«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Προτυπώσεις της Αναστάσεως στην Παλαιά Διαθήκη

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΘ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου εἶναι ἡ κορυφαία ἑορτή τῆς Ἐκκλησίας καί ἡ κορυφαία πράξη τοῦ ἀπολυτρωτικοῦ ἔργου τοῦ Κυρίου. Ὡς γεγονός, δέν ἀφορᾶ μόνο στό πρόσωπο τοῦ Κυρίου, ἀλλά ἔχει τεράστιες ἀνθρωπολογικές καί κοσμολογικές προεκτάσεις: ἑορτάζουμε τήν Ἀνάσταση, γιά τήν ὀφέλεια, πού πηγάζει ἀπό αὐτήν. Ὄντως, ὁ Χριστός ἀναστήθηκε ὡς «ἀπαρχή τῶν κεκοιμημένων» (Α' Κορ. 15,20), δηλ. ὡς πρῶτος, γιά νά ἀκολουθήσουμε κι ἐμεῖς στήν ἀνάσταση (ἤ συμπαρασύροντας καί ἐμᾶς στήν ἀνάσταση). Ἔτσι, ὅσοι ἀκολουθοῦν τόν Χριστό, μετέχουν ἤδη στήν «πρώτη ἀνάσταση», τήν πνευματική, τήν ἕνωση καί κοινωνία μέ τόν Θεό, ἀναμένοντας τήν «δευτέρα ἀνάσταση», τήν ἀνάσταση τοῦ σώματος στή Δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου. Τότε, μέ τήν ἀνάσταση τῶν νεκρῶν, ὁλοκληρώνεται τό ἔργο τῆς Ἀναστάσεως. Οἱ δύο ἀναστάσεις συνδέονται στενά μεταξύ τους: ἡ ἀνάσταση τῶν νεκρῶν εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ. Καί οἱ δύο, ὡς κορυφαῖα γεγονότα τῆς ἱστορίας, προφητεύονται, προτυπώνονται καί προεικονίζονται στήν Παλαιά Διαθήκη. Χαρακτηριστική προτύπωση τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου εἶναι «τό σημεῖον Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου» (Ματθ. 12,39) καί χαρακτηριστική προφητεία γιά τήν ἔσχατη καί προσδοκόμενη ἀνάσταση τῶν νεκρῶν εἶναι ἡ προφητεία τοῦ Ἰεζεκιήλ γιά τά ξηρά ὀστᾶ (Ἰεζ. 37, 1-14).

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Ο Δίκαιος και το φρόνημα του κόσμου (Γ΄ Ανάγνωσμα 13ης Νοεμβρίου)

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΗ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ἕνα Ἀνάγνωσμα, πού ὑπάρχει συχνά σέ Ἀκολουθίες πρός τιμήν Ἱεραρχῶν ἤ καί ἄλλων Ἁγίων, ἀναφέρεται στήν πορεία τοῦ Δικαίου (εἰδικότερα, τοῦ Ἁγίου ἤ γενικά τοῦ ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ) μέσα στόν κόσμο. Γιά παράδειγμα, εἶναι τό τρίτο Ἀνάγνωσμα στόν Ἑσπερινό τοῦ ἁγίου Χρυσοστόμου. Ἀποτελεῖ «ἐκλογή», δηλ. συλλογή τμημάτων (χωρίων), κυρίως ἀπό τή Σοφία Σολομῶντος, ἀλλά καί ἀπό τή Σοφία Σειράχ καί ἀπό τό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν, δηλ. ἀπό τή λεγόμενη «Σοφιολογική γραμματεία» τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἀπαντᾶ σέ πολλά ἐρωτήματα σχετικά μέ τή θέση τοῦ Δικαίου (τοῦ αὐθεντικοῦ Χριστιανοῦ, κατά τά σημερινά δεδομένα), μέσα στόν κόσμο καί γιά τήν ἀντιμετώπιση τοῦ Δικαίου (Χριστιανοῦ) ἐκ μέρους τοῦ «κόσμου», τοῦ ἑκάστοτε κοινωνικοῦ περιβάλλοντος. Εἰδικότερα ἀναφέρεται στή σύγκρουση τοῦ Δικαίου μέ τό λεγόμενο «κοσμικό φρόνημα», ὅπως αὐτό ἐκφράζεται ἀπό «πονηρούς» ἀνθρώπους. Ἡ σύγκρουση αὐτή εἶναι ἀναπόφευκτη: ὅπου ἀπουσιάζει, ὑποκρύπτεται συμβιβασμός μέ τόν «κόσμο» καί ἀπώλεια τῆς γνησιότητος τοῦ «κατά Χριστόν ζεῖν». Εἶναι χαρακτηριστικό, ὅτι τό περιεχόμενο τοῦ Ἀναγνώσματος τελεῖ σέ ἀπόλυτη συμφωνία μέ τή διδασκαλία τῆς Καινῆς Διαθήκης καί μέ τούς λόγους τοῦ ἴδιου τοῦ Κυρίου. Ὡστόσο, τό Ἀνάγνωσμα ἀρχίζει καί τελειώνει μέ αἰσιόδοξα μηνύματα: μέ τή νίκη, ἤ μᾶλλον μέ τόν θρίαμβο, τοῦ Δικαίου ἔναντι τοῦ «κόσμου» καί τοῦ φρονήματός του καί μέ τήν ἐπίτευξη τῆς ἐν Θεῷ ἀθανασίας. «Δίκαιος» μέ τά σημερινά δεδομένα εἶναι ὁ Ἅγιος, ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ, ὁ μαθητής τοῦ Χριστοῦ, ὁ αὐθεντικός Χριστιανός.

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Η «Λειτουργία των Πιστών» - Μέρος Β΄

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΑ΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ «Λειτουργία τῶν Πιστῶν» ἤ Λειτουργία τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου εἶναι τό δεύτερο καί σημαντικότερο μέρος τῆς Λειτουργίας τῆς Ἐκκλησίας μας. Προηγεῖται ἡ «Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων», καθώς καί ἕνα προπαρασκευαστικό τμῆμα γι’ αὐτό ἀκριβῶς τό δεύτερο μέρος. Ἡ «Λειτουργία τῶν Πιστῶν» διακρίνεται, ἐπίσης, σέ ἐπιμέρους τμήματα, ὅπως α) Οἱ Εὐχές τῶν Πιστῶν, β) Ὁ Χερουβικός Ὕμνος, γ) Ἡ Μεγάλη Εἴσοδος, δ) Τά Πληρωτικά, ε) Ὁ Ἀσπασμός καί ἡ Ὁμολογία (τό Σύμβολο τῆς Πίστεως) καί ζ) Ἡ ἁγία Ἀναφορά, πού εἶναι τό ἐπίκεντρο (ἡ «καρδία») τῆς Θείας Λειτουργίας. Μέρη τῆς Ἀναφορᾶς εἶναι: i) τό Προοίμιο ἤ ὁ Διάλογος, ii) ἡ Εὐχαριστία ἤ ὁ Πρόλογος, iii) ὁ Ἐπινίκιος Ὕμνος, iv) οἱ Λόγοι Συστάσεως («Λάβετε, φάγετε» κ.λπ.), v) ἡ Ἀνάμνηση, vi) ἡ Ἐπίκληση καί vii) τά Δίπτυχα. Ὡστόσο, ἡ Λειτουργία δέν ὁλοκληρώνεται μέ τήν Ἀναφορά. Ἀκολουθοῦν καί ἄλλα μέρη της, τά ὁποῖα εἶναι τά ἑξῆς:

Ἡ Κυριακή Προσευχή: Ἀφοῦ ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἁγία Ἀναφορά, ἀκολουθοῦν σύντομες δεήσεις γιά τήν ὑποδοχή ἤ ἀποδοχή τῶν Τιμίων Δώρων, πού μόλις καθαγιάστηκαν, στό ὑπερουράνιο Θυσιαστήριο. Οἱ Δεήσεις καταλήγουν σέ «παράθεση» (ἐναπόθεση ὅλης τῆς ζωῆς μας στόν Χριστό), ὅπως συμβαίνει καί σέ ἄλλες περιπτώσεις, καί σέ σχετική Εὐχή. Ἀκολουθεῖ ἡ Κυριακή Προσευχή (τό «Πάτερ ἡμῶν»), πού ἀποτελεῖ διακήρυξη τῆς ἐν Χριστῷ κατά Χάριν υἱοθεσίας μας. Ἡ ἐν Χριστῷ υἱοθεσία δέν εἶναι ἰδιότητα κάθε ἀνθρώπου, ἀλλά εἰδικό προνόμιο («ἐξουσία»!), πού λαμβάνουμε στό Βάπτισμα. Εἰδικότερα, λαμβάνουμε τίς ἀπαρχές (τά σπέρματα ἤ τήν δυνατότητα) τῆς θείας υἱοθεσίας, τά ὁποῖα ὀφείλουμε νά ἐνεργοποιήσουμε καί νά ἀξιοποιήσουμε. Ἡ Κυριακή Προσευχή εἶναι θεοδίδακτη καί περιλαμβάνει ὅλα τά στοιχεῖα κάθε αὐθεντικῆς προσευχῆς.

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Η «Λειτουργία των Πιστών» - Μέρος Α΄

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ι΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Κατ’ ἐξοχήν μέρη τῆς Θείας Λειτουργίας τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι: α) Ἡ Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων καί β) Ἡ Λειτουργία τῶν Πιστῶν. Τό πρῶτο μέρος λήγει μετά τά Ἀναγνώσματα (τόν Ἀπόστολο καί τό Εὐαγγέλιο) μέ τήν Ἀπόλυση τῶν Κατηχουμένων, ἡ ὁποία σήμερα λέγεται μυστικῶς. Παλαιότερα μετά τήν ἔξοδο τῶν Κατηχουμένων ἔκλειναν οἱ πύλες τοῦ Ναοῦ καί ἄρχιζε τό δεύτερο μέρος τῆς Θείας Λειτουργίας «κεκλεισμένων τῶν θυρῶν».

