωρεάν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» (Πράξ. 2,38). «Ἐβαπτίσθησαν, καί προσετέθησαν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ψυχαί ὡσεί τρισχίλιαι» (Πραξ. 2, 42). Ἀπό τά παραπάνω προκύπτει ἡ ἀναγκαιότητα τοῦ Βαπτίσματος γιά τή σωτηρία: τό Βάπτισμα σώζει. Ὡστόσο γιά νά σώζει, πρέπει νά εἶναι ἔγκυρο.

Προϋποθέσεις τοῦ ἔγκυρου Βαπτίσματος: α) Ὁ κανονικός Λειτουργός (μέ Ἀποστολική Διαδοχή καί Χειροτονία), Ἐπίσκοπος ἤ Πρεσβύτερος, ὅπως ἰσχύει γιά κάθε Μυστήριο. Ὁ Κύριος ἀνέθεσε τό Βάπτισμα στούς ἔχοντες τή Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος Ἀποστόλους Του. Ὡστόσο, σέ ἔκτακτες περιστάσεις τό Βάπτισμα γίνεται καί ἀπό βαπτισμένο λαϊκό, ἄνδρα ἤ γυναίκα (ἀεροβάπτισμα ἤ βάπτισμα ἀνάγκης), ἤ ὑποκαθίσταται ἀπό τό μαρτύριο (βάπτισμα αἵματος). β) Τό ὕδωρ. Πρόκειται γιά τό ὑλικό στοιχεῖο τοῦ Μυστηρίου. Ὅλες οἱ Βιβλικές μάρτυρίες περί τοῦ Βαπτίσματος (Βάπτισμα τοῦ Ἰωάννου, τοῦ Κυρίου, τοῦ εὐνούχου Πράξ. 8, 36-38 κ.ἄ.) ἀναφέρονται σέ Βάπτισμα στό νερό. γ) Ἡ τριπλή κατάδυση καί ἀνάδυση. Ὁ ὅρος «βάπτισμα» σημαίνει κατάδυση καί ἀνάδυση, μάλιστα ὁλόκληρου τοῦ σώματος στό νερό. Ὁ τύπος αὐτός ἐτηρεῖτο ἤδη μέ ἀκρίβεια στήν ἀρχαία Ἐκκλησία. Ἄλλες μορφές Βαπτίσματος (π.χ. τό «δι’ ἐπιχύσεως» Βάπτισμα) μόνο «κατ’ οἰκονομίαν» καί σέ περιπτώσεις ἀνάγκης μπορεῖ νά εἶναι ἀποδεκτό. Οἱ Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας θεωροῦν ἄκυρο τό «βάπτισμα», κατά τό ὁποῖο δέν τηρεῖται ὁ τύπος τῆς τριπλῆς καταδύσεως καί ἀναδύσεως. Τό ἴδιο ἰσχύει, προφανῶς, καί γιά τό «διά ραντισμοῦ βάπτισμα» τῶν Παπικῶν. δ) Ἡ ἐπίκληση τῆς Ἁγίας Τριάδος. Τό Βάπτισμα γίνεται ἀπαραιτήτως στό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος, σύμφωνα μέ τήν ἐντολή τοῦ Κυρίου (Ματθ. 28, 19-20). Βιβλικές μαρτυρίες γιά Βάπτισμα «εἰς Χριστόν» ἤ «εἰς τόν θάνατον τοῦ Χριστοῦ» δέν ἀναφέρονται στήν τελετουργία τοῦ Βαπτίσματος κατά τήν ἀποστολική ἐποχή, ἀλλά στή βιβλική πίστη ὅτι ὁ βαπτιζόμενος «ἐνδύεται» τόν Χριστό καί ὅτι ἡ τριπλή κατάδυση καί ἀνάδυση εἰκονίζει τόν Θάνατο, καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου.

