«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Το Συμπόσιο της Σοφίας του Θεού (Παροιμίαι θ΄, 1-11)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΖ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ἀπό τά Ἀναγνώσματα τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου, τά δύο πρῶτα ἀναφέρονται σέ προτυπώσεις τῆς τέλειας γυναῖκας, ἡ ὁποία, κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, εἶναι ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος. Ὄντως, τό πρόσωπο τῆς Θεοτόκου, πού ὑπερέβη σέ δόξα καί ἁγιότητα ἀκόμη καί τίς ἀνώτατες ἀγγελικές δυνάμεις, προφητεύεται ἤ προτυπώνεται στήν Παλαιά Διαθήκη, μέ διάφορες εἰκόνες ἤ σύμβολα. Τό πρῶτο Ἀνάγνωσμα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἀναφέρεται στήν προτύπωση τῆς Θεοτόκου ὡς «Κλίμακος» (σκάλας), ἡ ὁποία συνδέει γῆ καί οὐρανό, καί τό δεύτερο στήν προτύπωση τῆς Θεοτόκου ὡς «Πύλης», ἀπό τήν ὁποία «εἰσελεύσεται» μόνο «Κύριος ὁ Θεός Ἰσραήλ». Καί οἱ δύο εἰκόνες ὑπονοοῦν τή θέση τῆς Θεοτόκου στό μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας, στό ὁποῖο ἀναφέρεται εἰδικότερα τό τρίτο Ἀνάγνωσμα. Αὐτό προέρχεται ἀπό τό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν (θ΄, 1-11) τοῦ Προφήτου καί Βασιλέως Σολομῶντος (π. 965-926 π.Χ.) καί ἀνήκει στόν κύκλο τῶν βιβλίων πού ἀναφερόνται στή Σοφία. Ἡ Σοφία ἐμφανίζεται ἐκεῖ σαφῶς προσωποιημένη ἤ «ἐνυπόστατη»: δέν εἶναι «ἰδιότητα» ἑνός προσώπου, ἀλλά τό ἴδιο τό πρόσωπο καί, εἰδικότερα, τό δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ. Τό Ἀνάγνωσμα διακρίνεται σέ δύο μέρη. Τό πρῶτο (στ. 1-6) ἀναφέρεται στό συμπόσιο τῆς Σοφίας καί τό δεύτερο (στ. 7-11) περιλαμβάνει γενικές ὑποθῆκες (συμβουλές).

Τό πρῶτο μέρος τοῦ Ἀναγνώσματος (στιχ. 1-6): Ἡ ἀρχή τοῦ Ἀναγνώσματος φαίνεται ἀσαφής, σκοτεινή καί ἀόριστη: ἡ Σοφία ἔκτισε σπίτι γιά τόν ἑαυτό της καί τό στήριξε σέ ἑπτά στύλους, σέ ἑπτά θεμέλια. Τί σημαίνει αὐτό; Γιά ποιό σπίτι γίνεται λόγος; Ἡ Πατερική Παράδοση θεωρεῖ ὅτι τό «σπίτι» αὐτό εἶναι ἡ ἀνθρώπινη φύση τοῦ Λόγου ἤ τῆς Σοφίας τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία προσελήφθη ἀργότερα, «ἐν χρόνῳ» («ὅτε ἦλθε τό πλήρωμα τοῦ χρόνου») καί