Οἱ Εὐχές τῶν Πιστῶν: Ἡ Λειτουργία τῶν Πιστῶν ἀρχίζει μέ δύο Εὐχές ὑπέρ τῶν Πιστῶν, πού λέγονται μυστικῶς. Μέ αὐτές ὁ Λειτουργός ζητᾶ τήν κάθαρση καί τήν καταξίωση γιά τό ἐπικείμενο Μυστήριο. Ἡ προσέγγιση τοῦ Χριστοῦ ἀπαιτεῖ ψυχική καί σωματική καθαρότητα. Αὐτή προϋποθέτει τήν ἀνθρώπινη προσπάθεια, ἀλλά δέν ἐπιτυγχάνεται μέ τήν ἀνθρώπινη προσπάθεια. Εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ σέ ὅσους τό ζητοῦν καί, παράλληλα, καταβάλλουν προσπάθειες νά τό ἀποκτήσουν. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι, ἡ καθαρότητα αὐτή, ἡ καταξίωση καί τά λοιπά σχετικά αἰτήματα ἀφοροῦν σέ ὀλόκληρη τήν ἐκκλησιαστική Κοινότητα καί, βέβαια, στόν ἐπικεφαλῆς της, τόν Λειτουργό τῆς Εὐχαριστίας.

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Το Συμπόσιο της Σοφίας του Θεού (Παροιμίαι θ΄, 1-11)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΖ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ἀπό τά Ἀναγνώσματα τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου, τά δύο πρῶτα ἀναφέρονται σέ προτυπώσεις τῆς τέλειας γυναῖκας, ἡ ὁποία, κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, εἶναι ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος. Ὄντως, τό πρόσωπο τῆς Θεοτόκου, πού ὑπερέβη σέ δόξα καί ἁγιότητα ἀκόμη καί τίς ἀνώτατες ἀγγελικές δυνάμεις, προφητεύεται ἤ προτυπώνεται στήν Παλαιά Διαθήκη, μέ διάφορες εἰκόνες ἤ σύμβολα. Τό πρῶτο Ἀνάγνωσμα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἀναφέρεται στήν προτύπωση τῆς Θεοτόκου ὡς «Κλίμακος» (σκάλας), ἡ ὁποία συνδέει γῆ καί οὐρανό, καί τό δεύτερο στήν προτύπωση τῆς Θεοτόκου ὡς «Πύλης», ἀπό τήν ὁποία «εἰσελεύσεται» μόνο «Κύριος ὁ Θεός Ἰσραήλ». Καί οἱ δύο εἰκόνες ὑπονοοῦν τή θέση τῆς Θεοτόκου στό μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας, στό ὁποῖο ἀναφέρεται εἰδικότερα τό τρίτο Ἀνάγνωσμα. Αὐτό προέρχεται ἀπό τό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν (θ΄, 1-11) τοῦ Προφήτου καί Βασιλέως Σολομῶντος (π. 965-926 π.Χ.) καί ἀνήκει στόν κύκλο τῶν βιβλίων πού ἀναφερόνται στή Σοφία. Ἡ Σοφία ἐμφανίζεται ἐκεῖ σαφῶς προσωποιημένη ἤ «ἐνυπόστατη»: δέν εἶναι «ἰδιότητα» ἑνός προσώπου, ἀλλά τό ἴδιο τό πρόσωπο καί, εἰδικότερα, τό δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ. Τό Ἀνάγνωσμα διακρίνεται σέ δύο μέρη. Τό πρῶτο (στ. 1-6) ἀναφέρεται στό συμπόσιο τῆς Σοφίας καί τό δεύτερο (στ. 7-11) περιλαμβάνει γενικές ὑποθῆκες (συμβουλές).

Β΄ Κοινή Δήλωσις Διαλόγου Ορθοδόξων και Αντιχαλκηδονίων (28/9/1990)

 

Β΄ ΚΟΙΝΗ ΔΗΛΩΣΙΣ

 ΜΙΚΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΜΕΤΑΞΥ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

 ΣΑΜΠΕΖΥ ΓΕΝΕΥΗΣ, 28/9/1990

 Ἡ πρώτη Κοινὴ Δήλωσις περὶ τῆς Χριστολογίας, υἱοθετηθεῖσα ὑπὸ τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς ἐπὶ τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου μεταξὺ τῆς Ὀρθοδόξου καὶ τῶν Ἀνατολικῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν κατὰ τὴν ἱστορικὴν συνάντησιν εἰς τὴν Μονὴν Anba Bishoy, ἀπὸ 20ῆς μέχρι 24ης Ἰουνίου 1989, ἀποτελεῖ τὴν βάσιν τῆς δευτέρας Κοινῆς Δηλώσεως περὶ τῶν ἀκολούθων θέσεων τῆς κοινῆς πίστεως καὶ ἑρμηνείας καὶ περὶ τῶν ἀναληφθησομένων διαδικασιῶν διὰ τὴν πλήρη κοινωνίαν τῶν δύο οἰκογενειῶν Ἐκκλησιῶν ἐν Χριστῷ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ὅστις προσηυχήθη «ἵνα πάντες ἓν ὦσιν».

1. Ἀμφότεραι αἱ οἰκογένεια συμφωνοῦν εἰς τὴν καταδίκην τῆς αἱρέσεως τοῦ Εὐτυχιανισμοῦ. Ἀμφότεραι αἱ οἰκογενειαι ὁμολογοῦν ὅτι ὁ Λόγος, τὸ Δεύτερον Πρόσωπον τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ πρὸ αἰώνων ἐκ τοῦ Πατρὸς γεννηθεὶς καὶ ὁμοούσιος αὐτῷ, ἐσαρκώθη καὶ ἐγεννήθη ἐκ τῆς Θεοτόκου Μαρίας τῆς Παρθένου, ὁμοούσιος ἡμῖν κατὰ πάντα καὶ τέλειος ἄνθρωπος μετὰ ψυχῆς, σώματος καὶ νοός. Ἐσταυρώθη, ἀπέθανεν, ἐτάφη καὶ ἀνέστη ἐκ νεκρῶν τὴν τρίτην ἡμέραν, ἀνελήφθη πρὸς τὸν Οὐράνιον Πατέρα, ἔνθα κάθηται ἐν δεξιᾷ τοῦ Πατρὸς ὡς Κύριος πάσης τῆς Κτίσεως. Κατὰ τὴν Πεντηκοστὴν διὰ τῆς ἐπιφοιτήσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐφανέρωσε τὴν Ἐκκλησίαν ὡς Σῶμα Αὐτοῦ. Προσδοκῶμεν τὴν ἐν πληρότητι δόξης καὶ πάλιν ἔλευσιν Αὐτοῦ, κατὰ τὰς Γραφάς.

Α΄ Κοινή Δήλωσις Διαλόγου Ορθοδόξων και Αντιχαλκηδονίων (24/6/1989)

 

Α΄ ΚΟΙΝΗ ΔΗΛΩΣΙΣ

 ΜΙΚΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΜΕΤΑΞΥ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ

 ΜΟΝΗ ANBA BISHOY ΑΙΓΥΠΤΟΥ, 24/6/1989  

1. Παρὰ τῶν ἐν Χριστῷ Πατέρων ἡμῶν ἐκληρονομήσαμεν τὴν αὐτὴν ἀποστολικὴν πίστιν καὶ παράδοσιν, καίτοι ἐχωρίσθημεν ἀπ’ ἀλλήλων ὡς Ἐκκλησίαι ἐπὶ αἰῶνας. Ὡς δύο οἰκογένειαι Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἐπὶ μακρόν, ἄνευ τῆς πρὸς ἀλλήλους κοινωνίας, προσευχόμεθα καὶ ἐμπιστευόμεθα τῷ Θεῷ τὴν ἀποκατάστασιν τῆς κοινωνίας ταύτης, ἐπὶ τῇ βάσει τῆς κοινῆς ἀποστολικῆς πίστεως τῆς ἀδιαιρέτου Ἐκκλησίας τῶν πρώτων αἰώνων, ἣν καὶ ὁμολογοῦμεν. Εἶναι ἡ πίστις ἐκείνη τῆς Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, τὴν ὁποίαν καὶ ὁμολογοῦμεν εἰς τὸ κοινὸν ἡμῶν Σύμβολον πίστεως. Πᾶν ὅ,τι ἀκολουθεῖ εἶναι μία ἁπλὴ εὐλαβὴς δήλωσις περὶ τῆς πίστεως ἡμῶν ἐν τῇ πορείᾳ πρὸς ἀποκατάστασιν τῆς κοινωνίας μεταξὺ τῶν δύο οἰκογενειῶν τῶν Ὀρθοδόξων ἡμῶν Ἐκκλησιῶν.

2. Αἱ καθ’ ὅλου συζητήσεις ἡμῶν εἶχον ὡς κοινὴν βάσιν τὴν φράσιν τοῦ κοινοῦ ἡμῶν πατρὸς ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας: «Μία φύσις (ἢ μία ὑπόστασις) τοῦ Θεοῦ Λόγου σεσαρκωμένη» καὶ τὴν ῥῆσιν αὐτοῦ ὅτι ἀρκεῖ διὰ τὴν ὁμολογίαν τῆς ὀρθῆς καὶ ἀμωμήτου ἡμῶν πίστεως λέγειν καὶ ὁμολογεῖν Θεοτόκον τὴν ἁγίαν Παρθένον (Ὁμιλ. 15. Πρβλ. Ἐπ. 39).