Τά ἀποτελέσματα τοῦ Βαπτίσματος: α) Ἀπελευθερώνει ἀπό τήν ἐξουσία τοῦ Διαβόλου. Μέ τήν πτώση ὁ ἄνθρωπος ἔγινε αἰχμάλωτος τοῦ Διαβόλου. Ἡ κυριαρχία τοῦ Διαβόλου στή μεταπτωτική ἀνθρωπότητα εἶναι καθολική: «ὁ κόσμος ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» (Α΄ Ἰω. 5,19). Κάθε ἄνθρωπος ἔρχεται στόν κόσμο ὡς αἰχμάλωτος τοῦ Διαβόλου, χωρίς προφανῶς νά τό θέλει. Ἀκόμη καί στά νήπια ὁ Διάβολος κατέχει τό κέντρο τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητος, τή λεγομένη «βαθεία καρδία»! Ἡ οὐσία τῆς λεγομένης «κληρονομικῆς μεταδόσεως τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος» εἶναι προφανῶς τό γεγονός ὅτι ὁ ἄνθρωπος γεννᾶται ὑπό τήν ἐξουσία τοῦ Διαβόλου. Ἡ ἀπελευθέρωση ἀπό τόν Διάβολο εἶναι τό πρῶτο ἀποτέλεσμα τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος. Βέβαια, καί μετά τό Βάπτισμα ὁ Διάβολος ἐνεργεῖ, ἀλλά «ἔξωθεν», δηλ. χωρίς ἐξουσία πάνω μας καί μέ σαφῶς μειωμένη δύναμη. β) Παρέχει τή Θεία Χάρη. Στό Βάπτισμα παρέχεται ἡ βαπτισματική Χάρις, ἡ ὁποία ἐγκαθίσται στόν ἄνθρωπο μονίμως. Τό Βάπτισμα ἔχει «ἀνεξάλειπτο χαρακτῆρα». Ἡ οὐσία τοῦ Βαπτίσματος συνοψίζεται στόν λόγο τοῦ ἁγ. Διαδόχου Φωτικῆς: «Πρό μέν τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος, ἔξωθεν ἡ Χάρις πρός τά καλά προτρέπεται τήν ψυχήν, ὁ δέ Σατανᾶς ἐν τοῖς αὐτοῖς ἐμφωλεύει βάθεσιν, ὅλας τάς τοῦ νοῦ ἀποφράττειν δεξιάς πειρώμενος διεξόδους. Ἀπό δέ αὐτῆς τῆς ὥρας ἐν ᾗπερ ἀναγεννώμεθα, ἔξωθεν μέν ὁ δαίμων γίνεται, ἔσωθεν δέ ἡ Χάρις». Ἡ βαπτισματική Χάρις μπορεῖ νά συρικνώνεται καί νά συστέλλεται ἤ νά μένει ἀνενεργός, ὅταν ὁ ἄνθρωπος γίνεται ἁμαρτωλός ἤ ἐμπαθής ἤ ἀποστάτης τοῦ Θεοῦ, ἀλλά δέν ἐξαλείφεται καί μπορεῖ ἀνά πᾶσα στιγμή νά ἐνεργοποιηθεῖ διά τῆς μετανοίας. Κατά τούς Πατέρες, ὅλα τά πνευματικά ἔργα ἤ «ἐπιτεύγματα» τοῦ ἀνθρώπου (οἱ ἀρετές, τά πνευματικά χαρίσματα, τά θαύματα τῶν Ἁγίων κ.ἄ.) εἶναι ἐνεργοποίηση καί ἀνάπτυξη τῆς βαπτισματικῆς Χάρης. γ) Ἀναγεννᾶ. Τό Βάπτισμα ἀποκαλεῖται καί «ἀναγέννησις» καί συνιστᾶ πραγματική ἀναγέννηση τοῦ ἀνθρώπου. Κατ’ αὐτό, πεθαίνει ὁ παλαιός ἄνθρωπος, ὁ ἄνθρωπος τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ Διαβόλου, καί γεννᾶται ὁ νέος ἄνθρωπος, ὁ ἄνθρωπος τοῦ Χριστοῦ. Ἔκτοτε ἀρχίζει μιά νέα ζωή μέ νέες δυνατότητες καί προοπτικές. Τό Βάπτισμα ἔχει συνδυαστεῖ μέ τήν ὀνοματοδοσία ἤ μέ τήν ἀλλαγή τοῦ ὀνόματος, ὡς σύμβολο τῆς νέας ζωῆς καί τοῦ θανάτου τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου. δ) Εἰσάγει στήν Ἐκκλησία. Μέ τό Βάπτισμα, ὅπως ἤδη ἀναφέραμε, ὁ βαπτιζόμενος γίνεται μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, δηλ. τῆς Ἐκκλησίας ἤ, κατά τήν ἔκφραση τοῦ ἀπ. Παύλου, «ἐνδύεται» τόν Χριστό. Ὡστόσο, ἡ πλήρης ἕνωση μέ τόν Χριστό ὁλοκληρώνεται μέ τή συμμετοχή του στό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας, μέ τό ὁποῖο, ἄλλωστε, εἶναι ἄρηκτα συνδεδεμένο τό Βάπτισμα. δ) Συγχωρεῖ κάθε ἁμαρτία. Τό Βάπτισμα γίνεται «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν» (Σύμβολο Πίστεως). Κατ’ αὐτό, ὁ βαπτιζόμενος λαμβάνει πλήρη καθαρότητα ἀπό κάθε ἁμαρτία, προπατορική καί προσωπική. Ἔκτοτε, ὀφείλει νά διατηρεῖ τήν καθαρότητα, τήν ὁποία ἔλαβε στό Βάπτισμά του. Αὐτό, βέβαια, ἀπαιτεῖ ἀγώνα καί προσπάθεια, γιατί οἱ ρίζες τῆς ἁμαρτίας, οἱ συνήθειες καί οἱ ροπές πρός τό κακό μένουν καί τείνουν νά γεννοῦν νέες ἁμαρτίες. Μετά τό Βάπτισμα ἀρχίζει ἡ ἐργασία γιά τήν τήρηση τῶν ζωηφόρων ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ καί ὁ ἀγώνας ἐναντίον τοῦ Διαβόλου, ἀρχίζει ὁ «ἀόρατος πόλεμος». Τό Βάπτισμα, κατά κάποια ἔννοια, ὁλοκληρώνται μέ τήν προσωπική συμβολή τοῦ βαπτισμένου, δηλ. μέ τήν ἀξιοποίηση ὅσων ἔλαβε στό Μυστήριο. Ἄν ὁ βαπτισμένος ἀμελήσει καί ἀδιαφορήσει, ἄν δέν προσφέρει τήν προσωπική του συμβολή, εὔκολα γίνεται πάλι δοῦλος τοῦ Διαβόλου καί ἐκπίπτει σέ κατάσταση πού δέν διαφέρει πολύ ἀπό τήν πρό τοῦ Βαπτίσματος κατάσταση.

Δεῖτε βιντεοσκοπημένο τό Θέμα στόν παρακάτω σύνδεσμο:

https://www.youtube.com/watch?v=CPNhDeKatAc&t=330s