εἶναι κτιστή (δημιουργημένη). Ὁ ἀριθμός ἑπτά εἶναι σύμβολο πληρότητος καί τελειότητος: οἱ ἑπτά στύλοι εἶναι σύμβολο τῆς πλήρους καί τελείας κατασκευῆς τοῦ «οἴκου», δηλαδή τῆς μόνιμης σύνδεσής του μέ τήν ἐκοικοῦσα σ’ αὐτόν Σοφία, εἶναι ὅ,τι ἀργότερα ἡ δογματική Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ἀποκάλεσε ἀχώριστη καί ἀδιαίρετη ἕνωση τῶν δύο φύσεων τοῦ Χριστοῦ. Στή συνέχεια, ἡ Σοφία ἐμφανίζεται νά ἑτοιμάζει εὐφρόσυνο συμπόσιο. Σέ πολλές περιπτώσεις στήν Ἁγία Γραφή ἡ σχέση μέ τόν Θεό εἰκονίζεται μέ τή μετοχή σέ συμπόσιο ἤ, εἰδικότερα, σέ συμπόσιο γάμου. Ἔτσι, ἔσφαξε ἡ Σοφία τά ζῷα, πού προορίζονται γιά τροφή τῶν συνδαιτημόνων, ἔβαλε τό κρασί της στό εἰδικό δοχεῖο του καί ἑτοίμασε τά σχετικά μέ τήν τράπεζα. Ἡ περιγραφή ἔχει κοινά στοιχεῖα μέ τήν παραβολή τοῦ Μεγάλου Δείπνου τῆς Καινῆς Διαθήκης (Λουκ. 14, 16-24). Ὑπονοεῖται σαφῶς ἡ Θυσία τοῦ Χριστοῦ γιά τή σωτηρία τοῦ κόσμου: τά θυσιαζόμενα ζῶα «πρός βρῶσιν» εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός (τό Σῶμα Του) καί τό κρασί εἶναι τό Αἷμα Του. Ὑπονοεῖται, ἐπίσης, ἡ προέκταση τῆς Θυσίας τοῦ Χριστοῦ στό Μυστήριο τῆς Θείας Εύχαριστίας. Ἡ τράπεζα τοῦ συμποσίου εἶναι ἡ Ἁγία Τράπεζα τῆς Ἐκκλησίας, «βρῶσις» καί «πόσις» εἶναι τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ (τῆς ἐνυπόστατης Σοφίας), δοῦλοι, πού ἀποστέλλονται νά προσκαλέσουν τούς καλεσμένους μέ δυνατή φωνή γιά νά γευθοῦν τό κρασί τῆς Σοφίας εἶναι οἱ διάκονοι τῆς Ἁγίας Τραπέζης, δηλ. οἱ Κληρικοί τῆς Ἐκκλησίας. Καλεσμένοι εἶναι ὅσοι στεροῦνται τή σοφία καί δέν ἔχουν φρόνηση, δηλαδή ὅλοι οἱ ἄνθρωποι. Ὄντως, ὅσοι δέν συμμετέχουν ἤδη στό συμπόσιο τῆς Σοφίας, δηλ. ὅσοι δέν ἔχουν πραγματική κοινωνία μέ τή Σοφία ἤ τόν Λόγο τοῦ Θεοῦ, στεροῦνται σοφίας καί φρονήσεως (εἶναι ἄφρονες καί ἀνόητοι!), καί, ἀντίθετα, ὅσοι τρῶνε τά ἐδέσματα καί πίνουν τό κρασί τῆς τραπέζης της, ἀποκτοῦν σοφία καί φρόνηση. Ἐκεῖ, στό συμπόσιο τῆς Σοφίας, οἱ πρώην ἄφρονες θά ἐγκαταλείψουν τήν ἀφροσύνη τους, θά ἀπαλλαγοῦν ὁριστικά ἀπ’ αὐτήν, γιά νά ζήσουν γιά πάντα σάν βασιλεῖς! Μέ αὐτόν τόν τρόπο ἀναζητῆστε τή φρόνηση, προτρέπει τό κείμενο, καί ἔτσι θά ἀποκτήσετε τή σύνεση πού φέρνει ἡ γνώση.