3. Μέγα ὄντως ἐστὶ τὸ θαυμαστὸν μυστήριον τοῦ Πατρός, τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τοῦ ἑνὸς ἐν μιᾷ οὐσίᾳ καὶ ἐν τρισὶν ὑποστάσεσιν ἢ προσώποις ἀληθινοῦ Θεοῦ. Εὐλογητὸν τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ ἡμῶν. Μέγα ὄντως ἐστι καὶ τὸ ἄφατον μυστήριον τῆς Ἐνανθρωπήσεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ δι’ ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν.

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Εγκώμιο στην ιδανική γυναίκα (Παροιμίαι κθ΄, 10-31)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΣΤ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Στόν Ἑσπερινό πρός τιμήν Ἁγίων γυναικῶν ὑπάρχει συνήθως ἕνα Ἀνάγνωσμα ἀπό τό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν (κθ΄, 10-31). Ἀποτελεῖ ἐγκώμιο στήν ἰδανική γυναῖκα καί ἀναφέρεται στό διαχρονικό πρόβλημα τῆς θέσης τῆς γυναῖκας στήν οἰκογένεια καί στήν κοινωνία, καθώς καί τῆς σχέσης ἀνδρός καί γυναικός, ἀπό συγκεκριμένη, βέβαια, ἄποψη, τήν ἄποψη τῆς συμφωνίας μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Τό θέμα εἶναι ἰδιαίτερα ἐπίκαιρο στήν ἐποχή μας, ὅπου κυριαρχεῖ ὁ ἀποπροσανατολισμός σέ κάθε θέμα, ἡ δἐ γυναῖκα θεωρεῖται σχεδόν ἀποκλειστικά ἀπό τήν ἄποψη τοῦ ἐρωτισμοῦ. Ἀπό τό κείμενο μποροῦν νά ἀντληθοῦν θεολογικές ἀπαντήσεις γιά τά θέματα τοῦ γάμου, τοῦ ἀνταγωνισμοῦ μεταξύ ἀνδρῶν καί γυναικῶν, τῶν αἰτημάτων τῶν σύγχρονων φεμινιστικῶν κινημάτων κ.ἄ., θέματα τά ὁποῖα σέ πάμπολλες περιπτώσεις παραμένουν ὀξύτατα, παρά τήν ἐξέλιξη τοῦ σύγχρονου πολιτισμοῦ. Ἄς σημειωθεῖ, ὅτι τό κείμενο προέρχεται ἀπό πολύ μακρυνή ἐποχή (9ος αἰ. π.Χ.), ὅπου κυριαρχοῦσαν πολύ ὑποτιμητικές ἀντιλήψεις γιά τή γυναῖκα. Πρέπει δέ νά κατανοηθεῖ στό πλαίσιο τῆς ἐποχῆς του καί σέ σχέση μέ ὅ,τι ἐπικρατοῦσε στό περιβάλλον του καί, ὄντως, κομίζει μιά νέα, ἐντελῶς διαφορετική, ἀντίληψη περί γυναικός (θεολογία τῆς γυναικός καί τοῦ γάμου), τῆς ὁποίας οἱ ἀπαρχές βρίσκονται σέ ἀρχαιότερα κείμενα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (Γένεσις κ.ἄ.).

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Η «Λειτουργία των Κατηχουμένων»

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Θ΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Θεία Λειτουργία χωρίζεται σέ δύο (ἤ σέ τρία μέ τό εἰσαγωγικό) μέρη. Ὡστόσο, τά κατ’ ἐξοχήν μέρη της εἶναι: α) Ἡ Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων ἤ Λειτουργία τοῦ Λόγου καί β) Ἡ Λειτουργία τῶν Πιστῶν ἤ Λειτουργία τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου. Προηγεῖται τό εἰσαγωγικό μέρος, πού τελεῖται μυστικῶς (χαμηλόφωνα), συνήθως κατά τή διάρκεια τοῦ Ὄρθρου, καί ἀφορᾶ στό δεύτερο μέρος τῆς Λειτουργίας. Τό πρῶτο μέρος ἀποκαλεῖται «Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων», ἐπειδή μετεῖχαν σ’ αὐτό μαζί μέ τούς Πιστούς καί οἱ Κατηχούμενοι (ὅσοι ἑτοιμάζονταν νά βαπτιστοῦν, ἀλλά δέν εἶχαν ἀκόμη βαπτιστεῖ) καί «Λειτουργία τοῦ Λόγου», ἐπειδή κυρίαρχο στοιχεῖο του εἶναι τά Ἀναγνώσματα, δηλαδή τά ἀποσπάσματα ἀπό τόν Ἀπόστολο καί τό Εὐαγγέλιο.

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Ένας σοφός συμβουλεύει τους νέους (Παροιμίαι α΄, 1-20)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΕ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Στήν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ὑπάρχουν Ἀναγνώσματα στίς Ἀκολουθίες ἀπό τό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν. Αὐτό περιέχει ἀποφθέγματα (σοφές ρήσεις), πού ἀποδίδονται στόν βασιλέα τοῦ Ἰσραήλ Σολομῶντα (π. 965-926 π.Χ.). Στίς περισσότερες περιπτώσεις ἔχουν τή μορφή συμβουλῶν, πού παρέχονται ἀπό μεγαλύτερο καί σοφότερο σέ νεότερο, πού ἀποκαλεῖται «υἱός» του. Ὁ πρεσβύτερος, πού συμβουλεύει στήν προκειμένη περίπτωση, εἶναι ὁ βασιλεύς Σολομών, γνωστός γιά τή μεγάλη σοφία του, ὅμως μέσῳ αὐτοῦ ὁμιλεῖ ἡ ἴδια ἡ ἐνυπόστατη Σοφία τοῦ Θεοῦ, δηλαδή ὁ Ἄσαρκος τότε Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος διδάσκει καί καθοδηγεῖ τούς «υἱούς» Του σέ κάθε ἐποχή. Γι’ αὐτό τό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν εἶναι διαρκῶς ἐπίκαιρο καί γι’ αὐτό ἀποσπάσματά του ὑπάρχουν στίς Ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας. Μαζί μέ τά τά βιβλία τῆς Σοφίας Σολομῶντος καί Σοφίας Σειράχ ἀπαρτίζει τή λεγόμενη Σοφιολογική γραμματεία, δηλ. τήν ὁμάδα τῶν βιβλίων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης πού ἀναφέρεται στήν (ἐνυπόστατη) Σοφία τοῦ Θεοῦ. Τήν πρώτη ἡμέρα τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς (Καθαρά Δευτέρα) ὑπάρχει Ἀνάγνωσμα στόν Ἑσπερινό ἀπό τήν ἀρχή τοῦ βιβλίου τῶν Παροιμιῶν (1, 1-20).

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Τα αποτελέσματα της νηστείας (Ζαχαρίου η΄, 19-23)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΔ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Στίς παραμονές τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς (Παρασκευή τῆς Τυρινῆς) ὑπάρχει ἕνα Ἀνάγνωσμα στόν Ἑσπερινό, πού ἀναφέρεται στή νηστεία καί προέρχεται ἀπό τόν προφήτη Ζαχαρία. Ὁ Προφήτης ἀνήκει στούς λεγόμενους «μικρούς Προφῆτες». Ἔζησε τήν ἐποχή ἀμέσως μετά τήν ἐπιστροφή τῶν Ἰουδαίων ἀπό τή Βαβυλώνεια αἰχμαλωσία (536 π.Χ.) καί ἄρχισε νά προφητεύει τό 520 π.Χ., ἐνῶ ἦταν ἀκόμη «νεανίας». Ἀνῆκε στή φυλή τοῦ Λευί καί πιθανῶς ἦταν Ἱερεύς. Τότε οἱ Ἰουδαῖοι, ὑπό τήν ἡγεσία τοῦ Ζοροβάβελ καί τοῦ Ἀρχιερέως τῆς ἐποχῆς, πού ὀνομαζόταν Ἰησοῦς, προσπαθοῦσαν νά ἀνοικοδομήσουν τόν Ναό καί νά ἀντιμετωπίσουν τά τεράστια προβλήματα, πού προέκυψαν μετά τήν ἐπιστροφή. Στούς δύο αὐτούς σκοπούς ἀποβλέπει ὁ Προφήτης: α) προτρέπει γιά τήν ἀνοικοδόμηση τοῦ Ναοῦ καί β) ἐνισχύει γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν δυσκολιῶν, ἀναφερόμενος μεταξύ ἄλλων στό ἔνδοξο μέλλον τοῦ Ἰσραήλ, τό ὁποῖο ταυτίζεται μέ τή μεσσιανική ἐποχή. Ἡ Ἱερουσαλήμ θά γίνει κάποτε κέντρο τοῦ κόσμου. Ὁ Βασιλεύς της θά εἰσέλθει θριαμβευτικά σ’ αὐτήν, ἔνδοξος, ἀλλά ταυτόχρονα «δίκαιος καὶ σῴζων αὐτός, πραΰς καὶ ἐπιβεβηκὼς ἐπὶ ὑποζύγιον καὶ πῶλον νέον» (9,9). Θά βασανισθεῖ καί ὁ Λαός θά θρηνήσει γιά τό Πάθος Του (12,10), ὡστόσο δέν θά βασιλεύσει μόνο ἐπί τῶν Ἰουδαίων, ἀλλά ὅλα τά ἔθνη θά προστρέξουν σ’ Αὐτόν (θά γίνει ὁ Βασιλεύς ὅλων τῶν ἐθνῶν). Τότε ἡ θλίψη τῶν Ἰουδαίων θά μεταστραφεῖ σέ χαρά. Στό πλαίσιο αὐτό θά καταργηθοῦν οἱ νηστεῖες, τουλάχιστον ἐκεῖνες πού οἱ Ἰουδαῖοι εἶχαν θεσπίσει μέ ἀφορμή λυπηρά γεγονότα.

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Η Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Η΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025.

