«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Εγκώμιο στην ιδανική γυναίκα (Παροιμίαι κθ΄, 10-31)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΣΤ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Στόν Ἑσπερινό πρός τιμήν Ἁγίων γυναικῶν ὑπάρχει συνήθως ἕνα Ἀνάγνωσμα ἀπό τό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν (κθ΄, 10-31). Ἀποτελεῖ ἐγκώμιο στήν ἰδανική γυναῖκα καί ἀναφέρεται στό διαχρονικό πρόβλημα τῆς θέσης τῆς γυναῖκας στήν οἰκογένεια καί στήν κοινωνία, καθώς καί τῆς σχέσης ἀνδρός καί γυναικός, ἀπό συγκεκριμένη, βέβαια, ἄποψη, τήν ἄποψη τῆς συμφωνίας μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Τό θέμα εἶναι ἰδιαίτερα ἐπίκαιρο στήν ἐποχή μας, ὅπου κυριαρχεῖ ὁ ἀποπροσανατολισμός σέ κάθε θέμα, ἡ δἐ γυναῖκα θεωρεῖται σχεδόν ἀποκλειστικά ἀπό τήν ἄποψη τοῦ ἐρωτισμοῦ. Ἀπό τό κείμενο μποροῦν νά ἀντληθοῦν θεολογικές ἀπαντήσεις γιά τά θέματα τοῦ γάμου, τοῦ ἀνταγωνισμοῦ μεταξύ ἀνδρῶν καί γυναικῶν, τῶν αἰτημάτων τῶν σύγχρονων φεμινιστικῶν κινημάτων κ.ἄ., θέματα τά ὁποῖα σέ πάμπολλες περιπτώσεις παραμένουν ὀξύτατα, παρά τήν ἐξέλιξη τοῦ σύγχρονου πολιτισμοῦ. Ἄς σημειωθεῖ, ὅτι τό κείμενο προέρχεται ἀπό πολύ μακρυνή ἐποχή (9ος αἰ. π.Χ.), ὅπου κυριαρχοῦσαν πολύ ὑποτιμητικές ἀντιλήψεις γιά τή γυναῖκα. Πρέπει δέ νά κατανοηθεῖ στό πλαίσιο τῆς ἐποχῆς του καί σέ σχέση μέ ὅ,τι ἐπικρατοῦσε στό περιβάλλον του καί, ὄντως, κομίζει μιά νέα, ἐντελῶς διαφορετική, ἀντίληψη περί γυναικός (θεολογία τῆς γυναικός καί τοῦ γάμου), τῆς ὁποίας οἱ ἀπαρχές βρίσκονται σέ ἀρχαιότερα κείμενα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (Γένεσις κ.ἄ.).

Περιεχόμενο τοῦ Ἀναγνώσματος: Τό κείμενο ἀρχίζει μέ τήν κοινή διαπίστωση, ὅτι ἡ τέλεια γυναῖκα εἶναι σπάνιο φαινόμενο καί ἐλάχιστοι τήν συναντοῦν. Ὅμως, εἶναι ὅ,τι πολυτιμότερο ὑπάρχει. Ποιός μπορεῖ νά βρεῖ γυναῖκα ἀνδρεία, γυναῖκα μέ σθένος, γυναῖκα μέ τελειότητα; Ὅταν, ὅμως, βρεθεῖ, ἔχει μεγαλύτερη ἀξία ἀπό τούς πολύτιμους λίθους! Ἀπό αὐτήν ἀντλεῖ δύναμη καί θάρρος στήν ψυχή του ὁ ἄνδρας της. Προφανῶς, τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ ὅσους τήν συναναστρέφονται: μεταδίδει σέ ὅλους δύναμη καί θάρρος. Καί ποιά εἶναι τά χαρακτηριστικά αὐτῆς τῆς ἰδανικῆς γυναῖκας; Εἶναι τόσο ἄξια, πού κανένα ἀγαθό δέν θά τῆς λείψει. Ποτέ δέν θά βρεθεῖ σέ δυσκολία ἤ σέ ἀνάγκη. Σέ ὅλη της τή ζωή μοχθεῖ καί ἐργάζεται γιά τήν εὐτυχία τοῦ ἄνδρα της (δέν εἶναι ἐγωκεντρική καί ἰδιοτελής, δέν χαρακτηρίζεται ἀπό ἀτομισμό). Ὑφαίνει νήματα μάλλινα καί λινά, τά ὁποῖα στά χέρια της γίνονται ὡραῖα καί χρήσιμα ἔργα. Μοιάζει μέ πλοῖο, πού φέρνει πολύτιμα ἐμπορεύματα ἀπό μέρη μακρινά· ἔτσι συγκεντρώνει τά πλούτη της. Ξυπνᾶ νύκτα, πρίν ξημερώσει, ἑτοιμάζει καί μοιράζει στούς οἰκείους της τρόφημα καί ἀναθέτει καθήκοντα στίς ὑπηρέτριες. Βλέποντας ἕνα χωράφι καλό, τό ἐξετάζει προσεκτικά καί σπεύδει νά τό ἀγοράσει. Μέ τά ἴδια της τά χέρια καί μέ τόν κόπο της φυτεύει κτῆμα. Ζώνει καλά τή μέση της καί ἑτοιμάζει τά χέρια της γιά ἐργασία. Δοκίμασε καί διαπίστωσε πόσο καλό εἶναι ἡ ἐργασία, καί δέν σβήνει τό λυχνάρι της ὅλη τή νύχτα. Τά χέρια της ἐργάζονται μέ προθυμία κάθε χρήσιμο καί στηρίζει τίς παλάμες της στό ἀδράχτι. Ἀνοίγει στόν φτωχό τά χέρια της κι ἁπλώνει τήν παλάμη της νά βοηθήσει τόν δυστυχισμένο. Ὁ ἄνδρας της δέν νοιάζεται γιά τίς σπιτικές φροντίδες, ὅταν βρίσκεται μακριά, ἀφοῦ ὅλοι ὅσοι εἶναι κοντά στή γυναῖκα του εἶναι φροντισμένοι καί ντυμένοι καλά. Διπλά ἐνδύματα ἑτοιμάζει γιά τόν ἄνδρα της, ἀλλά γιά τόν ἑαυτό της φορέματα ἀπό λευκό λινό καί πορφύρα. Δέν ἀμελεῖ, οὔτε ὑποτιμᾶ τόν ἑαυτό ἀπό δουλοπρέπεια ἤ ἀπό ἀδιαφορία ἤ ἀπό ταπεινολογία. Ὅλοι θαυμάζουν τόν ἄνδρα της, ὅταν ἐμφανίζεται σέ δημόσιους χώρους καί ὅταν καθίσει σέ συμβούλιο μέ τή γερουσία τοῦ τόπου. Κατασκευάζει λεπτά ὑφάσματα καί ἐνδύματα, καί τά πουλᾶ στούς Φοίνικες καί στούς Χαναναίους. Μέ δύναμη καί μεγαλοπρέπεια εἶναι ντυμένη. Μέ χαρά καί αἰσιοδοξία ἀτενίζει τά τελευταῖα τῆς ζωῆς της. Ὅταν ἀνοίγει τό στόμα της, μιλᾶ μέ προσοχή καί ἀκρίβεια· ἁρμονία σκορπᾶ μέ τή γλῶσσα της. Ζεστή καί εὐχάριστη εἶναι ἡ παραμονή στό σπίτι της καί ποτέ δέν γεύτηκε τροφή ὀκνηρίας. Τά λόγια της εἶναι σοφά καί σύμφωνα μέ τόν νόμο τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἐλεημοσύνη της γίνεται προκοπή καί πλοῦτος (εὐλογία) γιά τά παιδιά της. Γι᾿ αὐτό τήν ἐγκωμιάζει ὁ ἄντρας της, λέγοντας· Πολλές γυναῖκες ἀπέκτησαν πλούτη, πολλές φάνηκαν δυνατές, ἐσύ ὅμως εἶσαι ἀνώτερη ἀπ’ αὐτές καί τίς ξεπέρασες ὅλες! Εἶναι ψεύτικη ἡ φιλαρέσκεια καί μάταιη ἡ γυναικεία ὁμορφιά. Εἶναι πράγματα πού ἔρχονται καί παρέρχονται, διαρκοῦν λίγο. Ἡ συνετή γυναῖκα, ὅμως, ἐγκωμιάζεται ἀπ’ ὅλους, γι᾿ αὐτό καί ἐκείνη ἄς ὑμνεῖ μέ εὐλάβεια τόν Κύριο. Κι ἐμεῖς ἄς τήν τιμήσουμε, ἄς τῆς ἀνταποδώσουμε ὅσα προσφέρει μέ τά χείλη της καί μέ τήν ψυχή της καί ἄς ἐπαινεῖται γιά χάρη της ὁ ἄνδρας της στούς δημόσιους χώρους.

