«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Το Μυστήριο του Χρίσματος

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΣΤ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΣΤ΄, ἔτους 2021-2022. 

Εἰσαγωγικά: Τό Βάπτισμα θεωρεῖται καί ὄντως εἶναι ἡ «θύρα τῆς Ἐκκλησίας». Ὡστόσο, δέν ἀρκεῖ γιά τήν πλήρη ἔνταξη μας στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἀλλ’ ἀπαιτοῦνται δύο ἀκόμη ἐκκλησιαστικά Μυστήρια: τό Χρίσμα καί ἡ Θεία Εὐχαριστία. Τό πρῶτο εἶναι ὁ ἐνδιάμεσος καί συνδετικός κρίκος μεταξύ Βαπτίσματος καί Εὐχαριστίας, συνδεόμενο περισσότερο μέ τό Βάπτισμα, ἀφοῦ τελεῖται μαζί μέ αὐτό. Τό Χρίσμα παρέχεται στόν Νεοφώτιστο μέ τό ἅγιο Μύρο καί μέ εἰδική Εὐχή ἀμέσως μετά τήν ἔξοδό του ἀπό τήν Κολυμβήθρα τοῦ Βαπτίσματος.

Ἔννοια καί οὐσία τοῦ Χρίσματος: Ὁ Νεοφώτιστος, ὡς «ἀρτιγέννητον βρέφος» τῆς Ἐκκλησίας, χρειάζεται μιά δεύτερη Χάρη, νά ἐπικυρώνει τό Βάπτισμα καί νά τόν ἐνισχύει στήν ἀξιοποίηση ὅσων ἔλαβε στό Βάπτισμά του. Ἡ Χάρις αὐτή εἶναι «ἡ πάντα τά πρός ζωήν καί εὐσέβειαν δωρουμένη θεία δύναμις» (Α΄ Πέτρ. 1,3). Τό Χρίσμα στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση ἀποκαλεῖται συνήθως «σφραγίς» (σφραγίδα). Ὄντως, μετά τό Βάπτισμα ὁ Ἱερεύς χρίει (σταυρώνει) τά κυριώτερα μέρη τοῦ σώματος τοῦ βαπτισμένου, λέγοντας «Σφραγίς δωρεᾶς Πνεύματος Ἁγίου. Ἀμήν», ἀλλά καί ἡ εἰδική Εὐχή μέ τήν ὁποία δίδεται τό Χρίσμα ἀναφέρει: «χάρισαι αὐτῷ (τῷ βαπτισθέντι) τήν σφραγῖδα τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου καί παντοδυνάμου, καί προσκυνητοῦ σου Πνεύματος». Εἶναι φανερό, ὅτι ἡ σφραγίδα αὐτή δέν ἀναφέρεται μόνο στήν ἐπικύρωση τοῦ Βαπτίσματος, ἀλλά καί στή χορήγηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτό σημαίνει ὅτι τό Χρίσμα χορηγεῖ, ἤ τουλάχιστον ἐνεργοποιεῖ, τά χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στόν βαπτισμένο. Μαρτυρίες περί τοῦ Χρίσματος παρέχει ἤδη ἡ Καινή Διαθήκη, ὅπου ἐμφαίνεται καί ἡ διάκριστη τοῦ Μυστηρίου αὐτοῦ ἀπό τό Βάπτισμα. Ὁ Ρωμαιοκαθολικισμός, μάλιστα, προχώρησε στήν πλήρη ἀποσύνδεση τοῦ Χρίσματος ἀπό τό Βάπτισμα, παρέχοντάς το στόν βαπτισμένο στήν ἡλικία τῶν 7 ἐτῶν (ὅπως ἡ δυτική παράδοση ἔχει ἀποσυνδέσει ὅλα τά Μυστήρια ἀπό τήν μεταξύ τους ὀργανική σύνδεση). Στήν ἀποστολική ἐποχή, τό Χρίσμα ἐδίδετο μέ τήν ἐπίθεση τῶν χειρῶν τῶν Ἀποστόλων, ὅπως καί ἡ Χειροτονία στούς βαθμούς τῆς Ἱερωσύνης. Μετέπειτα καί μέχρι σήμερα, γιά μήν συγχέεται προφανῶς μέ τό Μυστήριο τῆς Ἱερωσύνης, χορηγεῖται μέ τό ἅγιο Μύρο.