 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Θεία Λειτουργία τῆς Ἐκκλησίας χωρίζεται σέ δύο μέρη (ἤ σέ τρία μαζί μέ τό εἰσαγωγικό, τήν Προετοιμασία της). Ὅπως κάθε μεγάλο ἔργο, ἔτσι καί ἡ Λειτουργία προαπαιτεῖ κατάλληλη προετοιμασία. Αὐτή περιλαμβάνει σύντομες Ἀκολουθίες καί πράξεις, ὅπως α) ὁ «Καιρός», β) ἡ Ἔνδυση καί γ) ἡ Νίψη. Ἡ κατ’ ἐξοχήν, ὅμως προπαρασκευαστική Ἀκολουθία εἶναι ἡ Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως. Κάποιες φορές ἀποκαλεῖται ἐσφαλμένα καί «Ἀκολουθία τῆς Προσκομιδῆς» ἤ «Προσκομιδή». Γιά τήν ἀκρίβεια, ὅμως, Προσκομιδή εἶναι ἡ μεταφορά τῶν Τιμίων Δώρων (πρίν ἀπό τόν καθαγιασμό τους) ἀπό τόν τόπο τῆς προετοιμασίας τους στό Θυσιαστήριο (στήν Ἁγία Τράπεζα) κατά τήν Μεγάλη Εἴσοδο. Ἀφοῦ ἔχουν προηγηθεῖ οἱ σύντομες Ἀκολουθίες ἤ πράξεις τοῦ «Καιροῦ», τῆς Ἔνδυσης τοῦ Λειτουργοῦ μέ τά ἱερά ἄμφια τῆς Λειτουργίας καί ἡ Νίψη τῶν χειρῶν, καί ἀφοῦ ἔχουν προσφερθεῖ τά ὑλικά στοιχεῖα τοῦ Μυστηρίου (πρόσφορο καί νάμα οἴνου), ὁ Λειτουργός ἐπιλέγει ἀπό τά πρόσφορα τῶν πιστῶν τά δύο καλύτερα. Ἡ Λειτουργία τελεῖται γιά τήν ἀκρίβεια μέ δύο πρόσφορα. Σέ περίπτωση ἀνάγκης τελεῖται μέ ἕνα (ὅταν δέν ὑπάρχει δεύτερο ἤ ὅταν αὐτό δέν εἶναι κατάλληλο) ἤ, κατά τήν κρίση τοῦ Λειτουργοῦ, μέ περισσότερα (μέχρι πέντε). Ἔπειτα ἔρχεται στόν τόπο, πού τελεῖται ἡ Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως καί ὀνομάζεται, ἐπίσης, «Πρόθεση» (εἶναι συνήθως κόγχη στό Ἱερό Βῆμα ἀριστερά τῆς Ἁγίας Τραπέζης). Σύμφωνα μέ μεταγενέστερους συμβολισμούς, συμβολίζει τό Σπήλαιο τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ: ἄν ὁλόκληρη ἡ Λειτουργία ἀναπαριστᾶ τή ζωή τοῦ Χριστοῦ, τότε ἡ ἀρχή της συνδέεται μέ τή Γέννηση τοῦ Κυρίου. Ἐκεῖ ὑπάρχουν τά ἱερά Σκεύη τῆς Λειτουργίας, πού εἶναι: α) τό ἅγιο Δισκάριο, εἰδικός Δίσκος μέ πόδι, γιά ἀποκλειστική χρήση στή Θεία Λειτουργία, β) τό ἅγιο Ποτήριο, ἐπίσης εἰδικό Ποτήριο γιά τή Θεία Λειτουργία, γ) ἡ ἁγία Λόγχη, σύμβολο τῆς Λόγχης, μέ τήν ὁποία τρυπήθηκε ἡ πλευρά τοῦ Κυρίου στόν Σταυρό, δ) ἡ ἁγία Λαβίδα, μέ τήν ὁποία μεταδίδεται ἡ Θ. Εὐχαριστία στούς πιστούς, δ) ὁ Σπόγγος, σύμβολο τοῦ Σπόγγου, μέ τόν ὁποῖο ὁ Κύριος ἐποτίσθη «χολή καί ὄξος» πάνω στόν Σταυρό καί ε) τά Καλύμματα τῶν ἱερῶν Σκευῶν.

Οι Εορτές της Εκκλησίας στη δίνη της σύγχρονης εκκοσμίκευσης

 

ΟΙ ΕΟΡΤΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗΣ 

Ἡ Ἐκκλησία καί οἱ ἑορτές της 

Οἱ ἑορτές εἶναι κάτι ἀπαραίτητο στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου. «Βίος ἀνεόρταστος μακρά ὁδός ἀπανδόκευτος», εἶχε πεῖ στήν ἀρχαιότητα ὁ Δημόκριτος, δηλαδή «ζωή χωρίς ἑορτή εἶναι μακρύς δρόμος χωρίς πανδοχεῖο», χωρίς σταθμό γιά ξεκούραση! Ὅλες οἱ θρησκεῖες ἔχουν τίς ἑορτές τους. Ἀλλά καί οἱ λεγόμενοι «κοσμικοί» ἄνθρωποι (ὅσοι δέν πιστεύουν σέ κάτι ἤ, τουλάχιστον, ὅσοι δέν πιστεύουν ἀρκετά) ἔχουν τίς ἑορτές τους. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τήν Ἐκκλησία μας. Ἔχει κι αὐτή τίς δικές της ἑορτές, κατανεμημένες κατάλληλα στή διάρκεια τοῦ ἔτους. Τό ζητούμενο, ὅμως, εἶναι, τί ἑορτάζουμε, γιατί τό ἑορτάζουμε καί πῶς τό ἑορτάζουμε. Γιά τούς πολλούς, γιά τούς ἀνθρώπους τοῦ κόσμου τούτου, οἱ ἑορτές εἶναι εὐκαιρίες διασκέδασης καί ἀπόδρασης ἀπό τήν καθημερινότητα. Οἱ διάφορες θρησκεῖες ἑορτάζουν γιά τούς δικούς τους λόγους. Κάποιοι ἑορτάζουν χωρίς λόγο καί νόημα, δηλαδή ἑορτάζουν χωρίς νά ὑπάρχει αἰτία, ὅπως συμβαίνει στίς νεοφανεῖς «ἑορτές» τοῦ σκόρδου, τῆς ντομάτας, τῆς μελιτζάνας καί διάφορων ἄλλων φρούτων καί λαχανικῶν, «ἑορτές» πού προωθοῦνται δυναμικά μέ τήν πρόφαση τῆς προβολῆς καί τῆς διάθεσης τῶν ἀγροτικῶν προϊόντων!

«Βασίλειος ο Μέγας», τεύχ. 104, Οκτ. - Δεκ. 2024

 

ΤΕΥΧΟΣ 104       ΤΡΙΠΟΛΙΣ      ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2024 

Ὁ νέος Μητροπολίτης Μαντινείας καί Κυνουρίας κ.κ. ΕΠΙΦΑΝΙΟΣ 

Κορυφαῖο γεγονός γιά τήν τοπική μας Ἐκκλησία κατά τό προηγούμενο διάστημα ἦταν ἡ ἐκλογή καί ἡ Ἐνθρόνιση στήν Τρίπολη τοῦ νέου Μητροπολίτου Μαντινείας καί Κυνουρίας κ.κ. Ἐπιφανίου. Ἡ Μητρόπολή μας ἀπέκτησε πλέον τόν Ποιμενάρχη της καί ἡ τοπική μας Ἐκκλησία τήν Κεφαλή της! Ὅπως ὅλοι γνωρίζουμε, μετά τήν κοίμηση τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Ἀλεξάνδρου στίς 19/12/2023, ἡ Ἱ. Μητρόπολη Μαντινείας καί Κυνουρίας τελοῦσε «ἐν χηρείᾳ». Τοποτηρητής ὁρίστηκε ἀπό τήν Ἱ. Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ὁ πολυσέβαστος ὅμορος Μητροπολίτης Μονεμβασίας καί Σπάρτης κ. Εὐστάθιος, ὁ ὁποῖος χειρίστηκε μέ σοφία καί σύνεση τά τρέχοντα θέματα κατά τό μακρό διάστημα τῆς χηρείας. Ὡστόσο, ὅλοι ἀναμέναμε τήν ἐκλογή τοῦ Κανονικοῦ, τοῦ «δικοῦ μας» Ποιμενάρχη.

Ἔτσι, ἡ Ἱ. Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, στήν τακτική Συνεδρία της στίς 4/10/2024, ἐκπλήρωσε τόν πόθο τοῦ Κλήρου καί τοῦ Λαοῦ τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας, ἐκλέγοντας στή θέση αὐτή Κληρικό γνωστό στήν περιοχή, σεμνό, εὐλαβή καί πανθομολουμένως ΑΞΙΟ τῆς ὑψηλῆς ἀποστολῆς του. Διαβάζουμε τά σχετικά μέ τή διαδικασία τῆς ἐκλογῆς στά παρακάτω ἀποσπάσματα ἀπό τό Δελτίο Τύπου τῆς Ἱ. Συνόδου τῆς 4ης/10/2024:

«Συνῆλθε σήμερα Παρασκευή, 4 Ὀκτωβρίου 2024, στήν τρίτη Τακτική Συνεδρία της, ἡ Ἱ. Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὑπό τήν Προεδρία τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερωνύμου (...).

Μέγας Βασίλειος και Γρηγόριος Νύσσης κατά Ευνομίου

 

ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ ΚΑΤΑ ΕΥΝΟΜΙΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΚΟΙΝΑ ΚΑΙ ΑΚΟΙΝΩΝΗΤΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ[1] 

ΠΡΩΤ. ΙΩΑΝΝΟΥ Σ. ΡΩΜΑΝΙΔΟΥ 

Ι. Εἰς τό Μέρος Ι τῆς ἐκθέσεως ταύτης θά μᾶς ἀπασχολήσῃ ἡ προσπάθεια τοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Τμήματος Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ ΑΠΘ[2] κ. Γ. Μαρτζέλου νά ἀνατρέψῃ τήν παραδοσιακήν, δηλαδή τήν Πατερικήν ἀντίληψιν περί τῆς διαμάχης μεταξύ τοῦ αἱρετικοῦ Εὐνομίου καί κυρίως τῶν Πατέρων Μεγάλου Βασιλείου καί τοῦ Γρηγορίου Νύσσης ἐπάνω εἰς τήν διάκρισιν μεταξύ τῆς θείας οὐσίας καί τῶν θείων «ἐνεργειῶν». 

