«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Τα αποτελέσματα της νηστείας (Ζαχαρίου η΄, 19-23)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΔ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Στίς παραμονές τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς (Παρασκευή τῆς Τυρινῆς) ὑπάρχει ἕνα Ἀνάγνωσμα στόν Ἑσπερινό, πού ἀναφέρεται στή νηστεία καί προέρχεται ἀπό τόν προφήτη Ζαχαρία. Ὁ Προφήτης ἀνήκει στούς λεγόμενους «μικρούς Προφῆτες». Ἔζησε τήν ἐποχή ἀμέσως μετά τήν ἐπιστροφή τῶν Ἰουδαίων ἀπό τή Βαβυλώνεια αἰχμαλωσία (536 π.Χ.) καί ἄρχισε νά προφητεύει τό 520 π.Χ., ἐνῶ ἦταν ἀκόμη «νεανίας». Ἀνῆκε στή φυλή τοῦ Λευί καί πιθανῶς ἦταν Ἱερεύς. Τότε οἱ Ἰουδαῖοι, ὑπό τήν ἡγεσία τοῦ Ζοροβάβελ καί τοῦ Ἀρχιερέως τῆς ἐποχῆς, πού ὀνομαζόταν Ἰησοῦς, προσπαθοῦσαν νά ἀνοικοδομήσουν τόν Ναό καί νά ἀντιμετωπίσουν τά τεράστια προβλήματα, πού προέκυψαν μετά τήν ἐπιστροφή. Στούς δύο αὐτούς σκοπούς ἀποβλέπει ὁ Προφήτης: α) προτρέπει γιά τήν ἀνοικοδόμηση τοῦ Ναοῦ καί β) ἐνισχύει γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν δυσκολιῶν, ἀναφερόμενος μεταξύ ἄλλων στό ἔνδοξο μέλλον τοῦ Ἰσραήλ, τό ὁποῖο ταυτίζεται μέ τή μεσσιανική ἐποχή. Ἡ Ἱερουσαλήμ θά γίνει κάποτε κέντρο τοῦ κόσμου. Ὁ Βασιλεύς της θά εἰσέλθει θριαμβευτικά σ’ αὐτήν, ἔνδοξος, ἀλλά ταυτόχρονα «δίκαιος καὶ σῴζων αὐτός, πραΰς καὶ ἐπιβεβηκὼς ἐπὶ ὑποζύγιον καὶ πῶλον νέον» (9,9). Θά βασανισθεῖ καί ὁ Λαός θά θρηνήσει γιά τό Πάθος Του (12,10), ὡστόσο δέν θά βασιλεύσει μόνο ἐπί τῶν Ἰουδαίων, ἀλλά ὅλα τά ἔθνη θά προστρέξουν σ’ Αὐτόν (θά γίνει ὁ Βασιλεύς ὅλων τῶν ἐθνῶν). Τότε ἡ θλίψη τῶν Ἰουδαίων θά μεταστραφεῖ σέ χαρά. Στό πλαίσιο αὐτό θά καταργηθοῦν οἱ νηστεῖες, τουλάχιστον ἐκεῖνες πού οἱ Ἰουδαῖοι εἶχαν θεσπίσει μέ ἀφορμή λυπηρά γεγονότα.

Περιεχόμενο τοῦ Ἀναγνώσματος: Τό περιεχόμενο τοῦ Ἀναγνώσματος δέν εἶναι ἀνθρώπινος λόγος, ἀλλά λόγος Θεοῦ. Ὁ Προφήτης εἶναι ἀπόλυτος στό ὅτι δέν μιλᾶ ἐκεῖνος, ἀλλά ὁ ἴδιος ὁ Θεός. Γιά νά μήν λησμονηθεῖ αὐτό ἤ γιά νά μήν παραθεωρηθεῖ, τό ἐπισημαίνει τρεῖς φορές μέσα στό σύντομο Ἀνάγνωσμα: ὄχι ἐγώ, ἀλλά «ὁ Παντοκράτορας Κύριος λέει τά ἑξῆς». Ἡ νηστεία τοῦ τετάρτου μηνός, ἡ νηστεία τοῦ πέμπτου μηνός, ἡ νηστεία τοῦ ἑβδόμου μηνός καί ἡ νηστεία τοῦ δεκάτου μηνός θά μεταστραφοῦν γιά τούς Ίουδαίους σέ χαρά καί εὐθυμία, θά γίνουν εὐχάριστες ἑορτές, πού θά τίς ἀπολαμβάνει ὅλος ὁ Λαός. Πρόκειται γιά ἡμέρες νηστείας μέσα στούς παραπάνω μῆνες, πού εἶχαν θεσπιστεῖ μέ ἀφορμή λυπηρά γεγονότα τῆς ἱστορίας τοῦ Ἰσραήλ. Τέτοια γεγονότα δέν θά ξανασυμβοῦν, ἀλλά γιά νά γίνει αὐτό, πρέπει ὁ Λαός νά ἀγαπήσει