Εἰκόνες καί προτυπώσεις τοῦ Χρίσματος: Τό Χρίσμα προτυπώνεται στήν Παλαιά Διαθήκη, ὅπως ὅλα τά μεγάλα γεγονότα τῆς σωτηρίας τοῦ κόσμου. Κατ’ ἐξοχήν προτυπώσεις του θεωροῦνται οἱ χρίσεις τῶν βασιλέων καί τῶν Ἱερέων (π.χ. Α΄ Βασ. 10,1, Α΄ Βασ. 16, 12-13, Λευ. 8, 10-12). Αὐτές γίνονταν μέ ἁγιασμένο ἔλαιο ἤ μύρο καί  παρεῖχαν στόν χριόμενο τή βασιλική ἤ τήν ἱερατική ἰδιότητα. Γιά τήν παρασκευή τοῦ μύρου ὑπάρχουν ὁδηγίες τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ (Ἐξ. 31, 22-33). Ὁ χρισμένος ἐθεωρεῖτο διακεκριμένο καί ἅγιο πρόσωπο: ἦταν ὁ «χριστός Κυρίου» ἤ ἁπλῶς ὁ «χριστός» (=«κεχρισμένος»). Ὁ ἀντίστοιχος ἑβραϊκός ὅρος τοῦ ἑλληνικοῦ «χριστός» εἶναι «μεσσίας». Ὁ «χριστός» - «μεσσίας» εἶναι ὁ ἐκλεκτός ἤ ὁ ἀπεσταλμένος τοῦ Θεοῦ, πού σώζει τόν Λαό ἀπό ἄμεσους καί ἐπικείμενους κινδύνους (ἀπό τούς ἐχθρούς τοῦ Ἰσραήλ). Ὁ θεσμός καί ὁ ὅρος παραπέμπουν σαφῶς στόν κατ’ ἐξοχήν Χριστό καί Μεσσία, τόν ἐνανθρωπήσαντα Υἱό καί Λόγο τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος ἀπελευθερώνει ἀπό τή δουλεία τοῦ Διαβόλου καί σώζει ἡμᾶς «ἐκ τῶν πυλῶν τοῦ θανάτου» (καταργεῖ τόν ἴδιο τόν θάνατο!). Στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ ἡ ἀνθρώπινη φύση «χρίεται» ἀπό τή θεία, μέ τήν ὁποία ἔχει ἑνωθεῖ «καθ’ ὑπόστασιν». Ἡ διαφορά τοῦ Ἰησοῦ ἀπό τούς προδρόμους Του «χριστούς» εἶναι ὅτι ἔχει χρισθεῖ «παρουσίᾳ ὅλου τοῦ Χρίοντος». Ἀπό τίς προτυπώσεις τοῦ Χρίσματος στήν Παλαιά Διαθήκη προκύπτει ὅτι αὐτό παρέχει στόν ἄνθρωπο τή βασιλική καί τήν ἱερατική ἰδιότητα, δηλ. τόν καθιστᾶ μέλος τοῦ «βασιλείου ἱερατεύματος» καί μέτοχο τῆς λεγόμενης «γενικῆς ἱερωσύνης». Αὐτό σημαίνει ὅτι, κάθε χριόμενος (μέλος τῆς Ἐκκλησίας) γίνεται «βασιλεύς», μέ τήν ἔννοια ὅτι ἐξουσιάζει (δυνητικά) τόν ἑαυτό του, τά πάθη του, τίς ἁμαρτίες του, ἀκόμη καί τόν ἴδιο τόν Διάβολο (λαμβάνει «τήν ἐξουσίαν τοῦ πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καί σκορπίων, καί ἐπί