ΙΙ. Εἰς τό Μέρος ΙΙ θά μᾶς ἀπασχολήσῃ ἡ κατάργησις τοῦ δόγματος περί τῶν κοινῶν καί τῶν ἀκοινωνήτων τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀπό ὁλόκληρον τό Τμῆμα Θεολογίας τοῦ Α.Π.Θ. Δηλαδή κατήργησε τήν ἀποκάλυψιν τοῦ Θεοῦ εἰς τήν ἀνθρωπότητα μέσῳ τοῦ δοξασμοῦ τῶν θεουμένων ὅτι «ἅπαν, ὅ θεωρεῖται καί λέγεται ἐν τῇ παναγίᾳ καί ὁμοφυεῖ καί ὁμοουσίῳ Τριάδι, ἤ κοινόν ἐστι πάντων, ἤ ἑνός καί μόνου τῶν τριῶν». Μάλιστα τήν τελικήν μορφήν τῆς ὁρολογίας περί αὐτῶν τῶν κοινῶν καί τῶν ἀκοινωνήτων τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐτελειοποίησαν κυρίως οἱ ἐν λόγῳ ἀδελφοί Μέγας Βασίλειος καί Γρηγόριος Νύσσης καί ὁ φίλος τους Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καί ἡ ὁποία ἦτο τό βασικόν θεμέλιον ὅλων τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, κυρίως τῆς Β΄ τό 381 καί τῆς Η΄ τό 879. 

ΙΙΙ. Συμπεράσματα καί Θεολογική Μέθοδος 

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Ο πρόωρος θάνατος των Δικαίων (Γ΄ Ανάγνωσμα 6ης Δεκεμβρίου)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΓ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Σέ Ἀκολουθίες πολλῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας ὑπάρχουν προφητικά Ἀναγνώσματα, πού ἀναφέρονται στήν κατάσταση τοῦ Δικαίου καί, εἰδικότερα, στή θέση του α) μέσα στόν κόσμο καί β) ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. «Δίκαιος» στήν προκειμένη περίπτωση (στήν Παλαιά Διαθήκη), εἶναι ὁ Ἅγιος: «Δίκαιοι» ἀποκαλοῦνται οἱ Ἅγιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης - Λόγος περί Δικαίου, σημαίνει λόγος περί Ἁγίου. Ἕνα ἀπό τά Ἀναγνώσματα αὐτά, πού ὑπάρχει σέ μνῆμες Ἱεραρχῶν, ὅπως τοῦ ἁγίου Νικολάου, τοῦ ἁγίου Σπυρίδωνος κ.ἄ., προέρχεται ἀπό τό βιβλίο τῆς Σοφίας Σολομῶντος (4, 7-15). Ὅπως προκύπτει ἀπό τόν τίτλο του, τό βιβλίο ἀποδίδεται στόν βασιλέα Σολομῶντα (π. 965-926 π.Χ.) καί περιλαμβάνει μέρος ἀπό σοφή διδασκαλία του, πού κατεγράφη, μέ σκοπό τή διατήρησή της. Τό βιβλίο ἀνήκει στή λεγόμενη Σοφιολογική Γραμματεία (κείμενα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης μέ κεντρικό θέμα τή «σοφία»), ὅπως καί τά βιβλία Σοφία Σειράχ καί Παροιμίαι. Τό συγκεκριμένο Ἀνάγνωσμα ἀναφέρεται στό διαχρονικό ἐρώτημα, γιατί πεθαίνουν οἱ Δίκαιοι πρόωρα, γιατί πεθαίνουν νέοι. Τό ἐρώτημα συνδέεται μέ τό ἐπίσης διαχρονικό ἐρώτημα: «τί ὅτι ὁδὸς ἀσεβῶν εὐοδοῦται;» («γιατί στούς ἁμαρτωλούς ὅλα πηγαίνουν καλά;», Ἱερ. 12,1). Τό παράδοξο τῶν ἐρωτημάτων αὐτῶν αἵρεται, ὅταν θεωρηθοῦν α) ἀπό τήν ἄποψη τῆς αἰωνιότητας, ἀντί τῆς προσωρινότητας τῆς παρούσας ζωῆς καί β) ἀπό τήν ἄποψη τοῦ πραγματικοῦ συμφέροντος τοῦ Δικαίου. Ὁ κοσμικός ἄνθρωπος, ἐγλωβισμένος στά στενά ὅρια τοῦ κόσμου τούτου, δέν μπορεῖ νά ἔχει ὀρθή ἀντίληψη τῶν πραγμάτων. Γι’ αὐτόν, ἤ ἀκόμη καί γιά τόν πιστό, πού δέν ἔχει ἀπαλλαγεῖ ἀπό τήν κοσμική νοοτροπία, ὁ Δίκαιος πρέπει νά ἀνταμείβεται μέ τό νά ζεῖ πολλά χρόνια, νά ἔχει πλοῦτο, ὑγεία καί εὐημερία. Αὐτή ἀκριβῶς ἡ νοοτροπία κυριαρχοῦσε στους Ἰουδαίους τήν ἐποχή τοῦ Κυρίου, ἀλλά καί ὁ ἴδιος ὁ Θεός πολλές φορές συγκαταβαίνει καί ἐνεργεῖ μέ αὐτό τόν τρόπο, γιά παιδαγωγικούς λόγους, γιά νά ὁδηγήσει πολλούς στή «δικαιοσύνη» καί τήν ἁγιότητα. Ὅμως, ἡ θεώρηση αὐτή δέν εἶναι ἡ προοπτική τῆς αἰωνιότητας. Τό Ἀνάγνωσμα μᾶς καλεῖ νά θεωρήσουμε τά πράγματα ἀπό ἄλλη προοπτική, ἀπό τήν προοπτική τῆς αἰωνιότητος καί ἡ προοπτική αὐτή εἶναι ἡ αὐθεντική προοπτική τῶν πραγμάτων.

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Εγκώμιο στον θείο Νόμο (Ο Άμωμος - Ψαλμός 118)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΒ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Μεταξύ τῶν Ψαλμῶν ὁ μεγαλύτερος σέ ἔκταση εἶναι ὁ Ψαλμός 118. Ἀποκαλεῖται «Ἄμωμος», ἀπό τήν ἀρχική φράση του («Μακάριοι οἱ ἄμωμοι ἐν ὁδῷ»), καί περιεχόμενό του εἶναι ὁ νόμος ἤ οἱ ἐντολές τοῦ Θεοῦ. Θεωρεῖται ἐγκώμιο ἤ ὕμνος στόν νόμο τοῦ Θεοῦ καί ἔχει χαρακτηριστεῖ «ἐπιτομή (σύνοψη - περίληψη) τῆς χριστιανικῆς ἠθικῆς» (ἅγ. Ἀμβρόσιος). Οἱ Ραββῖνοι τῶν Ἑβραίων τόν ἔχουν ὀνομάσει «μέγα ἀλφαβητάριον». Ὁ συγγραφέας του εἶναι ἄγνωστος, ὅπως καί ὁ χρόνος συγγραφῆς του. Πιθανώτατα προέρχεται ἀπό τούς χρόνους τῆς βαβυλώνειας αἰχμαλωσίας τῶν Ἰουδαίων (587-538 π.Χ.). Ἡ ἀναφορά στόν νόμο ἤ στίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ γίνεται μέ ποικίλα ὀνόματα, ὅπως; α) «νόμος», β) «ἐντολαί», γ) «δικαιώματα», δ) «κρίματα», ε) «ὁδός», στ) «μαρτυρία» ἤ «μαρτύρια», ζ) «ἀλήθεια», η) «λόγιον» ἤ «λόγος» ἤ «λόγοι» τοῦ «στόματος» τοῦ Θεοῦ κ.ἄ. Ἡ Ἐκκλησία ἔχει τοποθετήσει τόν Ἄμωμο στό Μεσονυκτικό γιά καθημερινή ἀνάγνωση. Ἡ ἀνάγνωσή του προβλέπεται καί γιά τόν Ὄρθρο τοῦ Σαββάτου καί τῆς Κυριακῆς, ἐνῶ τμῆμα τοῦ Ἀμώμου ψάλλεται καί στή Νεκρώσιμη Ἀκολουθία. Ἀποτελεῖται ἀπό 176 στίχους, οἱ ὁποῖοι διαιροῦνται σέ 22 τμήματα ἤ «στροφές». Κάθε στροφή περιλαμβάνει 8 στίχους. Στή λειτουργική του χρήση διαιρεῖται σέ τρεῖς «στάσεις» καί περιλαμβάνει ἕνα ὁλόκληρο «Κάθισμα» τοῦ Ψαλτηρίου (τό 17ο). Λόγῳ τοῦ μεγέθους του καί τοῦ κοινοῦ περιεχομένου του, ἑρμηνεύουμε τίς δύο πρῶτες στροφές.