Ἡ θέση τῆς γυναῖκας στήν Ἐκκλησία: Τό Ἀνάγνωσμα θίγει σαφῶς θέματα θεολογίας τῆς γυναῖκας καί τοῦ γάμου. Οἱ ἀπαρχές τῆς θεολογίας αὐτῆς βρίσκονται στή δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως περιγράφεται στό βιβλίο τῆς Γενέσεως. Παράλληλα, ἡ θεολογία αὐτή ἀπαντᾶ σέ ἐρωτήματα ὅπως, α) γιατί ὑπάρχει μιά διαρκής ἔνταση μεταξύ ἀνδρός καί γυναικός μέσα στόν κόσμο; β) ποῦ ὀφείλεται ἡ κυριαρχία τοῦ ἄνδρα πάνω στή γυναῖκα καί ἡ ὑποτίμηση τῶν γυναικῶν, εἴτε ἐμφανής (ὅπως συνέβαινε παλαιότερα σχεδόν παντοῦ καί ὅπως συμβαίνει σήμερα στό περιβάλλον τοῦ Ἰσλάμ καί σέ ἄλλα περιβάλλοντα), εἴτε ἀφανής καί συγκεκαλυμμένη (ὅπως συμβαίνει στήν ἐμπορευματοποίηση τοῦ γυναικείου ἐρωτισμοῦ ὑπό τό προσωπεῖο τοῦ σύγχρονου «δυτικοῦ» πολιτισμοῦ); γ) πού ὀφείλεται μιά ὑπόδηλη ἀποστροφή τῶν γυναικῶν πρός τούς ἄνδρες, ὅπως ἐκφράζεται ἀπό κάποια σύγχρονα φεμινιστικά καί ἄλλα κινήματα; Στή διήγηση τῆς δημιουργίας τοῦ ἀνθρώπου (Γεν. 2,18 ἑξ.) ἐμφανίζεται ὁ Θεός νά λέει ὅτι δέν εἶναι καλό νά εἶναι «ὁ ἄνθρωπος» (ὁ ἄνδρας) μόνος του καί ὅτι πρέπει νά δημιουργηθεῖ ἕνας «βοηθός» του. Ἡ γυναῖκα δημιουργεῖται ἀπό τήν πλευρά τοῦ Ἀδάμ, ὡς ἔνδειξη ἰσοτιμίας. Ὄχι ἀπό τό κεφάλι, γιά νά εἶναι ἀνώτερη, οὔτε ἀπό τό πόδι, γιά νά εἶναι κατώτερη. Ἀλλά, καί ὁ Ἀδάμ χωρίς τήν γυναῖκα εἶναι «μονόπλευρος»! Ἡ σχέση τῶν δύο φύλων εἶναι συμπληρωματική: τό ἕνα ἔχει τήν ἀνάγκη τοῦ ἄλλου, τό ἕνα ὁλοκληρώνεται καί τελειοποιεῖται μέσω τοῦ ἄλλου. Στή συμπληρωματική αὐτή σχέση διατηρεῖται ἡ ἰδιαιτερότητα τῶν ρόλων: δέν ὑπάρχει ἀνώτερο καί κατώτερο μέρος καί οἱ ρόλοι οὔτε συγχέονται, οὔτε ταυτίζονται. Γι’ αὐτό, τή σχέση αὐτή δέν τήν ἐκφράζει τόσο ὁ ὅρος «ἰσότητα», πού ὑπονοεῖ ἀπόλυτη ταύτιση τῶν ρόλων, ὅσο ὁ ὅρος «ἰσοτιμία», πού σημαίνει ἴδια τιμή, ἴδια ἀξία, χωρίς ταύτιση τῶν ρόλων. Γιά κάποιους, τό γεγονός ὅτι στή δημιουργία τῆς γυναῖκας «ἐπέβαλεν ὁ Θεός ἔκστασιν ἐπί τόν Ἁδάμ, καί ὕπνωσε» (Γεν. 2,21), ὑπονοεῖ ὅτι ἡ προσωπικότητα τῆς γυναῖκας εἶναι στό βάθος της ἕνας κόσμος ἄγνωστος καί μυστηριώδης γιά τόν ἄνδρα. Μετά τή δημιουργία ὁ ἴδιος ὁ Θεός ὁδηγεῖ στόν Ἀδάμ τήν γυναῖκα, τήν Εὔα, ὡς Νυμφαγωγός! («καί ἤγαγεν αὐτήν πρός τόν Ἀδάμ», Γεν. 2, 22). Ἡ εὐλογία στούς Πρωτοπλάστους («καί εὐλόγησεν αὐτούς ὁ Θεός, λέγων· αὐξάνεσθε καί πληθύνεσθε καί πληρώσατε τήν γῆν», Γεν. 1,28) εἶναι ὁ πρῶτος Γάμος, πού εὐλογεῖται ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό. Στό Μυστήριο τοῦ Γάμου μεταδίδεται ἀκριβῶς ἡ εὐλογία, πού ἔδωσε τότε ὁ Θεός. Εἶναι χαρακτηριστικό, ὅτι ἡ εὐλογία αὐτή περιλαμβάνει καί τίς σαρκικές σχέσεις: «αὐξάνεσθε καί πληθύνεσθε» (Γεν. 1,28), «καί ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν» (Γεν. 2,24). Εἶναι, ἐπίσης, σαφές, ὅτι Γάμος σημαίνει ἀπεξάρτηση ἀπό τούς γονεῖς καί «προσκόληση» τοῦ ἑνός στόν ἄλλο: «ἕνεκεν τούτου (τοῦ Γάμου) καταλείψει ἄνθρωπος τόν πατέρα αὐτοῦ καί τήν μητέρα καί προσκολληθήσεται πρός τήν γυναῖκα αὐτοῦ» (Γεν. 2, 24). Αὐτό δέν σημαίνει ἔλλειψη τιμῆς ἤ περιφρόνηση, ἀλλά προτεραιότητα τοῦ ἤ τῆς συζύγου ἔναντι τῶν γονέων. Ὡστόσο, ἡ αὐθεντικότητα τοῦ Γάμου κλονίστηκε ἀπό τό γεγονός τῆς πτώσεως, μέ δύο τουλάχιστον πολύ σοβαρές ἐπιπτώσεις: α) τήν κυριαρχία τῶν ἀνδρῶν στίς γυναῖκες καί τήν ὑποτίμηση τῶν γυναικῶν, φαινόμενα σαφῶς μεταπτωτικά, καί β) τήν «ἀποστροφή» τῆς γυναῖκας πρός τόν ἄνδρα, παρά τήν ὕπαρξη τῆς πανίσχυρης ἐρωτικῆς ὁρμῆς, πού συνεχίζει νά ὑφίσταται γιά τήν διαιώνιση τοῦ εἴδους: «πρός τόν ἄνδρα σου ἡ ἀποστροφή σου, καί αὐτός σου κυριεύσει» (Γεν. 3,16)! Ἔκτοτε ἡ ἀνθρωπότητα ζεῖ τήν ἔκπτωση ἀπό τήν αὐθεντικότητα τοῦ Γάμου καί ἀπό τήν αὐθεντικότητα τῶν σχέσεων τῶν φύλων, καθώς καί τήν ἔκπτωση ἀπό τή μονογαμία πρός τήν πολυγαμία ἤ τήν ἐλευθερογαμία. Ὁ Νόμος τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἄν καί ἐπέτρεπε σέ κάποιες περιπτώσεις τήν πολυγαμία, ἀποτελεῖ βῆμα πρός τήν αὐθεντικότητα τῶν σχέσεων. Ὡστόσο, τό ἀποφασιστικό βῆμα γίνεται στήν Καινή Διαθήκη, ὅπου διακηρύσσεται ὅτι, «οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γάρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Γαλ. 3,28) καί παραλιλλίζεται ἡ σχέση τῶν συζύγων στόν Γάμο μέ τή σχέση Χριστοῦ καί Ἐκκλησίας (Ἐφ. 5,32). Ἡ ἐπιστροφή στήν αὐθεντικότητα ὁλοκληρώνεται στά Ἔσχατα (στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ), ὅπου καταργεῖται ὁ Γάμος (Ματθ. 22,30), μέ τήν παροῦσα τουλάχιστον μορφή του. Ἄς σημειωθεῖ ὅτι, στό μέγα μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας διατηρεῖται ἡ ἰσοτιμία καί ἡ ἑτερότητα τῶν ρόλων, ἀφοῦ στή γυναῖκα δόθηκε τό προνόμιο τῆς Σαρκώσεως ἀπό αὐτήν (μέσῳ τῆς Θεοτόκου) τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί στόν ἄνδρα δόθηκε τό προνόμιο τῆς μυστηριακῆς Ἱερωσύνης. 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).