«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: «Κύριε εισάκουσον της προσευχής μου». Ο Ψαλμός 142

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ε' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά στόν 142 Ψαλμό: Ὁ παρών Ψαλμός συναντᾶται, ἐπίσης, συχνά σέ Ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας: εἶναι, προφανῶς, ὁ συχνότερα ἀπαντώμενος μετά τόν 50ο Ψαλμό. Εἶναι ὁ τελευταῖος Ψαλμός τοῦ Ἑξαψάλμου στόν Ὄρθρο, ὑπάρχει στό Ἀπόδειπνο καί στίς Παρακλήσεις. Ἀπό τήν ἐπιγραφή του («Ψαλμός τῷ Δαυΐδ, ὅτε αὐτόν ὁ υἱός καταδιώκει») πληροφορούμεθα ὅτι συντάκτης του εἶναι ὁ Προφήτης καί Βασιλεύς Δαβίδ. Ἐπίσης, πληροφορούμεθα, ὅτι προέρχεται ἀπό τή δυσκολότερη ἴσως περίοδο τῆς βασιλείας τοῦ Δαβίδ, τήν ἐπανάσταση τοῦ Ἀβεσσαλώμ. Τά γεγονότα ἐξιστοροῦνται στά κεφ. 15-19 τοῦ Β' βιβλίου τῶν Βασιλειῶν. Ὁ υἱός τοῦ Δαβίδ Ἀβεσσαλώμ ἐπαναστατεῖ ἐναντίον τοῦ πατρός του, συγκροτεῖ στρατό, ἀνακηρύσσεται Βασιλεύς καί κινεῖται ἐναντίον τοῦ Δαβίδ πρός τήν Ἱερουσαλήμ. Ἀρκετοί ἔμπιστοι τοῦ Δαβίδ ἐντάσσονται στό κίνημα καί τόν ἐγκαταλείπουν. Ὁ Δαβίδ ἀντιλαμβάνεται τόν κίνδυνο, φεύγει ἀπό τήν Ἱερουσαλήμ, μέ ὅσους ἔμπειστους τοῦ ἀπομένουν, καί περιπλανᾶται διωκόμενος. Ὁ Ἀβεσσαλώμ καταλαμβάνει τήν Ἱερουσαλήμ καί συνεχίζει πιό ὀργανωμένα τή δίωξη. Ὁ κίνδυνος γιά τήν ἴδια τή ζωή του Δαβίδ εἶναι μεγάλος καί οἱ πιθανότητες νά διαφύγει ἐλάχιστες. Ὡστόσο, κατορθώνει νά περάσει τόν Ἰορδάνη καί νά ὀχυρωθεῖ στήν πόλη Μαναΐμ «πέραν τοῦ Ἰορδάνου», συγκεντρώνοντας δικό του στρατό. Ὁ Ἀβεσσαλώμ περνᾶ κι αὐτός τόν Ἰορδάνη μέ χιλιάδες στρατό. Ἔξω ἀπό τήν πόλη γίνεται ἡ τελική σύγκρουση, στήν ὁποία σκοτώνεται ὁ Ἀβεσσαλώμ καί ἀποδεκατίζεται τό στράτευμά του, ἀπό τό ὁποῖο 20.000 μέλη πέφτουν στή μάχη. Ὁ Δαβίδ, ἀντί νά πανηγυρίσει τήν ἀνέλπιστη νίκη, θρηνεῖ τόν θάνατο τοῦ Ἀβεσσαλώμ, ἐπιτιμᾶται γι’ αὐτό ἀπό στρατηγούς του καί, τελικά, ἐπιστρέφει στήν Ἱερουσαλήμ, ὡς νόμιμος Βασιλεύς. Ὁ Ψαλμός προέρχεται ἀπό τήν περίοδο τῆς δίωξης τοῦ Δαβίδ, ὅταν βρισκόταν στόν ἔσχατο κίνδυνο, καί βέβαια, πρός τῆς νίκης του ἐναντίον τοῦ Ἀβεσσαλώμ. Διαιρεῖται σέ δύο μέρη. Στό πρῶτο (στίχ. 1-6) ὁ Δαβίδ προσφεύγει στόν Θεό προσευχόμενος καί ἐπικαλεῖται τό θεῖο ἔλεος, ἐκθέτωντας τή θλιβερή κατάστασή του. Στό δεύτερο (στίχ. 7-12) ζητᾶ κατεπειγόντως τήν παρέμβαση τοῦ Θεοῦ γιά τή λύτρωσή του. Ὁ Ψαλμός ἀνήκει στούς λεγομένους «Ψαλμούς τῆς μετανοίας» (6, 31, 37, 50, 101, 129, 142) καί εἶναι ὁ τελευταῖος ἀπό αὐτούς.