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Η οδός των εντολών του Θεού (Β΄ Ανάγνωσμα 1ης Σεπτεμβίου)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΑ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Τήν 1η Σεπτεμβρίου ἀρχίζει τό ἐκκλησιαστικό ἔτος (ἀρχή Ἰνδίκτου = ἐκκλησιαστική Πρωτοχρονιά). Στόν Ἑσπερινό τῆς ἑορτῆς τό β΄ Ἀνάγνωσμα ἀναφέρεται στό πῶς πρέπει νά πορεύεται ὁ ἄνθρωπος στό νέο ἔτος, ἀλλά καί πάντοτε. Προέρχεται ἀπό τό Λευϊτικό, ἕνα ἀπό τά πέντε πρῶτα βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τήν «Πεντάτευχο» ἤ τόν «Νόμο» κατά τήν ἑβραϊκή ὀνομασία. Τό περιεχόμενό της ἀνάγεται στόν προφήτη Μωϋσῆ (π. 1300-1200 π.Χ.). Εἰδικά τό Λευϊτικό περιέχει κυρίως τελετουργικές διατάξεις τῆς ἰουδαϊκῆς λατρείας, ἀλλά καί διάφορες ὁδηγίες γιά τήν πνευματική καθαρότητα τοῦ Λαοῦ. Ὅπως κάθε κείμενο τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἐκφράζει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ γιά τόν ἄνθρωπο. Τό δέ συγκεκριμένο Ἀνάγνωσμα ἀναφέρεται εἰδικότερα στά ὀφέλη ἀπό τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν ἤ τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ καί στίς ἐπιπτώσεις (βλαβερές συνέπειες) ἀπό τήν παράβαση τῶν ἐντολῶν ἤ τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ. Τό κείμενο πρέπει νά κατανοηθεῖ στό πλαίσιο τῆς ἐποχῆς του, δηλ. τῆς τότε ἀγροτοποιμενικῆς κοινωνίας, κατά τήν ὁποία πλοῦτος ἦταν κυρίως ἡ καρποφορία τῆς γῆς, καί νά ἑρμηνευθεῖ στά δεδομένα τῆς σύγχρονης βιομηχανικῆς καί μεταβιομηχανικῆς (ἠλεκτρονικῆς) κοινωνίας. Ἐπίσης, πρέπει νά κατανοηθεῖ στό πλαίσιο τῆς «διαθήκης» (συμφωνίας) μεταξύ τοῦ Θεοῦ καί τοῦ Λαοῦ Του στό ὄρος Σινά (Παλαιά Διαθήκη), τῆς ὁποίας ἀντίστοιχο εἶναι ἡ «διαθήκη» (Καινή Διαθήκη), πού συνάπτει κάθε πιστός μέ τόν Θεό (τόν Χριστό) κατά τό Βάπτισμά του.

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Η Σοφία του Θεού - Η αληθινή Σοφία (Α΄ Ανάγνωσμα 25ης Ιανουαρίου)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ι' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Στίς μνῆμες τῶν μεγάλων Πατέρων ὑπάρχουν συνήθως προφητικά Ἀναγνώσματα στόν Ἑσπερινό, πού ἀναφέρονται στή δικαιοσύνη (ἁγιότητα) καί στή σοφία τῶν τιμωμένων Ἁγίων. Τό πρῶτο Ἀνάγνωσμα τοῦ Ἑσπερινοῦ τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου (328-390) προέρχεται ἀπό τό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν. Δέν εἶναι ἑνιαῖο ἀπόσπασμα, ἀλλά «ἐκλογή», δηλ. ἐπιλογή χωρίων, πού συνδέονται νοηματικά μεταξύ τους. Τό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν ἀποδίδεται στόν βασιλέα Σολομῶντα (π. 965-926 π.Χ.) καί περιλαμβάνει γνωμικά (σοφές ρήσεις) του. Αὐτές κυκλοφοροῦσαν σέ διάφορες συλλογές, μέ σκοπό τή διατήρηση τῆς σοφίας τοῦ Βασιλέως. Προφανῶς, ἡ συνένωσή τους στό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν ἔγινε πολύ ἀργότερα. Οἱ Παροιμίες ἀνήκουν στή λεγόμενη Σοφιολογική Γραμματεία: κείμενα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης μέ κεντρικό θέμα τή «σοφία». Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας στήν προκειμένη περίπτωση προβάλλονται ἤ ἐγκωμιάζονται ὡς σοφοί. Ὁμως, τί ἀκριβῶς εἶναι ἡ σοφία; Στήν Καινή Διαθήκη γίνεται λόγος γιά δύο εἴδη σοφίας: α) τήν «ἐπίγειον» καί β) τήν «ἄνωθεν κατερχομένην» (Ἰακ. 3,15). Ἡ πρώτη εἷναι οἱ γνώσεις, πού ἀποκτοῦμε μέ τίς δικές μας προσπάθειες καί ἀναφέρεται στά πράγματα πού μᾶς περιβάλλουν (στά κτιστά, στά δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ), καθώς καί ἡ ἱκανότητα νά τίς χρησιμοποιοῦμε. Αὐτή ἡ σοφία χαρακτηρίζεται «ψυχική» καί «δαιμονιώδης» (ὅ.π.), γιατί, παρά τήν ἀναμφισβήτητη χρησιμότητά της, στίς περισσότερες περιπτώσεις «φυσιοῖ» (Α' Κορ. 8,2), δηλ. προκαλεῖ ὑπερηφάνεια, ἔπαρση, ἀλαζονεία, αὐτοπεποίθηση. Ἀποκαλεῖται «ψυχική», γιατί διακρίνεται σαφῶς ἀπό τήν «πνευματική» γνώση καί ἀπό κάθε «πνευματική» κατάσταση. «Ψυχική» εἶναι ἡ αὐτόνομη καί ἐπαναστατημένη ἔναντι τοῦ Θεοῦ (ἀνθρώπινη ἤ δαιμονική) γνώση: «ψυχικός ἄνθρωπος οὐ δέχεται τά τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ· μωρία γάρ αὐτῷ ἐστι» (Α' Κορ. 2,14). Ἡ δεύτερη, ἡ «ἄνωθεν» σοφία δέν ἀποκτᾶται μέ δικές μας προσπάθειες, ἀλλά παρέχεται ἀπό τόν Θεό σέ ὅσους εἶναι ἑνωμένοι μαζί Του. Ὅσοι τήν κατέχουν εἶναι θεοδίδακτοι! Εἶναι γνώση κυρίως γιά τά ἄκτιστα (γιά τόν Θεό), καθώς καί γιά τίς σχέσεις τῶν ἀκτίστων μέ τά κτιστά. Δέν εἶναι «ἀνακάλυψη» τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά «ἀποκάλυψη» τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο. Τό παρόν Ἀνάγνωσμα ὁμιλεῖ γι’ αὐτήν ἀκριβῶς τή σοφία, τήν «ἄνωθεν». Ὅπως εἶναι γνωστό, οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας διέπρεψαν καί στήν ἀνθρώπινη σοφία. Ὅμως, δέν τούς τιμοῦμε γι’ αὐτό. Τούς τιμοῦμε, ἐπειδή παράλληλα ἀπέκτησαν τήν «ἄνωθεν κατερχομένην σοφία» καί ἔγιναν θεοδίδακτοι καί θεοφώτιστοι. Στό κείμενο ἡ Σοφία ἐμφανίζεται προσωποποιημένη: δέν εἶναι ἀφηρημένη ἔννοια, ἀλλά ὁμιλεῖ σάν συγκεκριμένο Πρόσωπο, τό ὁποῖο δέν κατέχει ἁπλῶς τήν σοφία, ἀλλά ταυτίζεται μέ αὐτήν. Τοῦτο δέν εἶναι σχῆμα λόγου. Ἡ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας σταθερά καί ἀμετάκλητα ταυτίζει τήν Σοφία, πού ὁμιλεῖ ἐδῶ, μέ τό δεύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, τόν Υἱό καί Λόγο τοῦ Θεοῦ.

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Η αντιμετώπιση των «εχθρών» (Ψαλμός 69)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Θ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ὁ Κύριος μετά τή Βάπτισή Του ἀποσύρρεται στήν ἔρημο καί νηστεύει αὐστηρότατα γιά 40 μέρες. Ἐκεῖ ἔρχεται πρόσωπο πρός πρόσωπο μέ τόν κατ’ ἐξοχήν ἐχθρό τοῦ ἀνθρώπινου γένους, τόν Σατανά, καί δέχεται τούς τρεῖς γνωστούς πειρασμούς: α) τῆς πείνας (βιολογικός πειρασμός), β) τῆς πνευματικῆς ἐπάρκειας ἤ αὐτάρκειας («πνευματικός» πειρασμός) καί γ) τῆς ἐξουσίας. Πρίν ἀρχίσει τό διδακτικό καί σωστικό ἔργο Του ὁ Κύριος, ἀντιμετωπίζει ἕνα αἰώνιο καί πανανθρώπινο πρόβλημα, τόν πόλεμο ἀπό τόν Σατανά, ἕνα πρόβλημα πού συνήθως ὑποκρύπτεται: λίγοι τό γνωρίζουν καί τό ἀντιλαμβάνονται. Ὡστόσο, ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται στόν κόσμο μέσα σέ ἕνα ἐχθρικό περιβάλλον, στό ὁποῖο ἐνεργεῖ καί κυριαρχεῖ ὁ ἐχθρός (ὁ Σατανάς) ἤ ἐνεργοῦν οἱ «ἐχθροί» (ὅσοι, εἴτε τό ἀντιλαμβάνονται εἴτε ὄχι, γίνονται ὄργανα τοῦ Σατανᾶ). Ἕνας σύντομος Ψαλμός ἀπό τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἀποδείπνου, ὁ 69ος, ἀναφέρεται σέ κάποιον, πού πολεμεῖται καί θλίβεται ἀπό «ἐχθρούς», δηλ. σέ ἔσχατη ἀνάλυση ἀπό τόν Σατανά, καί καταφεύγει στή μόνη ἐνδεδειγμένη καί ἀποτελεσματική λύση, στήν προστασία τοῦ Θεοῦ. Ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ἡ ἐπιγραφή του, συντάκτης τοῦ Ψαλμοῦ εἶναι ὁ Προφήτης καί Βασιλεύς Δαβίδ (π. 1000 π.Χ.). Δέν εἶναι ἀκριβῶς γνωστό, πότε, ἀπό ποιά περίπτωση καί ἀπό ποιές συνθῆκες προῆλθε καί σέ τί ἀκριβῶς ἀναφέρεται ὁ Ψαλμός. Πιθανόν νά ἀναφέρεται στήν ἐπανάσταση τοῦ Ἀβεσσαλώμ, ὅπως ὁ Ψαλμός 142. Ἡ φράση «εἰς τό σῶσαί με Κύριον» φανερώνει, ὅτι ὁ Προφήτης βρίσκεται ἐνώπιον κάποιου κινδύνου ἤ μᾶλλον ὅτι βρέθηκε ἐνώπιον κινδύνου, ἀπό τόν ὁποῖο ἤδη τόν λύτρωσε ὁ Θεός. Ἡ φράση «εἰς ἀνάμνησιν» ἐνδεχομένως σημαίνει, ὅτι ὁ Δαβίδ ἀναφέρεται σέ παλαιότερο κίνδυνο ἤ σέ παλαιότερο γεγονός, μέ πιθανότερα τήν ἐπανάσταση τοῦ Ἀβεσσαλώμ (φυσικός κίνδυνος) ἤ τήν ἁμαρτία του μέ τήν Βηρσαβεέ (πννευματικός κίνδυνος). Κατ’ ἄλλους, σημαίνει ὅτι ὁ Ψαλμός ἦταν σέ λειτουργική χρήση (στήν ἰουδαϊκή λατρεία). Ἡ φράση «εἰς τό τέλος» σημαίνει, ὅτι ἐμπεριέχει προφητεία. Αὐτή εἶναι «τό σωτήριον» τοῦ στιχ. 5. Ὁ Ψαλμός εἶναι κατάλληλος γιά ὅσους κινδυνεύουν ἤ πολλιορκοῦνται ἤ δέχονται ἐπιθέσεις ἀπό «ἐχθρούς». Ἐμπεριέχει «ἀρές» (κατάρες) ἐναντίον τῶν «ἐχθρῶν», ἄν καί μέ ἔμμεσο καί ἀσαφή τρόπο. Κατά τό «Εὐχολόγιο» τοῦ ἁγίου Ἀρσενίου τοῦ Καππαδόκου (1840-1924), εἶναι ἀποτελεσματικός «σέ εὐαίσθητους ἀνθρώπους, πού θλίβονται γιά τό παραμικρό καί ἔρχονται σέ ἀπόγνωση, νά τούς ἐνισχύει ὁ Θεός».