πᾶσαν τήν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ» Λουκ. 10,19), καί «ἱερεύς», μέ τήν ἔννοια ὅτι προσφέρει συνεχῶς στόν Θεό θυσία τόν ἑαυτό του καί, ἰδιαίτερα, τά πάθη καί τίς ἁμαρτίες του: «ἑαυτούς καί ἀλλήλους καί πᾶσαν τήν ζωήν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα», «παρακαλῶ ὑμᾶς ... παραστῆσαι τά σώματα ὑμῶν θυσίαν ζῶσαν ἁγίαν εὐάρεστον τῷ Θεῷ» (Ρωμ. 12,1). Προφανῶς, εἶδος θυσίας εἶναι καί ἡ προσευχή: «δι’ αὐτοῦ (τοῦ Χριστοῦ) ἀναφέρωμεν θυσίαν αἰνέσεως διά παντός τῷ Θεῷ, τοῦτ’ ἔστιν καρπόν χειλέων ὁμολογούντων τῷ ὀνόματι αὐτοῦ» Ἑβρ. 13,15).

Ἡ παρασκευή τοῦ ἁγίου Μύρου: Ἀναφερθήκαμε σέ «μετάδοση» ἤ «παροχή» τοῦ Χρίσματος καί ὄχι σέ «τέλεσή» του, ἐπειδή τό ἅγιο Μύρο (τό ὑλικό στοιχεῖο τοῦ Μυστηρίου), εἶναι «προηγιασμένο». Ἡ παρασκευή τοῦ ἁγίου Μύρου καί ὁ καθαγιασμός του γίνονται στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, σέ εἰδική τελετή τή Μεγάλη Πέμπτη, ἀνά δεκαετία περίπου, μέ τή συμμετοχή Προκαθημένων ἤ ἐκπροσώπων ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Ἀπό ἐκεῖ τό ἅγιο Μύρο διανέμεται, μέσω τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καί τῶν κατά τόπους Ἀρχιερέων σέ κάθε ἐνορία. Ἡ πράξη αὐτή εἶναι μιά ἐπιπλέον ὁρατή ἐκδήλωση τῆς ἑνότητας τῆς Ἐκκλησίας: τά ποικίλα χαρίσματα, πού χορηγοῦνται διά τοῦ Χρίσματος, προέρχονται ἀπό τό ἕνα καί τό αὐτό Ἅγιο Πνεῦμα καί ὁ ἀπό κοινοῦ καθαγιασμός καί διανομή τοῦ ἁγίου Μύρου καταδεικνύουν ὅτι ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ εἶναι μία καί ἑνωμένη. Μολονότι θεωρητικά τήν ἐξουσία τοῦ καθαγιασμοῦ τοῦ ἁγίου Μύρου ἔχει κάθε Ἐπίσκοπος, ἡ ἄσκηση τῆς ἐξουσίας αὐτῆς δέν εἶναι πρόχειρη καί αὐθαίρετη. Ἤδη στήν Παλαιά Διαθήκη ἀπαγορεύεται αὐστηρά ἡ ἐπανάληψη τῆς διαδικασίας παρασκευῆς τοῦ μύρου (προφανῶς, χωρίς λόγο) καθώς καί ἡ παράδοσή του σέ «ἀλλογενεῖς» (Ἐξ. 31,33): τό ἅγιο Μύρο διαφυλάσσεται σέ ἀσφαλές μέρος, ὡς πολύτιμος θησαυρός.