Τό δεύτερο μέρος τοῦ Ἀναγνώσματος (στιχ. 7-11):  Τό δεύτερο μέρος τοῦ Ἀναγνώσματος περιλαμβάνει συμβουλές καί ὑποθῆκες, πού δέν εἶναι ἐντελῶς ἄσχετες μέ τό πρῶτο μέρος. Ὑπάρχουν καί ἐκεῖνοι, πού δέν ἀνταποκρίνονται στήν πρόσκληση τῆς Σοφίας καί παραμένουν ἐγλωβισμένοι στήν ἀφροσύνη τους καί στήν κακία τους! Ὅποιος ἐπιχειρεῖ νά συνετίσει τέτοιους κακούς (ἀμετανόητους καί ἀμετακίνητους στήν κακία τους), ὄχι μόνο κοπιάζει ἄσκοπα καί χάνει τόν χρόνο του, ἀλλά θά εἰσπράξει περιφρόνηση καί κακία. Ὅποιος ἐπιχειρεῖ νά διορθώσει τόν ἀσεβῆ, θά εἰσπράξει κατηγορίες. Μήν ἐλέγχεις τούς κακούς, γιά νά μή σέ μισήσουν. Σέ ἄλλη περίπτωση ἐπισημαίνει ὅτι οἱ ἔλεγχοι στόν ἀσεβή εἶναι «μώλωπες», πληγές στήν ψυχή του. Ἀντίθετα, ἔλεγξε τόν σοφό, καί θά σέ ἀγαπήσει. Δῶσε στόν σοφό ἀφορμή, καί θά γίνει σοφότερος. Δίδασκε τόν δίκαιο, καί θά γίνει πλουσιότερος σέ γνώση καί σοφία. Βάση καί θεμέλιο τῆς αὐθεντικῆς σοφίας εἶναι ὁ φόβος τοῦ Κυρίου. Ἡ συμβουλή τῶν Ἁγίων, ὅπως διδάσκει ἡ ἴδια ἡ ζωή τους, εἶναι ἡ σύνεση. Τέλος, ἡ γνώση τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ προϋποθέτει ἀγαθή διάθεση, καλή προαίρεση: μόνο ὁ καλοπροαίρετος μπορεῖ νά γνωρίσει καί κατανοήσει τόν νόμο (τό θέλημα) τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί νά ὀφεληθεῖ ἀπ’ αὐτόν! Μέ αὐτό τόν τρόπο, τηρῶντας αὐτές τίς ἁπλές συμβουλές, θά ζήσεις γιά πολύ χρόνο, καί στά χρόνια τῆς ζωῆς σου θά προστεθοῦν καί ἄλλα χρόνια ζωῆς!

Παρατηρήσεις καί σχόλια: Τό παραπάνω κείμενο, τουλάχιστον ὡς πρός τό πρῶτο μέρος του, φαίνεται ἐντελῶς σκοτεινό καί ἀκατανόητο, ἄν δέν ἑρμηνευθεῖ ὑπό τό φῶς τῆς Καινῆς Διαθήκης καί, εἰδικότερα, τοῦ μυστηρίου τῆς Θείας Οἰκονομίας, στό ὁποῖο ἀναφέρεται. Σκοτεινό καί ἀκατανόητο παρέμενε σέ ὅλη τήν περίοδο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅπως καί πολλά ἄλλα σημεῖα της. Μέ τό φῶς τῆς Καινῆς Διαθήκης φωτίζεται καί ἑρμηνεύεται καί αὐτή εἶναι ἡ μόνη δυνατή καί ὀρθή ἑρμηνεία του. Ὅπως προκύπτει σαφῶς, οἱ Ἅγιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (Προφῆτες καί Δίκαιοι), γνώριζαν πολύ καλά τά δύο βασικά «δόγματα» (ἀλήθειες) τῆς πίστεως τῆς Ἐκκλησίας, αὐτά πού ἀργότερα διατύπωσαν μέ ἀκρίβεια οἱ ἅγιοι Πατέρες: α) τήν ἀλήθεια γιά τήν Ἁγία