«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Το έργο του Αγίου Πνεύματος και η Εκκλησία

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Θ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΣΤ΄, ἔτους 2021-2022. 

Εἰσαγωγικά: Οἱ μεγάλες ἑορτές τῶν Χριστουγέννων καί τῶν Θεοφανείων, ὡς σταθμοί τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ ἀπολυτρωτικοῦ ἔργου Του. Ἄν ἡ Ἐκκλησία εἶναι «ὁ παρατεινόμενος Χριστός», τότε οἱ ἑορτές αὐτές εἶναι καί καίριοι σταθμοί τῆς Ἐκκλησίας. Ὡστόσο, ὁ ὑπερτονισμός τῆς σχέσης Χριστοῦ καί Ἐκκλησίας ἐνέχει ἕναν κίνδυνο: τήν ὑποτίμηση τοῦ ἔργου τῶν δύο ἄλλων προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος στό μυστήριο τῆς θείας Οἰκονομίας, ἀλλά καί στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Τό φαινόμενο αὐτό ἀποκαλεῖται στή σύγχρονη θεολογική γλώσσα «Χριστομονισμός». Ὁ Χριστομονισμός ἔχει δυσμενεῖς πρακτικές συνέπειες, ὅπως θά δοῦμε στή συνέχεια. 

Ἡ τριαδική θεία Οἰκονομία: Ἀπό τή διδασκαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας γνωρίζουμε ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι ὁμοούσια καί ἀχώριστα: «συνυπάρχουν», «ἐνυπάρχουν» καί «περιχωροῦν ἐν ἀλλήλοις». Αὐτό σημαίνει ὅτι, ὅπου ἐμφανίζεται ἤ ἐνεργεῖ ἕνα ἀπό αὐτά, ἐκεῖ συνεμφανίζονται καί συνενεργοῦν καί τά ἄλλα δύο: «ὁ ἑωρακώς ἐμέ ἑώρακε τόν Πατέρα» (Ἰω. 14,9) καί, προφανῶς, «ἑώρακε καί τό Ἅγιον Πνεῦμα», καί «ἐγώ ἐν τῷ Πατρί καί ὁ Πατήρ ἐν ἐμοί» (Ἰω. 14,11) καί, προφανῶς, «ἐγώ ἐν τῷ Πνεύματι καί τό Πνεῦμα ἐν ἐμοί», εἶπε ὁ Κύριος. Κέντρο τῆς θείας Οἰκονομίας (καί, κατ’ ἐπέκτασιν, τῆς Ἐκκλησίας) εἶναι μέν τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά ἡ θεία Οἰκονομία δέν εἶναι ἀποκλειστικῶς ἔργο τοῦ Χριστοῦ. Ἐπειδή μετέχουν σ’ αὐτήν καί τά ἄλλα δύο πρόσωπα, εἶναι Οἰκονομία τριαδική, ἄν καί κάθε πρόσωπο μετέχει σ’ αὐτήν μέ διαφορετικό τρόπο (ὁ Πατήρ «εὐδοκεῖ», ὁ Υἱός «αὐτουργεῖ» καί τό Ἅγιο Πνεῦμα «συνεργεῖ»). Ὁ Υἱός, ὡς «αὐτουργός» τῆς Οἰκονομίας, ἐκπληρώνει τήν προαιώνια βουλή ἤ «εὐδοκία» (θέληση - ἀπόφαση) τοῦ Πατρός καί αὐτό τό κάνει μέ τή συνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τά πάντα ἐκπορεύονται ἀπό τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ Πατρός: «εἷς Θεός ὁ Πατήρ, ἐξ οὗ τά πάντα» (Α΄ Κορ. 8,6). Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τή θεία Οἰκονομία

Τό εἰδικό ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: Παράλληλα, τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι παρόν καί συνεργεῖ σέ κάθε στάδιο τῆς θείας Οἰκονομίας. Ἔτσι, στή Δημιουργία τοῦ κόσμου: «πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος (Γεν. 1,2). Οἱ Δίκαιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης γνώριζαν τήν παρουσία καί τήν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: «μή ἀποῤῥίψῃς με ἀπό τοῦ προσώπου σου καί τό Πνεῦμά σου τό Ἅγιον μή ἀντανέλῃς ἀπ’ ἐμοῦ» (Ψαλμ. 50,13), δηλ. οἱ Δίκαιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης γνώριζαν τήν ἀλήθεια γιά τήν Ἁγία Τριάδα. Τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι τό «λαλῆσαν διά τῶν Προφητῶν» (Σύμβολο Πίστεως): «οὐ γάρ θελήματι ἀνθρώπου ἠνέχθη ποτέ προφητεία, ἀλλ’ ὑπό Πνεύματος Ἁγίου φερόμενοι ἐλάλησαν ἅγιοι Θεοῦ ἄνθρωποι» (Β΄ Πέτρ. 1,21). Κατά τή μαρτυρία τοῦ Κυρίου, ὁ Δαβίδ μιλοῦσε «ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ» (Μάρκ. 12,36). Ἡ Ἐλισάβετ «ἐπλήσθη Πνεύματος Ἁγίου» (Λουκ. 1, 41), ὅπως καί ὁ Ζαχαρίας (Λουκ. 1,67), ὅπως καί ὁ τίμιος Πρόδρομος «ἔτι ἐκ κοιλίας μητρός αὐτοῦ» (Λουκ. 1,15). Στόν Συμεών «Πνεῦμα Ἅγιον ἦν ἐπ’ αὐτόν» (Λουκ. 2,25) κ.ἄ. Ἡ Σάρκωση τοῦ Κυρίου ἔγινε «ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καί Μαρίας τῆς Παρθένου»: «Πνεῦμα Ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπί σέ, καί δύναμις Ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι» (Λουκ. 1,35). Στή Βάπτιση τοῦ Κυρίου τό Πνεῦμα ἐμφανίστηκε «ἐν εἴδει περιστερᾶς», ἀλλά καί «ἔμεινεν ἐπ’ αὐτόν (τόν Χριστό)» (Ἰω. 1, 32-33), στή δέ Μεταμόρφωση ἐν εἴδει «νεφέλης φωτεινῆς». Ὁ Κύριος ἦταν «πλήρης Πνεύματος Ἁγίου» (Λουκ. 4,1). Οἱ θεοπτικές ἐμπειρίες τῶν ὅλων Ἁγίων, τόσο τῆς Παλαιᾶς ὅσο καί τῆς Καινῆς Διαθήκης, γίνονται διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: Ὁ ἅγιος Στέφανος, «ὑπάρχων πλήρης Πνεύματος Ἁγίου ... εἶδε δόξαν Θεοῦ καί Ἰησοῦν ἑστῶτα ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ» (Πράξ. 7, 55). Ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης μαρτυρεῖ ὅτι «ἐγενόμην ἐν πνεύματι ἐν τῇ Κυριακῇ ἡμέρᾳ καί ἤκουσα φωνήν ... καί ἐπιστρέψας εἶδον» (Ἀποκ. 1, 10-12). Προφανῶς καί οἱ ἅγιοι Μαρτυρες ἦταν ἤδη πλήρεις Πνεύματος Ἁγίου γιά νά ὑπομείνουν τό μαρτύριο. Ὁ Κύριος μίλησε σαφῶς γιά τήν ἔλευση τοῦ «ἄλλου Παρακλήτου», τοῦ Ὁποίου ἔργο εἶναι: α) νά ὑπενθυμίζει καί νά διδάσκει (Ἰω. 14,26), ὅσα ἀκριβῶς δίδαξε ὁ Χριστός καί β) νά ὁδηγεῖ «εἰς πᾶσαν τήν ἀλήθειαν» (Ἰω. 16,13). Αὐτό, κατά τούς Πατέρες, πραγματοποιήθηκε μέ τό γεγονός τῆς Πεντηκοστῆς, ὅταν τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐπεφοίτησε στούς Ἀποστόλους «ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν». Ἡ Πεντηκοστή εἶναι, βέβαια, καίριος σταθμός τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Κατ’ αὐτήν, ἡ Ἐκκλησία ὁδηγήθηκε «εἰς πᾶσαν τήν ἀλήθειαν»: οἱ ἑφεξῆς θεοπτικές ἐμπειρίες εἶναι ἁπλῶς ἐπανάληψη τοῦ γεγονότος τῆς Πεντηκοστῆς στά πρόσωπα τῶν ἐπιμέρους Ἁγίων. Μέ τήν Πεντηκοστή οἱ εἰς Χριστόν πιστεύσαντες καί βεβαπτισμένοι (ἀλλά καί οἱ Δίκαιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης) καθίστανται «Σῶμα Χριστοῦ». Οἱ θεοπτικές ἐμπειρίες τῶν Ἁγίων δέν εἶναι πλέον «ἔξωθεν», ἀλλά «ἔξωθεν» καί «ἔνδοθεν» ἐμπειρίες. Ἔκτοτε, τό Ἅγιο Πνεῦμα «μένει μεθ’ ἡμῶν εἰς τόν αἰῶνα» (Ἰω. 14,16) καί «ὅλον συγκροτεῖ τόν θεσμόν τῆς Ἐκκλησίας» (ὕμνος Πεντηκοστῆς). Ὡστόσο, εἶναι φανερό ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα οὔτε καταργεῖ οὔτε ὑποκαθιστᾶ τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ. Ἀντίθετα, ὁδηγεῖ «εἰς Χριστόν» καί στό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ (τήν Ἐκκλησία). Γι’ αὐτό ὁ Χριστός μίλησε γιά ἐπανεύλευσή Του στόν κόσμο, προφανῶς ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι. Κατά τό χαρακτηριστικό παράδειγμα πού χρησιμοποιοῦν κάποιοι Ἅγιοι, ἄν ἡ Ἐκκλησία εἶναι τό Σῶμα Χριστοῦ, τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ψυχή τῆς Ἐκκλησίας.