Ἡ προσευχή τοῦ Δαβίδ (στίχ. 1-6): Τό μόνο καταφύγιο τοῦ πιστοῦ πού κινδυνεύει εἶναι ὁ Θεός, καί ὁ μόνος τρόπος καταφυγῆς εἶναι ἡ προσευχή. Στόν πρῶτο στίχο ὑπάρχουν οἱ ὅροι «προσευχή», «ἀλήθεια» καί «δικαιοσύνη». Ὁ πρῶτος ἔχει ἀφετηρία τόν ἄνθρωπο. Ἡ προσευχή εἶναι ἀπό τούς πιό γνωστούς τρόπους κοινωνίας μέ τόν Θεό. Προϋποθέτει τή σχέση δύο προσώπων: τοῦ προσευχομένου καί τοῦ Θεοῦ. Δέν ἀπευθύνεται σέ ἕνα ἀπρόσωπο «θεῖο» ἤ σέ μιά «ἀνωτέρα δύναμη» καί δέν ἔχει καμμία σχέση μέ τόν ἀφηρημένο διαλογισμό τῶν ἀνατολικῶν θρησκειῶν. Ἡ προσευχή διατηρεῖ ζῶσα τή σχέση μας μέ τόν Θεό. Μέ αὐτήν τόν γνώρισαν οἱ Ἅγιοι τῆς Παλαιᾶς καί τῆς Καινῆς Διαθήκης. Ἡ παραμέλησή της ἐπιφέρει λήθη τοῦ Θεοῦ καί ἀποξένωση ἀπ’ Αὐτόν. Εἶναι ἔνδειξη τῆς σχέσης μας μέ τόν Θεό καί τοῦ μέτρου τῆς ἀγάπης πρός Αὐτόν: τό πόσο ἀγαποῦμε τόν Θεό προκύπτει ἀπό τό πόσο χρόνο ἀφιερώνουμε σ’ Αὐτόν. Ὁ Θεός «ἀκούει» ὅλες τίς προσευχές, ἀλλά δέν «εἰσακούει» (ἀποδέχεται) ὅλες τίς προσευχές. Οἱ προσευχές τῶν «δικαίων» (Ἁγίων) ἔχουν μεγαλύτερη δύναμη («πολύ ἰσχύει δέησις δικαίου ἐνεργουμένη», Ἰακ. 5,16), γι’ αὐτό ἐπικαλούμεθα τή μεσιτεία τους, προσευχόμενοι καί σ’ αὐτούς. Στίς δύσκολες περιστάσεις ἡ προσευχή εἶναι ἀποτελεσματική, ὅταν ὑπάρχει προεργασία προσευχῆς στίς καλές καί εἰρηνικές συνθῆκες ἤ περιστάσεις.