Τριάδα, δηλ. ὅτι ὁ Θεός στόν Ὁποῖο πιστεύουμε καί ὁ Ὁποῖος ἐμφανίστηκε στήν Παλαιά Διαθήκη καί συνεχίζει νά ἀποκαλύπτεται στούς Ἁγίους Του μέχρι σήμερα, εἶναι ὁ Πατήρ, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα (Τριαδικό δόγμα) καί β) τήν ἀλήθεια ὅτι ὁ ἕνας τῆς Τριάδος, ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἔγινε ἄνθρωπος γιά τή σωτηρία μας, ἑνώνοντας στό ἕνα καί μοναδικό πρόσωπό Του δύο τέλειες φύσεις, τή θεία καί τήν ἀνθρώπινη (Χριστολογικό δόγμα). Ἡ γνώση αὐτή τῶν δύο θεμελιωδῶν ἀληθειῶν προέρχεται ἀπό τή θεοπτική τους ἐμπειρία, δηλ. ἀπό τήν κοινωνία τῶν Ἁγίων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (στήν προκειμένη περίπτωση ἀπό τόν Σολομῶντα) μέ τήν ἐνυπόστατη Σοφία τοῦ Θεοῦ. Δέν εἶναι «ἀνακάλυψις» ἤ «ἀποκάλυψις σαρκός καί αἵματος», δηλ. δέν προέρχεται ἀπό ἀνθρώπινη πηγή, ἀλλά εἶναι «ἀποκάλυψις Θεοῦ». Ὡστόσο, δέν μποροῦσαν νά μιλήσουν εὐθέως γι’ αὐτές τίς ἀλήθειες, ἐπειδή τό ἀκροατήριό τους δέν ἦταν κατάλληλα προετοιμασμένο, «οὐκ ἠδύνατο βαστάζειν ἄρτι» (πρβλ. Ἰω. 16, 12) καί κινδύνευαν νά παρεξηγηθοῦν. Γι’ αὐτό χρησιμοποιοῦσαν γρίφους καί αἰνίγματα, τά ὁποῖα ὅμως ὑποδηλώνουν τίς ἴδιες ἀκριβῶς ἀλήθειες. Ἀντίθετα, χωρίς τήν κοινωνία μέ τή Σοφία τοῦ Θεοῦ, τόν Χριστό, δέν ὑπάρχει ἀληθινή σοφία, ἀλλά σοφία «ἐπίγειος, ψυχική, δαιμονιώδης» (Ἰακ. 3,15). Χωρίς τήν κοινωνία μέ τόν Χριστό, κάθε καλό ἔργο μας παραμένει ἀναποτελεσματικό: ὁ κακός παραμένει κακός καί ἀμετανόητος, ὁ ἄφρων παραμένει ἄφρων, ὁ ἀνόητος παραμένει ἀνόητος κ.λπ. καί κάθε προσπάθεια γιά τή βελτίωσή τους ἀποβαίνει ἄκαρπη. Ἀντίθετα, ἀκόμη καί ὅσοι ἔχουν ἤδη κοινωνία μέ τόν Χριστό, ἔχοντας ἤδη ἀποβάλλει τή κακία τους, τήν ἄγνοιά τους, τήν ἀφροσύνη τους, ἐκεῖνοι εἶναι ἐπιδεκτικοί παραπάνω βελτιώσεως: ὁ καλός γίνεται καλύτερος, ὁ σοφός σοφότερος, ὁ συνετός συνετότερος κ.λπ. Οἱ Πατέρες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης μᾶς προσκαλοῦν νά ἀκολουθήσουμε τόν δρόμο πού βάδισαν ἐκεῖνοι, τόν δρόμο τῆς κοινωνίας μέ τή Σοφία τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία μᾶς καθιστᾶ ὄντως καί κατά Θεόν σοφούς, συνετούς, ἐπιστήμονες καί ζῶντες τήν ἀληθινή καί αἰώνια ζωή.

 («Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).