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Η προετοιμασία της Θείας Λειτουργίας

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ζ΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Θεία Λειτουργία - Θεία Εὐχαριστία εἶναι τό μέγιστο Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας καί τό μέγιστο ἔργο τοῦ ἀνθρώπου ἐπί τῆς γῆς. Εἶναι τό κέντρο ἤ ἡ «καρδία» τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Γιά τήν τέλεσή της ὑπάρχουν κάποιες ἀπαραίτητες προϋποθέσεις, ὥστε ἡ Θεία Εὐχαριστία νά εἶναι «ἀσφαλής καί βεβαία» (ἔγκυρη). Οἱ σπουδαιότερες ἀπό αὐτές εἶναι: α) ὁ Κανονικός Λειτουργός, Ἐπίσκοπος ἤ Πρεσβύτερος, πού εἶναι σέ κοινωνία μέ τήν Ἐκκλησία, β) ἡ παρουσία τοῦ Λαοῦ καί γ) ἡ «ὔλη» τοῦ Μυστηρίου, ὁ ἄρτος (τό προσεκτικά παρασκευασμένο Πρόσφορο) καί ὁ καθαρός ἐρυθρός οἶνος. Μέ αὐτές τίς προϋποθέσεις, μπορεῖ νά τελεσθεῖ ἡ Θ. Λειτουργία, ἡ ὁποία διακρίνεται σέ δύο ἤ τρία μέ τό εἰσαγωγικό μέρη: 1) Ἡ Προετοιμασία τῆς Θείας Λειτουργίας, 2) Ἡ Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων ἤ Λειτουργία τοῦ Λόγου καί 3) Ἡ Λειτουργία τῶν Πιστῶν ἤ Λειτουργία τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου. Καθένα ἀπό αὐτά ἀποτελεῖται ἀπό ἐπιμέρους στοιχεῖα, σύμφωνα μέ τό παρακάτω διάγραμμα.

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Εξέλιξη και δομή της Θείας Λειτουργίας

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΣΤ΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025.

 Εἰσαγωγικά: Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ συγκροτεῖται γύρω ἀπό τή Θεία Εὐχαριστία, πού εἶναι ἡ κορύφωση ὅλων τῶν Μυστηρίων της, ἀλλά καί ὅλων τῶν ἔργων τοῦ ἀνθρώπου ἐπί τῆς γῆς!: «σημαίνεται ἡ Ἐκκλησία ἐν τοῖς Μυστηρίοις», δηλ. ἡ Ἐκκλησία, ὑπάρχει, ἐμφανίζεται, «ὁρᾶται» στή Θ. Εὐχαριστία (ἅγ. Νικόλαος Καβάσιλας). Γιά τήν ἀκρίβεια, ἡ Λειτουργία εἶναι Σύναξη τῶν βαπτισμένων στό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος, μέ σκοπό νά «κοινωνηθεῖ» ἀπό αὐτούς ὁ Χριστός μέσῳ τῶν Δώρων τῆς Εὐχαριστίας, δηλ. μέσῳ τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματός Του. Ἤδη ἀπό τήν ἀποστολική ἐποχή συναντᾶται ἡ ἀντίληψη ὅτι ἡ Λειτουργία τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ ἐπίγεια ὄψη τῆς Οὐράνιας Λειτουργίας, πού τελεῖται ἐκεῖ ἀδιαλείπτως, «μέρα καί νύκτα» καί τήν ὁποία εἶδε ἤδη ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης στήν Ἀποκάλυψη (4, 1-11). Σ’ αὐτήν (στήν Οὐράνια Λειτουργία) ὁ Χριστός «κοινωνεῖται» ἄμεσα, χωρίς τήν παρέμβαση τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματός Του, ἀπό ὅσους ἔχουν ἤδη ἑνωθεῖ μαζί Του ἐδῶ στή γῆ μέσῳ τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος καί μέσῳ τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματός Του (δηλ. μέσῳ τῆς θείας Κοινωνίας) καί παραμένουν ἑνωμένοι μαζί Του (δηλ. ἀπό τούς σεσωσμένους). Ὡς μέγα Μυστήριο, ἡ Θεία Λειτουργία προτυπώνεται στήν Παλαιά Διαθήκη, ἡ ἱστορική ἀπαρχή της, ὅμως, βρίσκεται στήν παράδοση τοῦ Μυστηρίου στόν Μυστικό Δεῖπνο. Οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι, ἀκολουθῶντας τήν ἐντολή τοῦ Κυρίου, τελοῦσαν τή Θεία Λειτουργία στίς Συνάξεις τῆς ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας καί εἶναι οἱ πρῶτοι Ἀρχιερεῖς της. Οἱ πρῶτες χριστιανικές Λειτουργίες περιελάμβαναν τούς «λόγους συστάσεως» τοῦ Μυστηρίου, τήν «ἐπίκληση», τό κήρυγμα καί κάποιους ὕμνους. Ἀρχικά, ἡ «ἐπίκληση» ἦταν αὐτοσχέδια Εὐχή. Προϊόντος τοῦ χρόνου, ἐμπλουτίστηκαν τά ὑμνολογικά μέρη καί προστέθηκαν τά Ἀναγνώσματα καί κάποια ἄλλα λειτουργικά στοιχεῖα, ὥστε νά διαμορφωθεῖ ἡ Θ. Λειτουργία στή σημερινή της μορφή.

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Η «ευλογία του Ιορδάνου»

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Η' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025.