τήν ἀλήθεια καί τήν εἰρήνη! Ὁ Παντοκράτορας Κύριος διαβεβαιώνει, ἐπίσης, γιά τά ἑξῆς· Τότε θά προσέρχονται στήν Ἱερουσαλήμ πολλοί λαοί καί κάτοικοι πολλῶν πόλεων ἀπό παντοῦ. Γιά παράδειγμα, θά συγκεντρωθοῦν οἱ κάτοικοι πέντε πόλεων σέ μία πόλη καί θά λένε μεταξύ τους· Ἄς πᾶμε νά παρακαλέσουμε τόν Κύριο καί νά ζητήσουμε νά δοῦμε τό πρόσωπο τοῦ Παντοκράτορος Κυρίου στήν Ἱερουσαλήμ! Ὄντως, τότε πολλοί λαοί καί πολλά ἔθνη θά ἀναζητήσουν τό πρόσωπο τοῦ Παντοκράτορος στήν Ἱερουσαλήμ, καί θά προσφέρουν θυσίες ἐνώπιόν Του. Τέλος, ὁ Παντοκράτορας Κύριος λέει τά ἑξῆς· Τίς ἡμέρες ἐκεῖνες, τότε, δέκα ἄνδρες ἀπό κάθε γλώσσα καί ἀπό κάθε ἔθνος θά κρατοῦν τήν ἄκρη τοῦ ἐνδύματος ἑνός Ἰουδαίου, καί θά τοῦ λένε· Θά ἔλθουμε κι ἐμεῖς μαζί σου (στήν Ἱερουσαλήμ), γιατί ἀκούσαμε (καί πιστέψαμε), ὅτι ὁ Θεός εἶναι μαζί σας. Τό Ἀνάγνωσμα εἶναι προφητεία στό σύνολό του, ἀναφέρεται ἐξ ὁλοκλήρου στό μέλλον. Ὁ Προφήτης βλέπει, ἤ μᾶλλον ὁ «Παντοκράτωρ Κύριος» ἀποκαλύπτει μέσῳ τοῦ Προφήτη, τίς συνθῆκες τῆς μεσσιανικῆς ἐποχῆς. Ποιά εἶναι ἡ ἐποχή αὐτή καί σέ ποιό μέλλον ἀναφέρεται ἡ προφητεία; Τό περιεχόμενό της κατέστη πραγματικότητα «ἤδη» (τώρα) καί «οὕπω» (ὄχι ἀκόμη) μέ τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο. Ὁ Χριστός ἦταν ὁ ἀναμενόμενος Μεσσίας. Μέ τήν Ἐνσάρκωσή Του ἦλθε ἤδη στόν κόσμο ἡ μεσσιανική ἐποχή ἤ ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ὄχι στήν πληρότητά της! Πλήρως θά ἀποκαλυφθεῖ στήν μέλλουσα Δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου, ἀλλά καί τώρα εἶναι παροῦσα. Βέβαια, ἡ μεσσιανική ἐποχή ἤ ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι «ἐκ τοῦ κόσμου τούτου» (Ἰω. 18,36) καί «οὐκ ἔρχεται μετά παρατηρήσεως» (Λουκ. 17,20), ἀλλά εἶναι κατάσταση πνευματική, ἡ ὁποία «ἐντός ὑμῶν ἐστιν» (Λουκ. 17, 21). Ὡστόσο, μετά τό Πάθος καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ ἡ Ἱερουσάλημ, ἀκόμη καί ὡς πόλη, ἔγινε κέντρο τῶν ἀνά τόν κόσμο Χριστιανῶν καί προσκυνητῶν τοῦ Θεοῦ. Στά Πανάγια Προσκυνήματα τελεῖται ἡ λατρεία τοῦ Θεοῦ ἀπό «πάντα τά ἔθνη». Ἡ Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων, ἡ πρώτη τῆς «Νέας Ἱερουσαλήμ» (τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ») ἀποκαλεῖται καί εἶναι «Μήτηρ τῶν Ἐκκλησιῶν». Ἡ προσέλευση τῶν ἐθνῶν καί ἡ λατρεία τοῦ Θεοῦ θά ὁλοκληρωθοῦν στήν «Ἄνω Ἱερουσαλήμ» (στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν). Ἐπειδή ἡ «Ἄνω Ἱερουσαλήμ», δηλ. ἡ πληρότητα τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, δέν ἔχει ἀκόμη ἐπέλθει, εἶναι ἀπαραίτητη στήν κατάσταση πού ζοῦμε ἡ νηστεία.

Ἡ νηστεία σέ Παλαιά καί Καινή Διαθήκη: Ἡ ἀξία τῆς νηστείας εἶχε ἤδη ἐκτιμηθεῖ σέ μεγάλο βαθμό στήν Παλαιά Διαθήκη. Εἶχε ἀκόμη καί ἔχει ἐκτιμηθεῖ ἀπό διάφορες θρησκεῖες, ἀλλά καί ἀπό τούς ὑπηρέτες τῆς ἰατρικῆς μέχρι σήμερα. Οἱ Πατέρεςτῆς Ἐκκλησίας τήν θεωροῦν πρώτη ἐντολή τοῦ Θεοῦ («συνηλικιότις» τοῦ ἀνθρώπου): οἱ Πρωτόπλαστοι ἐξέπεσαν ἀπό τόν Παράδεισο, ἐπειδή δέν ἐνήστευσαν τούς καρπούς ἑνός δένδρου! Στήν Παλαιά Διαθήκη γίνεται θεσμός μέ ἐπανειλημμένες ἐντολές τοῦ Θεοῦ. Πολλές προσωπικότητες τῆς ἐποχῆς ἁγίασαν μέ τή χρήση της, ὅπως ὁ Τίμιος Πρόδρομος, ὁ Προφήτης Ἠλίας κ.ἄ. Στήν ἐποχή τοῦ Κυρίου ὑπῆρχε ἤδη ὡς θεσμός («δίς τοῦ σαββάτου» κ.ἄ.), ὁ δέ Κύριος, ὄχι μόνο δέν τήν κατάργησε, ἀλλά, α) τήν ἐξαγίασε μέ τό παράδειγμά Του, νηστεύοντας αὐστηρότατα γιά 40 μέρες καί β) ἔδωσε συγκεκριμένες ὁδηγίες γιά τήν τηρησή της, ὥστε νά εἶναι «νηστεία ἀληθής». Στήν αὐθεντική της μορφή ἡ νηστεία δέν εἶναι αὐτοσκοπός, ἀλλά μέσο γιά τήν κάθαρση καί τή θέωση τοῦ ἀνθρώπου. Γενικά, ὀφέλη τῆς νηστείας μεταξύ ἄλλων εἶναι: α) Συμβάλλει στήν κάθαρση τῆς ψυχῆς ἀπό τά πάθη; εἶναι «παθοκτόνος». β) Συμβάλλει στόν ἀγώνα ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας. γ) Καθαρίζει τό σώμα ἀπό βλαβερές οὐσίες καί συμβάλλει στήν ὑγεία του, γι’ αὐτό τήν συνιστοῦν καί οἱ γιατροί. δ) Καθαρίζει τόν νοῦ ἀπό πονηρούς, αἰσχρούς καί μάταιους λογισμούς. ε) Εἶναι ἰσχυρότατο ὅπλο ἐναντίον τοῦ διαβόλου, ἰδιαίτερα ὅταν συνδυάζεται μέ τήν προσευχή: «τοῦτο τό γένος (τῶν δαιμόνων) οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μή ἐν προσευχῇ καί νηστείᾳ» (Ματθ. 17,21). στ) Συμβάλλει στήν καθαρότητα τῆς προσευχῆς, ὥστε αὐτή νά γίνεται ἀπερίσπαστα. ζ) Συμβάλλει στήν καλλιέργεια τῶν ἀρετῶν (τρέφει τίς ἀρετές). η) Εἰσάγει στόν Παράδεισο (μᾶς καθιστᾶ «Παραδείσου οἰκήτορας» ἤ εἶναι «κλείς τοῦ Παραδείσου»), ὅπως ἡ κατάλυση τῆς νηστείας μᾶς ἐξέβαλε ἀπό τόν Παράδεισο. θ) Συνάπτει μέ τόν Θεό. Ἡ νηστεία μπορεῖ νά ἐκπέσει ἀπό τήν αὐθεντικότητά της καί νά γίνει ψευδής καί ἀνώφελη. Τέτοια ἦταν ἡ νηστεία τοῦ Φαρισαίου τῆς παραβολῆς ἤ τῶν Φαρισαίων τῆς ἐποχῆς τοῦ Κυρίου. Ἡ ψευδής νηστεία: α) Εἶναι ἐπιδεικτική: γίνεται «πρός τό θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις». β) Εἶναι αὐτοσκοπός (νηστεία γιά τή νηστεία) καί ὄχι μέσο γιά ἄλλο σκοπό. γ) Δέν εἶναι συνδυασμένη μέ ἄλλες ἀρετές καί ἰδιαίτερα μέ τήν ταπείνωση. δ) Γίνεται γιά ἄλλους σκοπούς καί ὄχι γιά τόν Χριστό ἤ γιά τήν ἐν Χριστῷ σωτηρία μας, π.χ. γιά λόγους δίαιτας, ὑγείας κ.λπ. Οἱ Πατέρες καί ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία προτρέπουν συνεχῶς στήν «ἀληθή νηστείαν»: «Νηστεύσωμεν ἀδελφοί σωματικῶς, νηστεύσωμεν καί πνευματικῶς». «Νηστεύσωμεν νηστείαν δεκτήν, εὐάρεστον τῷ Κυρίῳ· ἀληθής νηστεία, ἡ τῶν κακῶν ἀλλοτρίωσις, ἐγκράτεια γλώσσης, θυμοῦ ἀποχή, ἐπιθυμιῶν χωρισμός, καταλαλιᾶς, ψεύδους, καί ἐπιορκίας· ἡ τούτων ἔνδεια, νηστεία ἐστίν, ἀληθής καί εὐπρόσδεκτος» (ὕμνος Καθαρᾶς Δευτέρας, προερχόμενος κατά λέξιν ἀπό χωρία τῶν ἁγίων Μ. Βασιλείου καί Ἰω. Χρυσοστόμου).

 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).