Ἡ «ἀλήθεια» τοῦ Θεοῦ: «Ἀλήθεια» καί «δικαιοσύνη» εἶναι «ἰδιότητες» (ἤ μᾶλλον Ἐνέργειες) τοῦ Θεοῦ. «Ἀλήθεια» εἶναι ἡ πιστότητα τοῦ Θεοῦ στίς ὐποσχέσεις του: ὅ,τι ἔχει ὑποσχεθεῖ ὁ Θεός, τό πραγματοποιεῖ, τό κάνει! Γιά τήν Ὀρθόδοξη ἀντίληψη, ἡ ἀλήθεια δέν εἶναι ἰδεολογία ἤ κατάσταση, ὅπως τήν ὅριζε π.χ. ὁ Ἀριστοτέλης, ἀλλά πρόσωπο, τό ἴδιο τό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ: «Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδός καί ἡ ἀλήθεια καί ἡ ζωή» (Ἰω. 14,6). Γιά τόν Χριστιανό, «πάντων χρημάτων (πραγμάτων) μέτρον Χριστός»!

Ἡ θεία δικαιοσύνη: «Δικαιοσύνη» εἶναι, κυρίως, ἡ Ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, μέ τήν ὁποία «δικαιώνει» (σώζει) τόν ἄνθρωπο. Αὐτή δέν ἔχει καμμία σχέση μέ τήν ἀνθρώπινη δικαιοσύνη. Κατά τόν ἀπόστολο Παῦλο, ὁ ἄνθρωπος «δικαιοῦται» (σωζεται) «διά πίστεως» καί ὄχι ἀπό τά ἔργα του καί, βέβαια, ἀπό τόν Χριστό, μόνο ἀπό τόν Χριστό. Ἐκτός τοῦ Χριστοῦ οὔτε «δικαίωσις» ὑπάρχει, οὔτε σωτηρία (Πράξ. 4,12). Ἔτσι, ὁ Δαβίδ ζητᾶ ἀπό τόν Θεό νά μήν κριθεῖ μέ ἀκρίβεια γιά τά ἔργα του, γιατί στήν περίπτωση αὐτή οὔτε ὁ ἴδιος, οὔτε κανένας ἄλλος θά ἐμφανιζόταν ἀθῶος. Ὅλοι εἴμαστε ἁμαρτωλοί καί ἔνοχοι ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. «Οὐδείς ἀναμάρτητος», οὔτε ἀκόμη καί οἱ μεγάλοι Ἅγιοι! Ὅλοι σώζονται ἀπό τό ἄπειρο ἔλεος τοῦ Θεοῦ καί ἐπειδή τό θέλουν καί τό ἐπικαλοῦνται. Αὐτό ἀκριβῶς κάνει ἐδῶ καί ὁ Δαβίδ.

Ὁ «ἐχθρός»: Ὁ «ἐχθρός» στήν προκειμένη περίπτωση (ἱστορικά) εἶναι ὁ Ἀβεσσαλώμ. Ὅμως, ὁ Ψαλμός ἔχει καί γενικότερο ἀναγωγικό περιεχόμενο, κατά τό ὁποῖο «ἐχθρός» εἶναι ὁ διάβολος. «Αἰσθητός» καί «νοητός ἐχθρός» θεωροῦνται ἐδῶ ταυτόχρονα καί παράλληλα. Λόγῳ τοῦ ἀναγωγικοῦ του χαρακτήρα, ὁ Ψαλμός ἀναφέρεται σἐ ὁλόκληρη τήν ἀνθρωπότητα, πού διώκεται καί θλίβεται ἀπό τόν διάβολο. Ἐκεῖνος τήν ὁδήγησε ἀπό τή δόξα στήν ἔσχατη ταπείνωση. Τήν ἐριξε ἀπό τόν οὐρανό (ἀπό τόν Παράδεισο) στή γῆ (στόν πεπτωκότα κόσμο). Ἡ κατάσταση τῆς αἰχμαλωσίας τοῦ διαβόλου εἶναι σκότος καί θάνατος. Ἡ δουλωθεῖσα στόν «ἄρχοντα τοῦ κόσμου τούτου» (Ἰω. 12,31) ἤ στόν «κοσμοκράτορα τοῦ αἰῶνος τούτου» (Ἐφ. 6,12) ἀνθρωπότητα τελεῖ πλέον ὑπό τό κράτος τοῦ θανάτου. Μάλιστα, ὁμοιάζει ὄχι μέ πρόσφατο, ἀλλά μέ ἀρχαῖο νεκρό («ὡς νεκρούς αἰῶνος»!). Ὅ,τι ἰσχύει γιά τήν ἀνθρωπότητα, ἰσχύει καί γιά κάθε εἰδική περίπτωση: ὅσο περισσότερο ὑποδουλώνεται κάποιος στόν διάβολο, μέ τούς λογισμούς του (μέ τίς σκέψεις του, μέ τή νοοτροπία του, μέ τό νά ἔχει τά νοήματά του αἰχμαλωτισμένα στόν διάβολο) καί μέ τά ἔργα του (τά ἔργα μας εἶναι ἐκδήλωση τῆς νοοτροπίας μας καί τῶν νοημάτων - σκέψεών μας, εἶναι ἔκφραση τῆς «ψυχῆς» μας), τόσο ζεῖ στό σκοτάδι («ἐν σκοτεινοῖς») καί τελεῖ ὑπό τό κράτος τοῦ θανάτου. Ἡ κατάσταση αὐτή τοῦ σκότους καί τοῦ θανάτου γιά ὅσους ζοῦν ἀκόμη τή βιολογική ζωή, ἐκδηλώνεται μέ διάφορους τρόπους, κυρίως ὅμως, ὡς ἀκηδία («ἠκηδίασεν τό πνεῦμά μου») καί ὡς ταραχή («ἐταράχθη ἡ καρδία μου»). Ἀκηδία εἶναι ἡ ἀθυμία, ἡ ψυχική καί σωματική κατάπτωση, ἡ ἀδυναμία, ἡ «βαριεστημάρα», ἡ ἀπροθυμία γιά κάθε ἔργο, ἰδιαίτερα δέ ἡ ἀπροθυμία καί ἀδιαφορία γιά κάθε πνευματικό ἔργο: γιά προσευχή, γιά μελέτη τοῦ θείου λόγου, γιά ἐκκλησιασμό, γιά Ἐξομολόγηση, γιά Θεία Κοινωνία, γιά καλά ἔργα κ.ἄ. Οἱ Πατέρες τήν ἐντάσσουν στά λεγόμενα «θανάσιμα» ἁμαρτήματα. Ταραχή σημαίνει ἔλλειψη εἰρήνης, ἐσωτερικῆς εἰρήνης, ἀλλά καί ἐξωτερικῆς. Ὅπου ἀπουσιάζει ὁ Χριστός, ἀπουσιάζει καί ἡ εἰρήνη. Ὁ Θεός εἶναι «Θεός εἰρήνης», ψάλλει ἡ Ἐκκλησία μας (ὑμνολογία Χριστουγέννων). Εἰδικότερα, ὁ Χριστός εἶναι ἡ εἰρήνη τοῦ κόσμου («αὐτός γάρ ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν», Ἐφ. 2, 14). Ὑπάρχουν πόλεμοι στόν κόσμο, ἐπειδή ἀπουσιάζει ἀπό τόν κόσμο ὁ Χριστός. Ὑπάρχουν συγκρούσεις καί διαμάχες στίς οἰκογένειες καί στίς σχέσεις τῶν ἀνθρώπων, ἐπειδή ἀπουσιάζει ἀπό τίς οἰκογένειες καί τίς κοινωνίες ὁ Χριστός. Ὑπάρχει ταραχή στήν ψυχή μας, ἐπειδή ἀπουσιάζει ἀπό αὐτήν ὁ Χριστός. Ἐκεῖνος παρέχει τήν πραγματική εἰρήνη, εἰρήνη ἄλλης τάξεως, πού δέν μοιάζει μέ τήν εἰρήνη πού παρέχει ὁ κόσμος, ἀλλά εἶναι ἡ εἰρήνη «ἡ ὑπερέχουσα πάντα νοῦν» (Φιλιπ. 4,7): «Εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν, εἰρήνην τήν ἐμήν δίδωμι ὑμῖν· οὐ καθώς ὁ κόσμος δίδωσιν, ἐγώ δίδωμι ὑμῖν» (Ἰω. 14,27)! 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).