 Ἡ Βάπτιση τοῦ Κυρίου στόν Ἰορδάνη: Ἡ Βάπτιση τοῦ Κυρίου εἶναι ἡ τελευταία ἑορτή τοῦ Δωδεκαημέρου. Ἦταν πάντοτε συνδεδεμένη μέ τήν ἑορτή τῆς Γεννήσεως. Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία ἐτελοῦντο μαζί, τήν 5η καί 6η Ἰανουρίου, ὡς «Θεοφάνεια» ἤ «Ἐπιφάνεια»: ἑορτές τῆς ἐμφανίσεως τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο (οἱ ὅροι προσιδιάζουν περισσότερο στήν ἑορτή τῶν Χριστουγέννων). Ὁ Κύριος ἀρχίζει τό δημόσιο κοσμοσωτήριο ἔργο Του μέ τή Βάπτισή Του στόν Ἰορδάνη, κατά τήν ὁποία: α) Γίνεται σαφής «φανέρωσις» (ἀποκάλυψη, ἐμφάνιση) τῆς Ἁγίας Τριάδος: ἡ Φωνή ἀπό τόν οὐρανό ἀποκαλύπτει τόν Πατέρα, ὁ Υἱός βαπτίζεται στόν Ἰορδάνη καί τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐμφανίζεται «ἐν εἴδει» Περιστερᾶς. Οἱ πραγματικότητες, πού ἀποκαλύπτονται στή Βάπτιση (Φωνή καί Περιστερά), δέν εἶναι κτιστές, ἀλλά ἄκτιστες, πού σημαίνει μή ὁρατές ἤ ἀκουστές ἀπό τούς μή «κεκαθαρμένους τῇ καρδίᾳ» (πρβλ. «μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται», Ματθ. 5,8). Ἀπό τούς παρόντες, μόνο ὁ Πρόδρομος καί ὅσοι τυχόν ἦσαν σέ πνευματική κατάσταση παρόμοια μέ αὐτή τοῦ Προδρόμου ἄκουσαν τή Φωνή καί εἶδαν τήν Περιστερά. Οἱ ὑπόλοιποι εἶδαν τόν Χριστό μόνο κατά τήν ἀνθρώπινη φύση Του. Ἡ Φωνή ἦταν «ἄρρητα ρήματα» καί ἡ Περιστερά δέν ἦταν φυσική, δηλ. δέν ἐμφανίστηκαν ἐκεῖ «γινόμενα καί ἀπογινόμενα κτίσματα» (βλ. τήν ἔκφραση «ὡσεί περιστεράν», Μάρκ. 1,10, δηλ. κάτι πού ἔμοιαζε μέ Περιστερά). β) Παρέχεται ὑπόδειγμα τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος. Τό βάπτισμα τοῦ Ἰωάννου ἦταν «βάπτισμα μετανοίας» (κάτι ἀντίστοιχο μέ τό Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως), δέν ἦταν «Βάπτισμα σωτηρίας». Ὁ Ἰωάννης δίδασκε σαφῶς ὅτι ὁ Χριστός θά βαπτίζει μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα, δηλ. μέ διαφορετικό Βάπτισμα. Ὄντως, ὁ Χριστός μέ τήν ἔλευσή Του, μέ τή Βάπτισή Του, μέ τήν ἐντολή Του, ἐγκαθιστᾶ «Βάπτισμα σωτηρίας», «ἐξ ὕδατος καί Πνεύματος». γ) Ἁγιάζονται τά ὕδατα καί γίνονται φορεῖς καί ἀγωγοί τῆς θείας Χάρης. Κατά κάποιον τρόπο, ὁ Κύριος τελεῖ τόν πρῶτο Ἁγιασμό τῶν ὑδάτων, εἰσερχόμενος ὁ Ἴδιος στά ὕδατα τοῦ Ἰορδάνου! Ἔκτοτε, τελοῦμε τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἁγιασμοῦ καί τό ἁγιασμένο ὕδωρ γίνεται μεταδότης τῆς θείας Χάρης, φυγαδευτήριο δαιμόνων, ἴαμα ἀσθενειῶν καί ἀποτροπή κάθε κακοῦ. Εἰδικά στόν Ἰορδάνη ἡ ἁγιαστική παρουσία τοῦ Χριστοῦ ἐνεργεῖ ἀκόμη καί προδρομικά. Ἔτσι, ὁ Ἰορδάνης εἶχε «εὐλογία» καί ἐνεργοῦσε ἡ ἁγιαστική δύναμη τοῦ Χριστοῦ ἀπ’ αὐτόν ἀκόμη καί πρίν βαπτιστεῖ ἐντός του ὁ Κύριος, δηλ. στήν Παλαιά Διαθήκη. Ἀκόμη καί τότε ὁ Ἰορδάνης ἁγίαζε καί θαυματουργοῦσε! Γι’ αὐτό, στήν Ἀκολουθία τοῦ Ἁγιασμοῦ εὐχόμεθα νά μεταδοθεῖ στό ἁγιαζόμενο ὕδωρ «ἡ εὐλογία τοῦ Ἰορδάνου».

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Προφητείες περί του Ιησού Χριστού

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ζ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ εἶναι τό μεγαλύτερο γεγονός στήν ἱστορία τοῦ κόσμου: «τό πάντων καινῶν καινότατον, τό μόνον καινόν ὑπό τόν ἥλιον» (ἅγ. Ἰωάννης Δαμασκηνός). Ὁ Θεός εἰσβάλλει στόν κόσμο καί στήν ἱστορία, γίνεται μέρος τοῦ κόσμου καί τῆς ἱστορίας, ὄχι γιά νά ἀφομοιωθεῖ ἀπό αὐτά (νά «ἐκκοσμικευθεῖ»), ἀλλά γιά νά μεταβάλλει ριζικά τόν κόσμο καί τήν ἱστορία. Τό μέγα αὐτό ἱστορικό γεγονός δέν ἐμφανίζεται «αἴφνης» στόν κόσμο, ἀλλά προφητεύεται. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶναι τό μόνο ἱστορικό πρόσωπο, τοῦ ὁποίου ἡ ἔλευση, ἡ ζωή καί τό ἔργο προφητεύονται. Πολλούς αἰῶνες πρίν, τό ἴδιο Πρόσωπο, ὡς Ἄσαρκος Λόγος, εἶχε ἀποκαλύψει τόν Ἑαυτό Του σέ κάποιους, ὅταν ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα ἦταν «λαός καθήμενος ἐν σκότει». Πρόκειται γιά τούς Δικαίους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Κάποιοι ἀπ’ αὐτούς εἶχαν τιμηθεῖ μέ ὑπερφυσικά χαρίσματα, μέ κορυφαῖο τό χάρισμα τῆς προφητείας. Οἱ Προφῆτες, μαζί μέ τούς Πατριάρχες τοῦ Ἰσραήλ, εἶναι ἡ κορυφή τῶν ἱερῶν προσώπων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Μέ τήν ἔμπνευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἔβλεπαν τά μέλλοντα, τά «ἐγγύς» (γεγονότα ἱστορικά, πού συνέβησαν στήν ἐποχή τους) καί τά «μακράν», κυρίως τά «μακράν», καί εἰδικότερα, τό Πρόσωπο, τό ἔργο καί τήν ἐποχή τοῦ Μεσσία (Ἰησοῦ Χριστοῦ). Ἡ ἐποχή αὐτή («τό πλήρωμα τοῦ χρόνου») ἔφτασε, καί οἱ περί τοῦ Χριστοῦ προφητεῖες ἐκπληρώθηκαν ὅλες: ὁ Χριστός γεννήθηκε, ἔζησε, ἔδρασε, σταυρώθηκε, ἀναστήθηκε κ.λπ. «κατά τάς Γραφάς», δηλ. ὅπως ἀκριβῶς εἶχαν δεῖ καί εἶχαν γράψει οἱ Προφῆτες! Ἡ Ἐκκλησία, ὅταν ἑορτάζει κορυφαῖα γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ, ὅπως ἡ Γέννηση, ἀνατρέχει σ’ αὐτές τίς προφητεῖες καί τίς ἐντάσσει στίς Ἀκολουθίες της. Τρεῖς χαρακτηριστικές προφητεῖες, μεταξύ ἄλλων, ἀναφέρονται στή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ. Τίς συναντᾶμε στίς Ἀκολουθίες τῶν Μεγάλων Ὡρῶν τῆς παραμονῆς τῶν Χριστουγέννων καί τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς Ἑορτῆς.

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Εισαγωγικά στη Θεία Λειτουργία

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ε΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Προτυπώσεις καί πραγματικότητα: Ἡ ἔνταξη τοῦ πιστοῦ στό Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας («μύηση») εἶναι μιά διαδικασία μετοχῆς σέ τρία διαδοχικά Μυστήρια: Βάπτισμα - Χρίσμα - Θεία Εὐχαριστία. Τό Βάπτισμα ὁλοκληρώνεται («πληροῦται») στή Θεία Εὐχαριστία, ὅπως καί κάθε ἄλλο Μυστήριο. Ἡ Θεία Εὐχαριστία δέν εἶναι ἕνα Μυστήριο, ὅπως τά ἄλλα ἤ ἀνεξάρτητο ἀπό τά ἄλλα, ἀλλά εἶναι «τό Μυστήριο» ἤ «τά Μυστήρια» ἤ τό Μυστήριο τῶν Μυστηρίων. Σ’ αὐτό δέν ὑπάρχει ἁπλῶς παρουσία καί μετάδοση τῆς Θείας Χάρης, ἀλλά παρουσία τοῦ ἴδιου τοῦ Χριστοῦ, μέσῳ τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματός Του. Ὅπως ὅλα τά μεγάλα ἔργα, ἡ Θ. Εὐχαριστία προτυπώνεται στήν Παλαιά Διαθήκη καί, εἰδικότερα, στίς θυσίες τῆς ἰουδαϊκῆς λατρείας. Ὁ Θεός μέ μιά συνήθη θρησκευτική ἐκδήλωση, «παιδαγωγεῖ εἰς Χριστόν» (προετοιμάζει τόν κόσμο νά δεχθεῖ τό Μυστήριο τοῦ Χριστοῦ). Θεσμοθετεῖ τίς θυσίες τῆς εἰδωλολατρικῆς λατρείας μέ διαφορετικό, ὅμως περιεχόμενο: α) Οἱ θυσίες ἀπευθύνονται πλέον μόνο στόν ἕνα καί ἀληθινό Θεό καί β) Ἐνῶ συνήθως βασίζονται στήν «ἀρχή τῆς μαγείας», «do ut des» («σοῦ δίνω γιά νά μοῦ δώσεις», «σοῦ προσφέρω γιά νά μοῦ προσφέρεις»), ἀποκτοῦν στό ἑξῆς ἱλαστικό περιεχόμενο: τό αἷμα τῶν θυσιαζόμενων ζώων καθαρίζει τίς ἁμαρτίες μας καί μᾶς συμφιλιώνει μέ τόν Θεό. Τό αἶμα αὐτό, καθώς καί τό θυσιαζόμενο ζῶο, προεικονίζουν τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ καί τήν μελλοντική Θυσία Του πάνω στόν Σταυρό, ἡ ὁποία θά προσφερθεῖ «ἐφ’ ἅπαξ», καταργώντας ὅλες τίς αἱματηρές θυσίες καί ἀντικαθιστώντας τες μέ τήν ἀναίμακτη Θυσία τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Αὐτή ταυτίζεται μέ τή Θυσία τοῦ Χριστοῦ, ὅμως δέν εἶναι ἐπανάληψη, ἀλλά «ἀνάμνησις» τῆς Θυσίας τοῦ Χριστοῦ. Ταυτίζεται, μέ τήν ἔννοια ὅτι τό Σῶμα τῆς Εὐχαριστίας εἶναι τό ἴδιο ἀκριβῶς τό θυσιασμένο καί ἀναστημένο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ.