«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Ο πρόωρος θάνατος των Δικαίων (Γ΄ Ανάγνωσμα 6ης Δεκεμβρίου)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΓ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Σέ Ἀκολουθίες πολλῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας ὑπάρχουν προφητικά Ἀναγνώσματα, πού ἀναφέρονται στήν κατάσταση τοῦ Δικαίου καί, εἰδικότερα, στή θέση του α) μέσα στόν κόσμο καί β) ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. «Δίκαιος» στήν προκειμένη περίπτωση (στήν Παλαιά Διαθήκη), εἶναι ὁ Ἅγιος: «Δίκαιοι» ἀποκαλοῦνται οἱ Ἅγιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης - Λόγος περί Δικαίου, σημαίνει λόγος περί Ἁγίου. Ἕνα ἀπό τά Ἀναγνώσματα αὐτά, πού ὑπάρχει σέ μνῆμες Ἱεραρχῶν, ὅπως τοῦ ἁγίου Νικολάου, τοῦ ἁγίου Σπυρίδωνος κ.ἄ., προέρχεται ἀπό τό βιβλίο τῆς Σοφίας Σολομῶντος (4, 7-15). Ὅπως προκύπτει ἀπό τόν τίτλο του, τό βιβλίο ἀποδίδεται στόν βασιλέα Σολομῶντα (π. 965-926 π.Χ.) καί περιλαμβάνει μέρος ἀπό σοφή διδασκαλία του, πού κατεγράφη, μέ σκοπό τή διατήρησή της. Τό βιβλίο ἀνήκει στή λεγόμενη Σοφιολογική Γραμματεία (κείμενα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης μέ κεντρικό θέμα τή «σοφία»), ὅπως καί τά βιβλία Σοφία Σειράχ καί Παροιμίαι. Τό συγκεκριμένο Ἀνάγνωσμα ἀναφέρεται στό διαχρονικό ἐρώτημα, γιατί πεθαίνουν οἱ Δίκαιοι πρόωρα, γιατί πεθαίνουν νέοι. Τό ἐρώτημα συνδέεται μέ τό ἐπίσης διαχρονικό ἐρώτημα: «τί ὅτι ὁδὸς ἀσεβῶν εὐοδοῦται;» («γιατί στούς ἁμαρτωλούς ὅλα πηγαίνουν καλά;», Ἱερ. 12,1). Τό παράδοξο τῶν ἐρωτημάτων αὐτῶν αἵρεται, ὅταν θεωρηθοῦν α) ἀπό τήν ἄποψη τῆς αἰωνιότητας, ἀντί τῆς προσωρινότητας τῆς παρούσας ζωῆς καί β) ἀπό τήν ἄποψη τοῦ πραγματικοῦ συμφέροντος τοῦ Δικαίου. Ὁ κοσμικός ἄνθρωπος, ἐγλωβισμένος στά στενά ὅρια τοῦ κόσμου τούτου, δέν μπορεῖ νά ἔχει ὀρθή ἀντίληψη τῶν πραγμάτων. Γι’ αὐτόν, ἤ ἀκόμη καί γιά τόν πιστό, πού δέν ἔχει ἀπαλλαγεῖ ἀπό τήν κοσμική νοοτροπία, ὁ Δίκαιος πρέπει νά ἀνταμείβεται μέ τό νά ζεῖ πολλά χρόνια, νά ἔχει πλοῦτο, ὑγεία καί εὐημερία. Αὐτή ἀκριβῶς ἡ νοοτροπία κυριαρχοῦσε στους Ἰουδαίους τήν ἐποχή τοῦ Κυρίου, ἀλλά καί ὁ ἴδιος ὁ Θεός πολλές φορές συγκαταβαίνει καί ἐνεργεῖ μέ αὐτό τόν τρόπο, γιά παιδαγωγικούς λόγους, γιά νά ὁδηγήσει πολλούς στή «δικαιοσύνη» καί τήν ἁγιότητα. Ὅμως, ἡ θεώρηση αὐτή δέν εἶναι ἡ προοπτική τῆς αἰωνιότητας. Τό Ἀνάγνωσμα μᾶς καλεῖ νά θεωρήσουμε τά πράγματα ἀπό ἄλλη προοπτική, ἀπό τήν προοπτική τῆς αἰωνιότητος καί ἡ προοπτική αὐτή εἶναι ἡ αὐθεντική προοπτική τῶν πραγμάτων.

Περιεχόμενο τοῦ Ἀναγνώσματος: Ὁ Δίκαιος, ἀκόμη κι ἄν φύγει πρόωρα ἀπό τοῦτο τόν κόσμο, θά εἶναι ἀναπαυμένος (εὐτυχισμένος) στή μόνιμη κατοικία του, στήν αἰώνια κατάστασή του. Δέν ἔχει νόημα τό νά ζήσει κάποιος πολλά χρόνια, ἀλλά σημασία ἔχει ἡ πνευματική του κατάσταση. Γεροντική καί σεβάσμια ἡλικία δέν εἶναι τά πολλά χρόνια, οὔτε ὑπολογίζεται μέ τό πλῆθος τῶν ἐτῶν. Ἀντίθετα, ἄσπρα μαλλιά (κατάσταση πού ἐμπνέει σεβασμό) γιά κάθε ἄνθρωπο εἶναι ἡ φρόνηση καί ἡ σοφία, καί γεροντική ἡλικία εἶναι ἡ ἄμεμπτη ζωή, ἡ καθαρή, καταστάσεις πού κατορθώνουν ἀκόμη καί οἱ νέοι. Ὅποιος ἔζησε ἔτσι, ὥστε νά ἀρέσει στόν Θεό, ἀγαπήθηκε ἀπό Αὐτόν, καί ἐπειδή ζοῦσε ἀνάμεσα στούς ἁμαρτωλούς, σέ ἁμαρτωλό περιβάλλον, μετατέθηκε σύντομα στήν ἄλλη ζωή. Τόν ἅρπαξε ἀπό ἐκεῖ ὁ Θεός καί τόν πῆγε ἀλλοῦ, γιά νά μήν ἀλλοιώσει τή σύνεσή του ἡ κακία τοῦ περιβάλλοντος, καί γιά νά μήν ἐξαπατήσει τή ζωή του ἡ δολιότητα τοῦ κόσμου. Στό ἁμαρτωλό περιβάλλον κινδυνεύει ἀκόμη καί ὁ Δίκαιος, ὁ νοήμων, ὁ προσεκτικός, ἄν ὄχι νά ἐκπέσει ἐντελῶς, κινδυνεύει τουλάχιστον νά γίνει χειρότερος ἀπ’ ὅ,τι εἶναι. Γιατί ἡ ἁμαρτία ἀσκεῖ ἰσχυρή ἕλξη σέ κάθε ἄνθρωπο, ἐμπεριέχει μιά ἐπιφανειακή ἀπατηλή ἡδονή, ἡ ὁποία λειτουργεῖ ὡς δόλομα γιά τή παγίδευση τοῦ ἀνθρώπου. Ὄντως, ἡ θελκτικότητα τῆς κακίας (τῆς ἁμαρτίας) ἀλλοιώνει τά καλά, καί ἡ παραζάλη τῆς ἁμαρτωλῆς ἐπιθυμίας διαφθείρει καί τόν πιό ἁγνό νοῦ! Ἄς προστεθεῖ στά παραπάνω καί ἡ ἐνέργεια τοῦ διαβόλου, ἡ ὁποία ὠθεῖ πρός τήν ἁμαρτία καί τό κακό, διευκολύνοντας τή διάπραξή τους, ἐνῶ ἐμποδίζει τό καλό. Ὁ Δίκαιος, ἀφοῦ κατόρθωσε μέσα σέ λίγα χρόνια νά τελειοποιηθεῖ, εἶναι σάν νά ἔζησε γιά πολλά χρόνια. Ὁ χρόνος τῆς ζωῆς μας μᾶς ἔχει δοθεῖ γιά νά προοδεύουμε, ὁμοιάζοντας στόν Θεό. Ἄν αὐτό κατορθωθεῖ σύντομα, δέν ἔχουν νόημα πλέον τά πολλά χρόνια, ἀφοῦ ἡ παράταση τῆς ζωῆς μᾶς χορηγεῖται ὡς δυνατότητα μετανοίας (γιά νά μετανοοῦμε). Ἡ ζωή τοῦ Δικαίου ἦταν ἀρεστή στόν Κύριο, γι’ αὐτό καί βιάστηκε νά φύγει ἀπό τό περιβάλλον τῆς κακίας, νά λυτρωθεῖ, νά ἀναπαυθεῖ, νά ζήσει μακρυά ἀπό τό κακό. Αὐτή εἶναι ἡ ἀλήθεια - ἔτσι ἔχουν τά πράγματα! Ἀντίθετα, τά πλήθη τῶν ἀνθρώπων, οἱ πολλοί, βλέποντας τήν πρόωρη μετάσταση τοῦ Δικαίου, δέν κατανοοῦν τίποτε ἀπό τά παραπάνω, οὔτε ἔλαβαν ὑπ’ ὄψη τους τό ἑξῆς: Ὅτι χάρη καί εὐσπλαχνία, εἰρήνη καί ἀνάπαυση, προσφέρει ὁ Θεός στούς ἀφοσιωμένους σ’ Αὐτόν, καί προστατεύει μέ κάθε τρόπο τούς ἐκλεκτούς του, ἀκόμη καί ἄν ἡ προστασία Του δέν φαίνεται, ἀκόμη καί ἄν φαίνεται ὅτι συμβαίνει τό ἀντίθετο!

Θάνατος καί αἰωνιότητα: Ὁ θάνατος εἶναι τό μεγαλύτερο πρόβλημα στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου, καί γίνεται ἀκόμη μεγαλύτερο στήν περίπτωση τοῦ πρόωρου θανάτου. Κατά τόν ἀπ. Παῦλο, εἶναι ὁ «ἔσχατος ἐχθρός» (Α' Κορ. 15,26), δηλ. ὁ μεγαλύτερος καί τελευταῖος ἐχθρός μας. Ἄν ἰσχύει αὐτό, τότε ὁ θάνατος δέν προέρχεται ἀπό τόν Θεό, ἀφοῦ ὁ Θεός δέν εἶναι ἐχθρός μας καί ἀφοῦ «οὐδέποτε ἐχθραίνει» (ἅγ. Ἰωάννης Χρυσόστομος). Ὄντως, «ὁ Θεός θάνατον οὐκ ἐποίησεν» (Σ. Σολ. 1, 13)! Ἀπό ποῦ, λοιπόν, προέρχεται ὁ θάνατος καί, γενικά, ἄν ὁ θάνατος εἶναι τό μέγιστο κακό, ἀπό ποῦ προέρχεται τό κακό στόν κόσμο; Ὁ ἀπ. Παῦλος μᾶς διαβεβαιώνει, ὅτι ὁ διάβολος εἶναι ὁ «ἔχων τό κράτος τοῦ θανάτου» (Ἑβρ. 2,14). Πρώτη αἰτία τοῦ θανάτου καί τοῦ κακοῦ εἶναι ὁ διάβολος καί δεύτερη ὁ ἄνθρωπος μέ τήν ἐλεύθερη βούλησή του. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας διευκρινίζουν ὅτι ὁ θάνατος καί τό κακό δέν ὑπάρχουν στή φύση, ἀλλά στή βούληση: ὁ ἄνθρωπος «κατά φύσιν» εἶναι «καλός λίαν» καί «κατά βούλησιν» εἶναι καλός ἤ κακός, ἀλλά καί ὁ ἴδιος ὁ διάβολος «κατά φύσιν» εἶναι «καλός λίαν» καί «κατά βούλησιν» κακός. Ἐπίσης, διευκρινίζουν ὅτι ὁ θάνατος καί τό κακό δέν εἶναι «ὑποστάσεις», ἀλλά «στερήσεις». Μέ αὐτές τίς προϋποθέσεις ἑρμηνεύουν καί τήν εἰσβολή τοῦ θανάτου στήν ἀνθρώπινη φύση μέ τήν πτώση τῶν Πρωτοπλάστων: «Ὅσον γάρ ἀφίστατο (ὁ Ἀδάμ) τῆς ζωῆς, τοσοῦτον προσήγγιζε τῷ θανάτῳ. Ζωή γάρ ὁ Θεός, στέρησις δέ τῆς ζωῆς θάνατος. Ὥστε ἑαυτῷ τόν θάνατον ὁ Ἀδάμ διά τῆς ἀναχωρήσεως τοῦ Θεοῦ κατεσκεύασε» (Μ. Βασίλειος). Μέ τήν ἀνθρώπινη πτώση ὁ θάνατος κυριάρχησε στόν κόσμο, ὡς «παράσιτος δύναμις». Ἔκτοτε «παρεδόθημεν τῇ φθορᾷ καί συνεζευχθημεν τῷ θανάτῳ» (Νεκρώσιμος Ἀκολουθία). Στόν πεπτωκότα ἄνθρωπο ἡ δύναμη τοῦ θατάτου ἐμφανίζεται πλέον πανίσχυρη καί, ἀντί τῆς ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης κυριαρχεῖ τό ἔνστικο τῆς αὐτοσυντηρήσεως: ὁ ἄνθρωπος πλέον «πάντα ὑφίσταται ὑπέρ τοῦ μή ἀποθανεῖν» (ἅγ. Χρυσόστομος). Ἀλλά, καί ὁ Θεός ἀπό τήν πλευρά του ἐπιτρέπει (ἀνέχεται) τόν θάνατο, «ἵνα μή ἀθάνατον ᾖ τό κακόν» (ἅγ. Γρηγόριος Θεολόγος). Ὡστόσο, ὁ Θεός δέν ἀνέχεται τήν ὕπαρξη τοῦ θανάτου γιά πάντα. Ἦλθε στόν κόσμο γιά τή σωτηρία μας, πού σημαίνει ἦλθε ἀκριβῶς γιά νά μᾶς ἀπελευθερώσει ἀπό τό κράτος τοῦ θανάτου: «σωτηρία», σημαίνει ἀπαλλαγή ἀπό τό κράτος τοῦ θανάτου καί ἀπό τή δουλεία τοῦ διαβόλου. Κατά τήν πίστη τῆς Ἐκκλησίας μας, αὐτό ἔγινε μέ τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ: ὁ Χριστός ἀνέστη ὡς «ἀπαρχή τῶν κεκοιμημένων» (Α΄ Κορ. 15,20), παρέχοντας σέ ὅσους τόν ἀκολουθοῦν τή διπλή ἀνάσταση: α) τήν ἀνάσταση (ζωοποίηση) τῆς ψυχῆς («πρώτη ἀνάσταση») καί β) τήν ἀνάσταση τοῦ σώματος («δευτέρα ἀνάσταση») κατά τή Δευτέρα Παρουσία Του.

 («Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).