Ὑποκειμενικές προϋποθέσεις τοῦ Χρίσματος: Γιά τήν ἐνέργεια τοῦ Χρίσματος ἰσχύουν ὑποκειμενικές προϋποθέσεις, ὅπως σέ κάθε Μυστήριο. Τά Μυστήρια συνδέονται μέ τά τρία στάδια τῆς σωτηρίας (τίς τρεῖς «τάξεις τῶν σωζομένων»): τήν «κάθαρση», τόν «φωτισμό» καί τή «θέωση». Κατ’ ἐξοχήν προϋπόθεση τοῦ Χρίσματος εἶναι ἡ κάθαρση, ὅπως ἀκριβῶς καί στό Βάπτισμα. Εἴδαμε ὅτι ἡ αὐτή μπορεῖ νά ἐπιτευχθεῖ καί πρό τοῦ Βαπτίσματος, στήν κατάσταση τῶν Κατηχουμένων, πάντοτε ὅμως διά τῆς Χάριτος τοῦ Χριστοῦ. Ὡστόσο οὔτε ἡ κάθαρση οὔτε τό Βάπτισμα μεταδίδουν χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτά μεταδίδονται μέ τό Χρίσμα. Μέ ἄλλα λόγια οἱ καταστάσεις τοῦ «φωτισμοῦ» καί τῆς «θεώσεως» δέν μποροῦν νά ἐπιτευχθοῦν χωρίς τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας (Βάπτισμα, Χρίσμα, Θεία Εὐχαριστία). Ἡ παρουσία ἔκδηλων (τεκμαρτῶν) χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στόν πιστό εἶναι ἰσχυρή ἔνδειξη ὅτι ὁ ἔχων αὐτά τά χαρίσματα ἔχει ἤδη διαβεῖ τό στάδιο τῆς καθάρσεως καί βρίσκεται τουλάχιστον στό στάδιο τοῦ φωτισμοῦ. Πιθανή ἐκδήλωση πνευματικῶν χαρισμάτων σέ νηπιακές πνευματικές καταστάσεις (στό στάδιο τῆς καθάρσεως ἤ καί πρό αὐτῆς) δέν ἀναιροῦν τόν κανόνα: τά χαρίσματα αὐτά χορηγοῦνται ἀποκλειστικά καί μόνο γιά τήν ὀφέλεια ἤ τή σωτηρία τῶν ἀποδεκτῶν τους καί δέν ἐπιφέρουν κανένα ὄφελος στούς κατόχους τους. Τά πνευματικά χαρίσματα πρέπει νά διακρίνονται σαφῶς ἀπό τά φυσικά. Τά φυσικά χορηγοῦνται ἐξ ἀρχῆς, καλλιεργοῦνται μέ φυσικούς τρόπους, κατά τό παράδειγμα τῆς παραβολῆς τῶν ταλάντων, καί εἶναι ἄσχετα μέ τήν πνευματική κατάσταση τοῦ κατόχου τους. Τά πνευματικά χαρίσματα εἶναι ἐπίκτητα καί χορηγοῦνται μετά ἀπό προσωπικό ἀγῶνα. Ἐνδεικτικό κατάλογο, ἀλλά καί καί ἱεράρχηση τῶν πνευματικῶν χαρισμάτων παρέχει ὁ ἀπόστολος Παῦλος: «Οὕς μέν ἔθετο ὁ Θεός ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ πρῶτον ἀποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτον διδασκάλους, ἔπειτα δυνάμεις, ἔπειτα χαρίσματα ἰαμάτων, ἀντιλήψεις, κυβερνήσεις, γένη γλωσσῶν» (Α΄ Κορ. 12,28). Ὑπάρχουν «μείζονα» καί «ἐλάσσονα» πνευματικά χαρίσματα, ἀλλά ὑπάρχουν καί «καρποί» τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: «Ὁ δέ καρπός τοῦ Πνεύματος ἐστίν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτεια» (Γαλ. 5, 22-23). Φορεῖς τῶν πνευματικῶν χαρισμάτων εἶναι οἱ Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας.